कलाकार मख्वयेके, कलाख्यः न्हीके –हलिमय् लसता ह्वले
- सुरजवीर बज्राचार्य
वंगु माघ २ गते प्रतिष्ठित म्येहालामि तारादेवीयात लुमंकल । ११क्वःगु स्मरणया दिं लाकाः । सकसिगु नितिं छगू उदाहरण व आदर्श जुयाः म्वाःम्ह तारादेवीया जीवनया लिपांगु ई दुःख व ख्वबिं ल्हात । जीवनय् कायनापया वियोगया दुःख चीका: न्ह्यायेगु कुतः यानाच्वंम्ह तारादेवीया जहान शिवबहादुर नं प्लेन दुघर्टनाय् लानाः मदुगु दुःख नं माःहनाः वःबलय् न्हिला धइगु हे तन वयकःया जीवनं ।
रेडियो नेपालय् खरिदारकथं जागीर जीवन न्ह्याकादीम्ह तारादेवीं ७दँ दुबलय् हे म्ये हालाः सकसित अजू चायेकादिल। उगु मचा म्ये व म्येहालामि मचाम्ह तारादेवीया रेडियो नेपाल दुने व पिने यक्वं चर्चा जुल । १४दँ दुगु इलय् २०१२ सालं ‘अबहजुर नजानुस् लाहुर, नेपालमै पाइन्छ जागीर’ म्येपाखें औपचारिक सांगीतिक यात्रा न्ह्यात तारादेवीया । थःगु जीवनया मूवंगु ३०दँ रेडियो नेपालयात बियादीम्ह तारादेवीया जीवनय् मेगु छगू दुःख धइगु थ्व हे रेडियो नेपालपाखें अवकास नं खः ।
थ्व छगू नियमित प्रक्रिया खःसां थुकिं तारादेवीया जीवनय् शुन्यता तनेगु ज्या यात । ‘कलाकार गुबलें रिटायर्ड जुइमखु’ धयादीम्ह तारादेवीया थुगु धापू योगदानया ल्याखं सही जुल तर न्हूगु सृजनाया ल्याखं आपालं हाथ्या व ईलिसें ब्वलंगु दुःखं सही तायेकेमबिल । जीवनय् पार्किन्सनया ल्वचं ब्यूगु दुःख नं फयादीम्ह तारादेवीं ६१दँय् थ्व जगत त्वःतावन तर सः, संगीत व सृजनाय् तारादेवी थौं नं म्वानाच्वंगु दनि । वंगु माघ २ गते जूगु ज्याखं व हे क्यं ।
थ्व हे माघ महिनाया १२ गतेया मेगु छगू घटनां नं झीतः दुःख ताल । नेपाःया कला ख्यःया छगः थां पन्नाकाजी शाक्य मन्त धाःगु खबरं संगीतय् मन क्वसाःपिं सकसिया मिखा ख्वबिं लःलः धाल खइअवश्य नं । हिन्दी संगीतया सुपाचं भुनाच्वंगु नेपाःया संगीत ख्यलं थःके दुगु गुण व सुन्दरता लुइकाबीत पन्नाकाजीया योगदान लुमंकेगु याः थौं नं ।
व ल्याखं थौंया झकिझकाउ संगीत ख्यः दुने पन्नाकाजी ज्वाल्लां थीनाच्वनेमाःगु खः तर वास्तविकता धाःसा थथे मजुल । पन्नाकाजी शाक्य तं थें जुल । वयकःया संगीत ख्यलय् सक्रियपिं कायपिं प्रवेशमान व पवित्रमानं देछा कथंं पिथंगु एल्बम ‘ड्याडी वी मिक्स’य् प्रवेशमान शाक्यया सलय् ‘तिरिरि मुरली बज्यो बनैमा’‘जति हेर्यो उति राम्री’, ‘गर्छिन् पुकार आमा’, ‘लालीगुराँस फुल्यो’, ‘लोलाएका ती ठूला’ (लिपा गुलामअलिया सलय् थ्वःगु) व पवित्रमान शाक्यया सलय् ‘किनकिन तिम्रो तस्वीर’ (लिपा गुलामअलिया सलय् थ्वःगु), ‘एकै र थुँगा लाली र गुराँस’, ‘सागर हो मेरो माया’, ‘एक आनी दुई आनी’थें जाःगु म्ये दुथ्याःगु एल्बमपाखें पन्नाकाजीया सृजना नेपाःया संगीत ख्यलय् हाकनं थ्वयेवं न्हू पुस्ताया नुगलय् थुगु म्यें थिल।
