ख्वपय् वःगु खुसिबाः व शहरीकरण
सानुराजा शाक्य
स्वनिगलय् वंगु बुधबाः चच्छि वा वःबलय् ख्वपया मनोहरा व हनुमन्ते खुसि बाः वयाः उगु खुसिया जवखवं लाःगु यक्व माथं वंगु थासय् लः कुंबलय् उगु न्हूगु थाय्या यक्व छेँ, ज्याकू, ब्वनेकुथी लः दुहाँ वनाः क्षतियात । थुकथं उगु चान्हय् वःगु वा औसत स्वयां भचा अप्वः खःसां मनसुन इलय् उलि वा वइगु नियमित हे खः । चान्हय् जक मखु, बिहिबाः न्हिच्छि नं वा वइगु मौसम विभागया अनुमान स्वय्बलय् बिहिबाः न्हिनय् तक यक्व हे क्षति याइगु अनुमान जूगु खः ।
तर अनुमानकथं बिहिबाः न्हिनय् खास हे वा मवःगुलिं ख्वप लागाय् थप क्षति मजुल व खुसि बाः वयाः मुं वःगु लः सुना वनाः जनजीवन सहज व अरनिको राजमार्गया ख्वपय् लाःगु खण्ड नं सुचारु जुल । भतिचा वा वय् वं हे न्हूगु बस्ति डुबान जूगु घटनां स्वनिगःया शहरी विकास गुकथं अव्यवस्थित व योजनाविहीनकथं न्ह्यानाच्वन धइगु यच्चुक क्यन ।
लः निकास जुइगु प्रशस्त थाय् व खुसिया लागायात खुल्ला यानाः ल्यंका तय्पूmगु खःसा थुकथं चिकिचाधंगु खुसी जक लः अप्वय्वं जवखवं च्वंगु माथं वंगु थाय्त डुबानय् लाइगु हुनिा खुसि लागाय् जूगु अतिक्रमण व अव्यवस्थित बस्ति विकासया हुनिं थुकथंया खुसि बाः बस्ति दुने दुहाँ वःगु धकाः सरकारी निकाय सावर्जनिक जग्गा व खुसिया जग्गाय् अतिक्रमण जूसां उकियात पनेगु जिम्मेवारी दुपिं सरकारी निकायत व अले अव्यवस्थित शहरीकरणयात व्यवस्थित याय्त दय्कातःगु सरकारी निकाय व नगरपालिकां इलय् ज्या मयाःगुया हुनिं हे थुकथंया समस्या ब्वलंगु खः ।
थःपिन्सं याय्माःगु ज्या मयाःसां नेपालय् उपिं हे विपत्ति वइबलय् सः तसः जुइगु विडम्बना स्वयाच्वनेत झी बाध्य । नगर विकास, नगर नियोजक धकाः सरकारी ज्याकूया हाकिमतय् ज्या थुकथंया समस्या मवय्केत योजना कार्यान्वयन व मापदण्ड क्वत्यलिपिन्त कडा कारवाही मयासे भ्रष्टाचार याः जुइगु प्रवृत्तिं थुकथंया विपत्ति वल । धाथें धाय्गु खःसा अजाःगु ज्याकूया हाकिमत थ्व अवस्थाया नितिं दोषी ठहरे यानाः कारवाही जुइमाःगु खः, तर नेपालय् थुकथं जुइ धइगु आशा काय् थाय् तकं मदु ।
गुलिसिनं खुसि बाः वयाः खुसि वस्ती दुहाँ वःगुयात प्राकृतिक विपत्ति धकाः सहानुभूति बी, तर थ्व प्राकृतिक विपत्ति खः हे मखु । मनुखं सःतूगु विपत्ति खः मनूतय्सं हे ब्वलंकूगु विपत्ति खः । तर झीगु बानी विपत्ति जूगु इलय् जक हाली, का ! थथे याय्माःगु, थ्व हुनिं थथे जुल धकाः धाइ, तर विपत्तिया आपत तनावनेधुंकाः हाकनं “व हे सुका व हे मुलु” जुयाः ल्वमंका छ्वइ ।
