किलाघः त्वाःया पुलुकिसि
– रत्नकाजी महर्जन ‘मन’
येँया परम्परागत ३२ गू त्वाः मध्ये छगू नांजाःगु त्वाः“किलाघः त्वाः”खः । थुगु त्वाःया नां किसिया हे नामं च्वं वःगु खः । आःतक लूगु थी थी अभिलेखपाखें थ्वखँ पुष्टी जूगु दु । किलाघः त्वाःया नां अभिलेखय् ‘किसिल्हाग्र तोर’ जुयाः न्ह्यथना तःगुलिं थ्व थाय्या नां किसिलिसे स्वाना च्वंगु स्पष्ट जू । किलाघःत्वाः सांस्कृतिक परम्पराय् नं तःमिगु त्वाःखः । थन दच्छि यंकं थी थी जात्रा पर्वत न्ह्याका वयाच्वंगु दु ।
थ्व हे मध्ये छगू खः – पुलुकिसि । पुलुकिसियात पुराणय् ब्याख्या याना तःम्ह ‘ऐरावत’ किसिलिसे नं स्वाकातःगु दु । ऐरावत किसि धइम्ह ईन्द्रया बाहन धकाः व्याख्या याना तःगु दुसा थुम्ह किसिया छ्यं ध्यनाः गणेद्यःयात पुनः जीवन ब्यूगु खँन्ह्यथना तःगु दु । थुम्हकिसि येँयाःया झ्वलय् लाइगु गातिलाः व्रत पूवंकेत माःगु छिक छिक स्वां थ्वःवःम्ह ईन्द्रलिसें थनवःगु व ईन्द्रयात ज्वनाः चिनातः गुलिं लोकजनयात मनोरञ्जन याकेत प्याखं हुलाक्यंगु खँ न्यँकँ पाखें न्ह्याना वयाच्वंगु दु ।
किलाघः त्वाःया म्हसीकालिसे स्वानाच्वंम्ह पुलुकिसिया जात्रा दँय्दसं येँयाः पुन्हि बलय् जुइगु चलन दु । यंलाथ्व एकादशिनिसे यंलागा चतुर्थितक छवाः न्ह्याइगु येँयाःया झ्वलय् यंलाथ्व द्वादशिनिसें किलाघःया किसि पित हय्गु ज्या जुइ । यंलाथ्व द्वादसि खुन्हु पितृपिनि उद्धारया कामना यासें उपाकु वनीगु चलन दु । थ्व हे उपाकु वनीगु लँय् पुलुकिसि न्हापांखुसीयंकाः जात्रा याइ । थनं लिपा यंलाथ्व चतुर्दशी क्वःने याः व पुन्हिथःने याःया इलय् कुमारी याःलिसें पुलुकिसि नं चाःहिकेगु याना वयाच्वंगु दु । येँयाःजः छिज कपिकाइगु थुम्हकिसियात ऐरावत किसिलिसे नं स्वाकातःगु दु । थुकिया लिसें श्रद्धालुपिन्सं ब्वंगु थासय् यंकाः पूजा कायेगु व प्याखं हुइकेगु चलन न्ह्यानाच्वंगु दु ।
येँयाःया नितिं पंयाकँलाय् दय्काः उकी द्यःने तुयूगु कापतं भुनाःतुयूगु हे ख्वाःपाः तयाः पुलुकिसि दयेकी । थुकी दुने निम्ह मनूत च्वनाः पिने छम्हे सिनं चिलाख ज्वनाः किसियात यंकेमाःगु लँपुइयंकाःप्याखं ल्हुकी । किसि प्याखं हुइके गुनितिं ‘किसि प्वः’धकाः हे विशेष धिमे बोल दय्का तःगु दु । गुकिया तालय् थुम्ह किसि न्ह्याःवनेगु, लिहाँ वय्गु, दनेगु फ्यतुइगु याइगु खः । तर येँयाःया इलय् जक पिकाइगु अले बाजंया ताल व बोल अले उकिया नियम मथूपिं तकं किसि दुने च्वनीगु जूगुलिं किसि थौं वयाः हूलमूलय् ब्वाकाः लँ चीकेगु साधन कथं जक जुयाच्वंगु दु ।
