त्वाः त्वाःलय् प्रहरी व स्थानीय सरोकार
सुनील महर्जन
नेपाःया थौंकन्हय्या राजनीतिक व्यवस्था औपचारिककथं संघीय, लोकतान्त्रिक व गणतन्त्रात्क जूगु दु । संविधानं जनतायात राज्यशक्तिया श्रोतकथं नालाकाःगु दु । नेपाःया सम्प्रभु नेपाःमितय्के निहित जुइ धकाः संविधानय् न्ह्यथनातःगु दु । शक्तिया दृष्टिं समाजय् निगूकथंया मनू, वर्ग वा समुदाय दु । छगू शक्ति दुपिं व मेगु शक्ति मदुपिं अर्थात शक्तिहीनता ।
छु वर्ग वा समुदाय, जातजाति वा भाषाभाषइयात शक्तिशाली दय्केगु धइगु खँय् राज्यया चरित्रय् निर्भर जुइ । नेपाली समाजया शक्ति संरचनाया ल्याखं राजनीतिक हिसाबं हालिमुहालि याना वयाच्वंगु जाति व वर्ग बाहेक गुरु पुरोहित, आर्थिक सत्ता, कर्मचारी संयन्त्र, प्रहरी प्रशासनयात नं शक्तिकथं काय्गु याः ।
राज्यया प्रतिनिधिकथं दकलय् न्ह्यःने च्वनाः ज्या याइगु प्रहरी प्रशासनय् नं राज्यय् बर्चश्व दुगु वर्ग व समुदायया प्रभुत्व दयाच्वंगु दु । ताःईतक न्ह्यानाच्वंगु पञ्चायती व्यवस्था सेना, प्रहरी व प्रशासनया लिधंसाय् न्ह्याःगुलिं नं थुकियात छगू जक शक्तिशाली कथं काइगु पुचः थौंया लोकतान्त्रिक व्यवस्थाय् नं मदुगु मखु ।
राज्य व्यवस्था, शासनसत्ताय् पहुँच दुगु, मदुगु व तहगत संरचना व उकिया क्वय्च्वंगु बर्ग व समुदायं थजाःगु दृष्टिकोण दय्कीगु नकारात्मककथं काय्गु पाय्छि जुइमखु । थौंया प्रहरी प्रशासन लोकतान्त्रिक शासन व्यवस्थया मू मर्मकथं थ्व निगुलिं धारणायात चीकाः वनेगु सकारात्मक संकेत खनेदुगु दु ।
थ्वहे झ्वलय् गृह मन्त्रालयं नकनिति जक शान्ति सुरक्षा व सुशासन जनमैत्री प्रहरी व प्रशासनया अवधारणा अन्तरगत त्वाःत्वालय् प्रहरी धइगु ज्याझ्वः न्ह्यःने हःगु दु । त्वाःत्वालय् स्थानीय जनतालिसे पाचिनाः उमिगु हे सहकार्यस शान्ति सुरक्षालिसे स्वानाच्वंगु समस्या ज्यंकेगु अभियान न्ह्याकागु प्रहरीं न्ह्यथंगु दु ।
प्रहरी प्रशासनयात जनउत्तरदायी दय्कृगु व शान्ति सुरक्षालिसे नागरिकया सहभागिता अप्वय्केगु अभियानया आज्जु जूगु सीदुगु दु । सुरक्षाया मू लिधंसा जनतायात दय्काः नागरिक केन्द्रीत सुरक्षा प्रणालीया पलिस्था याय्गु, प्रहरी–स्थानीय निकाय दथुया स्वापूयात बांलाकेगु व शहरनापं गांगामय् हरेक त्वालय् ब्लकिङ्ग प्रहरीया अवधारणायात लागू याय्गु थुकिया आज्जु जूगु धाःगु दु ।
त्वाःत्वालय् स्थानीयलिसेंया पुचः नीस्वनाः उमिगु हे सहभागिताय् हरेक समस्या ज्यंकीगु जूगुलिं थुकिं अपराध म्हो याय्गु ज्याय् तःधंगु भूमिका जूवनी । थ्व अभियानपाखें आम नागरिकं थीथी कथंया फाइदा काय्फइ । प्रहरीया ज्या धइगु समाजया शान्ति सुरक्षा कायम याय्गु खः । थुकिया नितिं प्रहरीं अपराध पनेत व अनुसन्धानया ज्या याइ ।
अपराधिक घटनाय् समाजया हे मनू दुथ्याइगु जूगुलिं थुकिया लिच्वः नं समाजय् हे लाइगु स्वभाविक खm । उकिं हरेक नागरिकया सहभागिताय् समाधान मालास्वल धाःसा उकिया प्रभावकारीता खनेदइ । थुकी स्थानीयबासीया ग्वाहालि महत्वपूण जुइ । गबलय् अपराध मदुगु समाज जुइ, हरेक नागरिक शान्तिपूर्णकथं च्वनेफइ ।