नेपालभाषाया संगीत ख्यलं नं ‘वा माया वा वा’, ‘ताः दत मखनागु’ थें जाःगु म्यें उगु गुण न्हूगु पुस्ताय् थ्यन । लोकया यःम्ह कलाकार पन्नाकाजी उबलेया प्याखं ख्यःयाम्ह नं लोकं ह्वाःम्ह कलाकार खः । नासः खलः स्वनाः कला क्षेत्रय् सक्रिय जुयादीम्ह पन्नाकाजीया थीथी प्याख दथुइ ‘विसन्तरया मचादान’य् जुजु, ‘कुणाल’य् मिसा व महासत्वय् राजकुमारया भूमिका म्हितादीगु थौं नं लुमंकू । जुजु महेन्द्रया यःम्ह कलाकार जूगु हुनिं उबले राजदरवारय् जुइगु सांगीतिक ज्याझ्वलय् मदयकं मगाःम्ह कलाकार जुयादिल पन्नाकाजी ।
थथे भनं गुणं जाःम्ह ब्यक्ति पन्नाकाजी व मेमेपिं हनेमाःपिं, लुमंकेमाःपिं कलाकारपिनिगु गुण समाजं निरन्तर छाय् अनुभव यायेमखन ? थौंया इलं थनाच्वंगु थुगु न्ह्यसःया लिसः नं खः पन्नाकाजी शाक्य । कलाकारया गुण, कला व सृजनायात थाय् मब्यू संचार माध्यमं । बांला:गु नीतिं हनामब्यू राज्यं । “कलाकारयात सम्मान यायेगु खः साउगु कला व सृजनायात थाय् बीमाः । सुं नं कलाकारप्रतिया सम्मान धइगु उम्ह कलाकारं हाःगु, च्वःगु, संगीत तःगु म्ये हायेकेगु खः ।”
वयकलं ताः ई तक थुइकेगु कुतः यानादीगु खँ खः थ्व ।
थुगु विषय इमेज न्यूज एफ.एम. १०३.६या रेडियो ज्याझ्वः ‘हाम्रो नेपाल हामी नेपाली’दयेकाबलय् वरिष्ठ म्येहालामि योगेश वैद्यनाप खँ ब्याका । वयकलं धयादिल –“पन्नाकाजी दाई मदुगु दुःखय् दुःख ब्वल मनूतयसं । तर वयकःया ब्यक्तित्व कथं जू धायेमफु । गनं झीथाय् मिडियाया गुगु प्रभाव दु उगु प्रभावय् थःत नं न्ह्यंकेगु व न्ह्यब्वयेगु नितिं मनूतयसं अभिनय जकं यानाच्वनागु ला मखुला धइथें ताइगु, सुं प्रति दुनुगलंनिसें मखःसे मात्र क्यनेत जकं समवेदना व श्रद्धाञ्जलीया भाव पिज्वयाच्वंगु ला धइथें मती लुइगु” धयादिल ।
“दुग्यंक अध्ययन यानाः निःस्वार्थ व निश्चल रुपं गज्याःपिं ब्यक्तिपिन्त हनेमाः, सिरपाः धइगु छु खः? सम्मान धइगु छु खः ? सम्मान बी धुंकाःया ज्या छु जुइ ? ब्यक्ति व योगदानया वास्तविक सम्मान छु खः ? सम्मान याःम्हेसिया दायित्व छु जुइ, सम्मानित जूम्हेसिया जिम्मेवारी छु जुइ ?” धइगु विषयस उलि गहन बिचाः याःगु खनेमदु ।”
पन्नाकाजी दाईया सिरपा व हनाय् मन क्वमसाःगु हुनिं नं थ्व हे खः । छकः सिरपाः व सम्मानं छायपीधुंकाः लिपा व मनू तनावंसां, न्हना वंसां मपाः थें ब्यवहार याइगु ल्याखं सिरपा व सम्मान धइगु हे ख्याः थें जुल ।”
“कलाख्यःयात कयाः राज्य नं संवेदनशील मजू । राज्य व जनता विवेकीहीन जुलकि सम्मान व पुरस्कार दक्वं कृतिम व अनाथ जुइ ।” धयादीसें योगेश वैद्यं तनादी “पन्नाकाजी दाई नं यानादीगु योगदान व जहां थीगु हैसियत त्वःताः वयकः वन । वयकःया लुमन्तिइ म्ये थ्वल, समाचार च्वल, स्वल, ब्वन, मनूत ख्वल। थुकिं समवेदना दनि धइथें नं क्यं तर छु छम्ह कलाकारया कला म्वाकातयेगु नितिं थ्व सकलें निरन्तर संवेदनशील जुयाच्वनी ला ?”