हनुमन्ते व मनोहरा खुसी लः बाः वयाः गुगु बस्ती दुहाँ वनाः धनजनया क्षति यात धकाः धाःगु थाय्त वंगु झिंन्यादँ दुने जक विस्तार जूगु शहरी लागा खः । प्राचीन कालंनिसें च्वनाच्वंगु ख्वपः व थिमिया पुलांगु बस्ती खुसी बाः वयाः स्यनी धइगु छुं हे संभावना मदु, छाय्कि उगु प्राचीन नेवाः बस्तित खुसिया लेभल स्वयां यक्व च्वय्च्वंगु थासय् लाः ।
लिपांगु इलय् वयाः पिने जिल्लां स्वनिगलय् च्वंवय्गु क्रमय् येँ व यलया यक्व भूभागय् न्हूगु छेँत विस्तार जुल । येँ व यलय् न्हूगु बस्तित यक्व विस्तार जूथें ख्वपया मनोहरा व हनुमन्ते खुसिया जवखवंया समथर भूभागय् पिनें बुँ न्यानाः छेँ दनीपिनिगु नितिं आकर्षणया केन्द्र जुयाच्वंगु खः । सदियौं इलंनिसें मनोहरा व हनुमन्ते खुसिया लखं सिंचित जुयाः बुँ ज्याया नितिं बांलाःगु बुँकथं लोकंह्वानाच्वंगु थ्व जमीन लिपांगु राजनीतिक ह्यूपाः ध्ुंकाः न्हूगु बस्तिकथं न्यनावन ।
छगू दशकत्याः न्ह्यः जक स्वय्गु खःसा स्वनिगःया बजार क्षेत्रया नितिं वाउँगु तरकारी उत्पादनया “पकेट क्षेत्र”कथं मनोहरा व हनुमन्ते खुसिया जवंखवंया फाँट मनोहरा, कमेरोटार, राधेराधे, निकोसेरा, दुवाकोट, सिर्जनानगर, सल्लाघारी, जगाती, लिवाली आदि लागात लोकंह्वाःगु थाय्त खः । तर शहरीकरणया विस्तारया झ्वलय् थ्व थासय् बुँ यानाः तयातय्गु संभव मन्त । न्हूगु बस्तिया विकास जुल । संसारय् गनं नं स्वलधाःसा राजधानी क्षेत्र व प्रमुख व्यापारिक शहरी लागाया विस्तार जुयाः लिक्क लिक्क च्वंगु समथर भूभागय् न्हूगु शहरत दयावनीगु स्वभाविक खः, तर अव्यवस्थित व योजनावद्ध शहरीविकास मजूगु हुनिं थुकथंया विपत्तित दँय्दँसं लिहाँ वल ।
नकतिनि जि स्वय्म हे बेलायतया लण्डन, भारतया न्हू दिल्ली, मुम्बइलिसेंया यक्व शहर व थाइल्याण्डया बैंककया भ्रमणया इलय् जिं छु खना धाःसा शहर विस्तारया क्रम अन नं तःचाः जुजुं वनाच्वंगु दु । थुकथं मू शहरया जवंखवं च्वंगु समथर बुँ लागाय् हे न्हूगु शहर विकास जुयाच्वंगु दु । झीगु येँ, यल व ख्वपया शहर जक थुकिया अपवाद जुइमखु ।
