श्रीकृष्ण महर्जन
थौंकन्हय् नेवाः समाजय् दुने चर्चा जुयाच्वंगु धइगु “ज्यापु दिवस”यात कयाः खः । ज्यापु दिवसयात थःथःगु मिखां स्वयाच्वंगु दु । ज्यापु दिवस मूल रुपं येँ महानगर दुनेया ज्यापुतय्सं हना वयाच्वंगु जूसां नं स्वनिगःन्यंकं हे नेवाःतय्गु दथुइ चर्चा जुयाच्वंगु दु । गबलेनिसें ज्यापु दिवस हन, अबलेनिसें खास हे उलि चर्चा मजूसां ज्यापु दिवसयात राष्ट्रिय दिवसया रुपय् मान्यता बीगु ज्या राज्यपक्षं याःगु अले सार्वजनिक रुपं ज्यापु दिवस हनेगु ज्या यासांनिसें हे दकलय् अप्वः नेवाः समुदायया दुने चर्चाया विषय जुयाब्यूगु खः ।

 

ज्यापु दिवस हंसां निसें हे नेवाः समुदाय दुने जक मखु, नेवाः दुने नं ज्यापुतय्गु दथुइ हे चर्चा व बहसया विषय जूगु खः । न्हापा न्हापा ज्यापु दिवसयात ज्यापुतय्त विभाजित याय्गु नितिं राजनीतिक योजनाकथं न्ह्यःने हःगु दिवसया रुपय् ब्याख्या याइपिं ज्यापुत नं मदुगु मखु । ज्यापु महागुथि व श्री ज्यापु महागुथिइ विभाजित जुयाच्वंगु अवस्थाय् उकथं द्वपं बीगु ज्या याःगु खःसा आः वयाः निगू ज्यापु महागुथि तकं एकता जुइधुंकूगु दु ।

 

अबले राजनीतिक पहुँच दुपिं छगू राजनीतिक पार्टीया नेतातय्गु कुतलं ज्यापु संस्कृतिया नितिं वःगु ध्यबा थःपिनिगु हे कब्जाय् लाकाः ज्यापु दिवस धकाः हंगु खः धकाः तकं ज्यापु तयेसं हे धायेगु याःगु दु । थ्व खँ थनि छगू दशक न्ह्यःनिसेंया खँ खः । अबले तत्कालिन प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइरालां ज्यापु जातिया संस्कृति संरक्षण, सम्वद्र्धन व विकासया नितिं राज्यपाखें आर्थिक ग्वाहालि याय्गु धकाः घोषणा यानादीगु अले व हे ध्यबा काय्गु सवालय् येँया ज्यापुतय्गु दथुइ विभाजित जुयावंगु अन्ततः नारायण परिवार क्लब व श्री ज्यापु महागुथिपाखें ज्यापु संस्कृति विकास कोष नीस्वनाः येँया परम्परागत ज्यापु त्वाःयात ग्वाहालि याना वयाच्वंगु नापनापं ज्यापु दिवस हना वयाच्वंगु खः ।
 

 

विवादया दथुइ हःगु ध्यबा अले व हे ध्यबायात छ्यलाः “ज्यापु दिवस” हना वयाच्वंगुलिं हे ज्यापु तयेगु दथुइ नं ज्यापु दिवसयात कयाः विवाद व बहस जुयाच्वंगु खः । छगू इलय् ला ज्यापु महागुथियापिन्सं ज्यापु दिवसयात तकं बहिस्कार याःगु खः । अबले ला येँया ज्यापु तयेग् ल्वापु तच्वया वःगु खः । अन्ततः  लिपांगु इलय् वयाः ज्यापु महागुथिपाखें नंं ज्यापु दिवसयात स्वीकार याना वन । अले ज्यापु दिवसयात छगूकथं उत्सवया रुपय् हनेगु ज्या याःगु खनेदु ।

 

ज्यापुतय्गु दथुइ विवाद जूसां नं येँया सकल ज्यापुतय्सं धाःसा अबलेनिसें हे स्वीकार याना वनाच्वंगु जूसां नं मेमेथाय् च्वंपिं ज्यापुतय्सं धाःसा आःतक नं येँया ज्यापुतय्गु दिवसया रुपय् ज्यापु दिवसयात कया वयाच्वंगु दु । ज्यापु संस्कृति विकास कोष येँया ज्यापुत जक च्वना दय्कातःगु अले व हे ज्यापु संस्कृति विकास कोषपाखें ज्यापु दिवस दँय्दसं हना वयाच्वंगुलिं मेमेगु लागाया ज्यापुतय्सं उकथं काइगु नं स्वाभाविक हे खः ।