अर्जुन मिलनया नामं संगीत ख्यलय् प्रचलितम्ह संविधानविद् भीमार्जुन आचार्यनाप जूगु खँल्हाबलाय् वयकलं धयादिल “सरकारं कला, साहित्य, संस्कृति ख्यलय् योगदान बियाच्वंपिं व बियावंपिन्त खंगु व स्वःगु अनुभव म्हो हे जक दु । राजनीति याइपिंत सामान्य ल्वचं कलकि नं राज्यकोषं यक्व यक्व धेबा ह्वली, विदेशय् छ्वयाः वासः याकी तर दुर्भाग्य धायेमाः, सुनां देययात म्हसीकेगु नितिं सः बिल, संगीत बिल, कला बिल, जीवन बिल, इमिगु नितिं राज्यं प्रष्ट छुं न्वंवाःगु मदु । थथे भनं योगदान ब्यूपिं कलाकारपिन्त ध्यानय् तयाः संविधान दयेकेज्या जुयाच्वंगु इलय् हे नं कलाकःमितयगु सृजना व संरक्षणया खँ मौलिक हकय् दुथ्यायेमाः धयागु सः पिज्वल, तर थुगु भावना नालामकाः, अथेला संविधानय् दत धाःसा जुइगु, मन्त धाःसा मजुइगु ला मखु, राज्यं न्ह्याबलें नं थ्व ज्या यायेफु, छगू नीति दयेकाः नं थुकियात सम्बोधन यायेफु तर आकलझुकल बाहेक याःगु धाःसा मदु ।”
“अदालतं माःगु कानून व आदेश थीथी मुद्दाया लिधंसाय् नं ब्यू, व ल्याखं थुलि सचेत कानून ब्यवसायीतयगु माध्यमं छुं जुइफुला धइगु न्ह्यसलय् वयकलं धयादी “थुकिया नितिं न्यायालयस मुद्दा तयाः नं ब्यवस्था ला याकेफइ तर थ्व सरकार थम्हं हे थुइकेमाःगु खँ खः । थुकी पक्षविपक्ष सु दइ ! तर्क वितर्क छु जुइ ! सकसिनं जुइमाःगु, यायेमाःगु धकाः सि हे स्यू । व ल्याखं नेपाःया कलाख्यलय् जीवन पानाच्वंपिं व पानावंपिनिगु नितिं छु यायेगु ? म्ह मफयाच्वपिनिगु नितिं छु यायेगु ? सृजनाया संरक्षण, विकास व विस्तारयात नितिं छु यायेगु ?कलाकारया संरक्षणया नितिं छु यायेगु ?” धइगु विषय छुं क्वःछीत यक्वः बिचाः यानाच्वनेमाःगु खँ हे मखु ।” धयादी ।
धात्थें राज्यं कलाख्यःयात बिचाः यानाः नीतिगत रुपं थीथी भाय्, संस्कृतिइ ब्वलंगु कला व कलाकारपिन्सं थः व थःगु कला व सम्पत्ति म्वाकातयेगु नितिं थ्वयाच्वंगु सःया सम्बोधन यायेफत, याकेफत धाःसा कलाकारया प्राथमिकताय् कलाख्यः लाइ । कला ह्वइअले झीगु चाय् ह्वइगु व हलिमय् थ्वइगु सृजनाया विकास नं जुइ । आः थें म्हिगःया कलाकारपिनिगु असन्तुष्टि व थौंया कलाकारपिनिगु भविष्यया च्यूताः कयाः निगू नाउइ पलाः तयाः न्ह्यायेमाःगु अवस्था मन्त धाःसा समर्पित कलाकारया ल्याः अप्वइ । कलाख्यः न्हिल धाःसा कलाकार न्हिली, समाज न्हिली, देय् न्हिली, हलिं न्हिली ।
लिधंसा – बुखँ, थीथी च्वसू व खँल्हाबला