पुलुकिसिया जात्रायात व्यवस्थित यायेगु नितिं इलय् ब्यलय् थी थी कथंया ज्याखँत न्ह्याःगु दु । किलाघः त्वालय् दच्छिइ च्याम्हेसित त्वाःपाः बीगु चलन दु । थुपिं हे च्याम्हेसियापाखें किसिया जात्रा न्ह्याकेगु व उकिया निंतिं यायेमाःगु सकतां तयारी पूवंकेगु याइ । किसियात छाइगु केपु व पूजाया दक्षिणा हे जात्राया मूल स्रोत जुयाच्वंगु दु । जात्रा न्ह्याकेत ल्याय्म्ह तयेगु ब्वति उलि हे अपरिहार्य जू । किसि क्वबियाः प्याखं हुइकेत त्वाःपाः लाःपिं च्याम्हेसिनं व्यवस्थापनया ज्या याःसां शारीरिक कथं यायेमाःगु, प्याखं हुइकेगु, दुने च्वनेगु ज्या याय्त ल्याय्म्हत हे सक्रिय जुइमाः । किलाघः त्वाःया ल्याय्म्हत थुकिया नितिं न्ह्याबलें अग्रसर नं जुया हे च्वंगु दु ।
किसिया जात्रा न्ह्याकेत अलग्ग छुं कथंया आयस्रोत तयातःगु खनेमदु । किलाघः त्वाः छें वइगु सीमित बाः, येँ महानगरपालिकां बीगु छुं भचा अनुदान व पूजाया केपुपाखें हे च्यान्हु तक याजात्रा न्ह्याकेगु, जात्रा समापन धुंकाः जात्रा पूवंकेत ग्वाहालियाः पिंत सुभाय् देछाकथं गुँभ्वय् न्याय्केगु ज्या न्ह्याका वयाच्वंगु दु । पुलुकिसि जात्रा न्ह्याकेगु नितिं आःतक श्रद्धालुपिनिपाखें वःगु दान–दक्षिणापाखें हे न्ह्याना वयाच्वंगु दु ।
किसिया जात्रा यायेगु व जात्रा धुंकाः उकियालिसे सम्बन्धित ज्वलंत तय्गु निंतिं किलाघः त्वाः छेँ दु । तर २०७२ सालया तःभुखाय्या लिच्वः व पुलांगु जुइधुंकूगुलिं यानाः छेँय् आंशिकक्षति जूगु दु । थुकियात आः नेवाः पहः वय्क दय्केगु निंतिं किलाघः त्वाःखलःपाखें पहल याना च्वंगु व येँ महानगरपालिकापाखें थुकिया निंतिं अमूर्त सम्पदा संरक्षणया नितिं धकाः छगू करोड आर्थिक अनुदानबीगु जूगु दु । थुकी मगाः मचाःगु ध्यबा त्वाःखलः व श्रद्धालुपिनिपाखें वइगु दान दातव्यपाखें दय्केगु किलाघः त्वाःया छ्याञ्जे बाबुराजा महर्जनं कनादीगु दु ।
समग्ररुपय् धाय्गु खःसा किलाघःत्वाःया म्हसीकालिसे हे पुलुकिसि स्वानाच्वंगु दु । थुम्हकिसिया जात्रा किलाघः त्वाःया पाः काइपिं च्याम्हेसियापाखें सकतां भाला कयाः पूवंका च्वंगु दुसा ल्याय्म्ह तय्सं नं उलि हे सक्रिय जुयाः पूवंकाच्वंगु दु । येँयाःया थी थी पक्ष मध्ये छगू महत्वपूर्ण पक्ष व सकस्यां आकर्षणया विषय जुयाच्वंगु पुलुकिसिया जात्रायात अझ व्यवस्थित ढंगं न्ह्याकेगु नितिं किलाघः त्वाःपाखें कुतः न्ह्याकाच्वंगु दु । थुकियात निरन्तर न्ह्याकेगुनितिं सकसियांपाखें ग्वाहालि आवश्यक जू ।