 

आः वयाः येँया ज्यापुतय्गु परम्परागत खलःयात जक मखु, थीथी लागाया खलःयात तकं सिरपाः बीगु ज्या यानाहःगु दु । उकिं यानाः येँया ज्यापुतय्गु नुगः तःफाः जुया वल धकाः मेमेथाय् च्वंपिं ज्यापुतय्सं धाय्गु याना वयाच्वंगु दु । अय् नं गुलि नुगः चकंकेमाःगु खः, अले मेमेथाय् च्वंपिं ज्यापुतय्त नं दुथ्याकाः ज्यापु दिवस समारोह समिति दय्का ज्यापु दिवस तःजिक हनेमाःगु खः । तर उकथं जुयाच्वंगु मदु धकाः स्वयं थीथी लागाया ज्यापुतय्सं धाय्गु याना वयाच्वंगु दु ।
 

 

ज्यापु दिवसयात नेवाः दुने दुथ्याका स्वल धाःसा ज्यापुत बाहेकयापिन्सं अःपुक स्वीकार यानाच्वंगु मदु । बरु ज्यापुतय्सं ज्यापु दिवस हंगुलिं नायःतय्सं पाहांचःह्रेयात नायः दिवस धकाः हन । आः वयाः मेमेपिन्सं नं थःथःगु दिवस हन धाःसा नेवाः दुने ज्यापु, नायः, स्यस्यः, साय्मि, तुलाधर, बज्राचार्य, शाक्य लिसेंयापिं ला दइ, तर नेवाःत धाःसा दइमखु धकाः तकं तर्क तय्गु याना हयाच्वंगु दु । उकिं ज्यापु दिवसयात नेवाः दुने हे तःधंगु विरोध दु धकाः थुइकेमाःगु अवस्था दु ।

 

नेवाः ख्यःया न्ह्यलुवाःत नापं कार्यकर्तातय्गु दथुइ ज्यापु दिवसयात गुलि विरोध जुइ व स्वय्गु खत धाःसा ज्यापु दिवसय् सहभागी जुइपिं हे दइमखु ला धाइथें च्वनीगु, तर ज्यापु दिवसय् धाःसा द्वलंद्वःम्ह ज्यापुत बाजं थानाः ज्यापु वसः पुनाः सतकय् कुहां वयाच्वंगु खनेदु । थुगु ल्याखं स्वय्बलय् नेवाःख्यःया न्ह्यलुवा व कार्यकर्तात बाहेक नं येँय् यक्व हे ज्यापुत दुगु जुयाच्वन, अले ज्यापुतय्गु ल्याः अन नं येँय् यक्व दु धकाः थुगु दिवस हनीगु झ्वलय् सहभागीता जुइपिन्सं क्यनाच्वंगु खनेदु । ज्यापु दिवसयात आः नेवाः दिवसया रुपय् हनेमाः धाइपिं नं मदुगु मखु । अले ज्यापु दिवसं यानाः नेवाःतय्त विभाजित याइपिनिगु नितिं लँपु जुयाच्वंगु दु धकाः धाइपिं नं मदुगु मखु ।
 

 

अथे नेवाः दुने अले ज्यापु दुने नं विभाजित यानाच्वंगु दिवस धकाः मनूतय्सं थुइकाच्वंगु जूसां नं उकियात सदुपयोग यानाः समग्र नेवाःतय्गु नितिं दिवस हनेफइगु संभावना नं मदुगु मखु । छुं नं कथंया समस्या वल धाःसा समस्या खनाः ग्याना मखु, उकियात अवसरनापं हाथ्याःकथं कयाः ईकथं ल्वय्क समस्या ज्यंकाः न्हूकथं पलाः ल्ह्वनेगु ज्या याय्फत धाःसा उकिं समग्र समाजया नितिं हे तःधंगु उपलब्धी जुइ । स्वनिगः दुने नेवाःतय्गु ल्याः स्वय्गु खःसा दकलय् अप्वः ज्यापुत दु ।

 