गुलि झी नेवाःतय्सं बुँ मिया वन, बुँइ छेँ बुया वल धकाः शहरीकरणया विरोध वा असन्तुष्टि क्यनेगु याः, थ्व मूर्खता जक खः । झी च्वनाच्वनागु येँ, यल व ख्वपया जवखवं थुकथं शहर विकास जुया मवनीगु खःसा झी च्वनागु थाय् धइगु सिना वनाच्वंगु शहरथें जुइ । सवाल शहरीकरणया विरोध मखु, व्यवस्थित व योजनावद्ध शहरीकरणया आवश्यकता खः, गन न्हूगु थासय् शहरीकरणया नितिं सरकारी निकाय नं हे सावर्जनिक जग्गाया सुरक्षण, विकास, खुसि अतिक्रमण पनेगु जक मखुकि खुसिया जवखवं आवश्यक मात्राय् हरियाली दइगुकथं पार्क, सौन्दर्यकरण, लःया प्राकृतिक वहाव सुरक्षित जुइगु कथं व्यवस्थित योजनात दय्काः मापदण्ड कडा कार्यान्वयन जुइगु संरचना सहीतया शहरीविकास जुइमाःगु खः ।
थुकथंया शहरीकरणया अभावया हुनिं थुकथं मानवनिर्मित विपत्तित लिसा लिसा कयाः वइ । थौं खुसिया जवंखवं च्वंगु समथर भूभाग् खनेदुगु थ्व समस्या थुकथं हे वाः वया काँठ लागाय् वा ३० डिग्री स्वयां अप्वः पाःलु थाय् नं गुकथं अव्यवस्थित रुपं छेँ दनेगु क्रम स्वनिगलय् खनेदयाच्वंगु दु,अजाःगु थासय् बामलाक चल वनाः जनधनया क्षति जुइगु स्वय् ल्यं दनी ।
सरकारी निकायया नगरविकास समितिं थीथी थाय्या जग्गा एकीकरण आयोजना दय्काः न्हूगु शहर दय्केगु कुतः मजूगु मखु । मनोहरा व हनुमन्ते खुसिया जवखवं नं थुकथंया आवास क्षेत्र विकास याय्गु नितिं जग्गा एकीकरण अर्थात “लाय्ण्ड पुलिङ” आयोजनात संचालन जूगु दु । मध्यपुर थिमिया राधेराधे व निकोसेराया दथुइ च्वंगु फाँटय् नगर विकासया कमेरोटार जग्गा एकीकरण आयोजना संचालन जुयाः सरकारी तगिमं हे प्लटिङ यानाः जग्गा मियाच्वंगु दु । थ्व लागाय् लिपांगु इलय् तःधंगु शहर विकास जुयाच्वंगु दु ।
अन भाटभटेनी डिपार्टमेन्टल स्टोर वय्वं व थाय्या चमक अझ अप्वः थाहाँ वन । थुकथंया आयोजनां अनया जग्गाया मू थाहाँ वनाः रैथाने जग्गा थुवातय्त फाइदा नं जुल । व्यवस्थित लँ व भतिचा सां खुल्ला क्षेत्रया हुनिं अन जग्गा न्यानाः छेँ दनेत सहज नं जुल । तर नेपाःया सरकारं थःगु भतिचा नं लगानी मयासे आयोजनाया क्षेत्र दुने जक योजना दयेकेवं सरकारया दायित्व पुवनीमखु धइगु बिचाः मयाः ।
आयोजना प्रभावित लागा जक मखुकि अनया लः धः वनीगु अन्तिम निकास तकया सम्बन्धयात कयाः शहरीकरणया आयोजना दय्माःगु खः । तर थुकथंया योजना मदय्वं छखे अव्यवस्थित शहरीकरणया कारणं खुसिया प्राकृतिक वहावयात पनीगुकथं संरचनाया विकास जुयावंसेंलिं “बिचरा खुसि” गबलें गबलें थःगु क्षमता स्वयां अप्वः जुइक लः बाः वलधाःसा क्वथ्याथाय् वनेगुया विकल्प दइ ला ले ?विचरा खुिसं छु स्यू कि क्वथ्याःथाय् नं मनूत वयाः छेँ दना च्वं वय्धुंकल धकाः ।