अले ज्यापुतय्सं हे नेवाःतय्गु अधिकारया नितिं अप्वः जिम्मेवारी कयाः न्ह्याः वनेमाःगु खँय् सुयां नं निगू मत दइमखु । नेवाः भाय् धइगु ज्यापुतय्गु नं भाय् खः, अले नेवाःतय्गु संस्कृति धइगु हे ज्यापुतय्गु संस्कृति खःसा नेवाःतय्गु पहुँच राज्यया हरेक निकायस थ्यनीगु धइगु हे ज्यापुतय्गु पहुँच थ्यनीगु खः धकाः थुइकेमाः । उकिं नेवाःतय्गु हक अधिकारया खँ ल्हाय्गु धइगु ज्यापुतय्गु नं हक अधिकारया खँ ल्हाय्गु खः, सः थ्वय्केगु खः ।  
 

 

ज्यापु दिवस हनाच्वंपिं ज्यापु संस्कृति विकास कोषया न्ह्यलुवातय्सं आःतक नं “ज्यापु दिवस” धइगु सांस्कृतिक उत्सवया रुपय् जक नालाच्वंगु दु । इमिसं ल्यूने लानाच्वंपिं ज्यापुतय्त न्ह्यःने हय्गु नितिं, संस्कृति संरक्षण व सम्वद्र्धनया नितिं खः धकाः जक थुइकेगु बाहेक नेवाःतय्गु हक अधिकारया नितिं सः थ्वय्केगु छगू सांस्कृतिक उत्सवया रुपय् कयाच्वंगु अवस्था हे मदु ।

 

यदि थ्व इलय् ज्यापु दिवसयात नेवाःतय्गु भाषा, संस्कृतिनिसें राज्यया हरेक निकायस समानुपातिक समावेशीताया नितिं सः थ्वय्केगु माध्यमया रुपय् “ज्यापु दिवस” हने फत धाःसा अवश्य नं “ज्यापु दिवस”यात ज्यापुतय्सं जक मखु, फुक्क नेवाःतय्सं हे थःपिनिगु कथं नाला काय्फइगु अवस्था वइ । उकिं दिवसयात सांस्कृतिक उत्सव अले न्हूगु संस्कृतिया रुपय् जक मकासे थौंया इलय् ल्वय्क नेवाःतय्गु मंकाः सः थ्वय्केगु छगू माध्यम कथं न्ह्यःने यंकेफत धाःसा ज्यापु दिवसं विभाजन मखु, ज्यापुतय्गु एकता जक मखु, नेवाःतय्गु हे एकता याय्गु ज्या जुइ । थुकथं वन धाःसा “ज्यापु दिवस”यात नेवाः मखुपिन्सं नेवाःतय्गु दिवसया रुपय् नालाकाइ ।

 

अले नेवाःतय्त विभाजित याय्गु कुतः याइपिं पराजित जुइगु अवस्था वइ । मखुसा “ज्यापु दिवस”या खँयात हे ज्वनाः नेवाःतय्त विभाजित याना वनीगु संभावना दइमखु धकाः धाय्फइगु अवस्था जुइमखु । ताः ईलिपा ज्यापु महागुथि व श्री ज्यापु महागुथि एकता जुइधुंकूगु अवस्था दुसा आः ज्यापु समाज दुने सायद “ज्यापु दिवस”यात कयाः विवाद दइमखु जुइ । तर क्षेत्रगत रुपं स्वल धाःसा येँय् च्वंपिं ज्यापुतय्सं जक “ज्यापु दिवस” हनाच्वन धकाः धाय्फु ।

 

थुकियात ध्यानय् तयाः ज्यापु दिवसयात अझ अप्वः चकंका यंकेमाःगु दु । अले मेमेथाय् च्वंपिं ज्यापुत गुलि सहभागी जुयाच्वंगु दु, अझ अप्वः ब्वति काय्केगु अले नेवाःतय्त नं सहभागीता याकेगुपाखे ध्यान बीमाःगु आवश्यकता दु । ज्यापुत धइपिं नेवाः दुनेया छगू जाति जूगुलिं ज्यापुतय्गु संस्कृतियात न्ह्यःने यंकेगु, नेवाः भाय्या सवालंनिसें नेवाःतय्गु अधिकारया सवालय् तकं सः तय्गु माध्यमया रुपय् “ज्यापु दिवस”यात हना यंकेमाः ।

 

थुगुसी झिंप्यक्वःगु ज्यापु दिवस नेवाःतय्गु हे छगू कथं नेतृत्व यानाच्वंगु ज्याझ्वःया रुपय् हना वनेफत धाःसा नेवाः समाजया नितिं तःधंगु उपलब्धी जुइ ।