प्रहरीं शुरुइ वडाया प्रतिनिधिलिसे अनया समस्यायात कयाः सहलह याइ । व लिपा अन म्हो जुया वनाच्वंगु अपराधिक ज्याखँया दुवालाः उकियात पनेगु योजना दय्की । गथेकि अपराध म्हो याय्गु नितिं मिसा हिंसा, लागू औषध दुब्र्यसनी, अय्लाः त्वनीगु, मिसा मीगु, तस्करीलिसेंया ज्याखँया नियन्त्रणलिसें स्थानीय स्तरय् म्हसीकूगु व जुइफइगु घटनायात कयाः योजना दय्काः न्यूनीकरण याय्गु ज्याझ्वः दय्की, गुकी जनताया प्रत्यक्ष सहभागिता दइगु खः ।
थुकिं नागरिक, प्रहरी व प्रशासन दथुइ स्वापू दयावनी । गबलय् नागरिक व प्रहरी मंकाःकथं ज्या याइ, अबलय् यक्व हे अपराधया घटना म्हो याना यंकेगु नितिं ग्वाहालि जूवनी । मेगु महत्वपूर्ण पक्ष धइगु नागरिकं अपराध मदुगु समाज दय्केगु नितिं जिगु भूमिका नं महत्वपूर्ण जुइ÷दइ धइगु थुइकाः प्रहरीयात ग्वाहालि याय्माः ।
प्रहरी–नागरिक जानाः न्ह्याःवन धाःसा आपराधिक घटना म्हो याय्फइ । थुकिं प्रहरीयात कयाः नागरिकया अपनत्व तकं अप्वया वनी । थ्वपाखें सुरक्षित, अपराध मदुगु व शान्त समाज दय्केगु नितिं ग्वाहालि जूवनी । स्थानीय तगिमं हे फुक्कसिगु ग्वाहालि दत धाःसा अपराध म्हो याय्फइ । प्रहरी बर्दी पुनातःपिं नागरिक खःसा नागरिक बर्दी पुनामतःपिं प्रहरी खः ।
अपराध समाजपाखें ब्वलनीगु जूगुलिं समाजया हे ग्वाहाली उकियात स्थानीयपाखें हे न्हंका छ्वय्फइ । थुकथं फुक्क जाना वनधाःसा समाजय् जुयाच्वनीगु आपराधिक घटना म्हो याय्गु नापं गुलिखय् अवस्थाय् न्हंके हे फइ । थ्वस्वयां न्ह्यः नं प्रहरीं थीथी अभियान न्ह्याकूगु खः, तर गुलिखय् अभियान छुं ई लिपा हे मदयावन, थुगु अभियान थुकथं मजुइमा ।
प्रहरीं सर्वसाधारणतय्त याइगु व्यवहारय् छचाखेरं कुंखिनेधुंकाः थ्यंमथ्यं प्यदँ न्ह्यः नेपाल प्रहरीं ‘न्हिलालिसेंया प्रहरी सेवा’ अभियान न्ह्याकूगु खः । जनतायात न्हिलालिसें नाइक्क न्ववानाः सेवा बीगु तातुनां अभियान न्ह्याकूगु खः । थुकिया निदँ लिपा प्रहरीइ ‘प्रहरी जिगु पासा’ धइगु मेगु अभियान न्ह्याकल ।
प्रहरीया व्यवहार भिंकेत व प्रहरीयात कयाः जनताय् दयाच्वंगु नकारात्मक सोचाइ चीकेत थुगु अभियान न्ह्याकूगु खः । फुक्क जनतायात प्रहरीया पासा दय्काः नागरिक व प्रहरीया स्वापू क्वातुकेत स्वःगु खः । थजाःगु ज्याझ्वः समाजय् शक्ति दुपिं स्वयां राज्यया शक्तिपाखें बञ्चित जुयाच्वंगु वर्ग व समुदायया नितिं तसकं आवश्यक दु ।
मानव जीवनय् राज्यलिसे तापाःगुलिं समाजय् थीथीकथंया समस्या ब्वलनाच्वंगु दु । संविधान दय्केधुंकाः नं थौंकन्हय् खनेदयाच्वंगु द्वन्द्वया मू हुनिंकथं राज्यसत्ताय् थीथी क्षेत्र, वर्ग, समुदायया हिस्सेदारी हे खः । थुकिंयानाः राज्यया चरित्र जनमुखी दय्केत, ब्यक्तिगत स्वतन्त्रता, समानता व सामाजिक न्यायया नितिं नं राज्य सञ्चालनय् ध्यान बीकेत, शासन प्रशासनयात थुइकेमाःगु दु ।
थौंकन्हय् संविधान, ऐन, नियमं गुलि नं अधिकार बियातःगु व उकी दनाः राज्य छु खः ? राज्यया संयन्त्र छु खः ? शासन प्रशासन गुकथं न्ह्यानाच्वंगु दु ? कर्मचारी संयन्त्रया चरित्र, प्रबृत्ति थुइकाः गुलिफु उलि जनमुखी दय्केत स्थानीय तगिंया नीति दय्केगुली सहभागी जुइगु व दय्केगु बृहत अभियानकथं थुकियात थुइकूसा बांलाइ ।
थुकथंया बुझाइयात ब्यापक याय्गु, सामाजिक चेतना न्यंकेत मांकथंया ग्वाहालि याइगु संस्थाकथं प्रहरी प्रशासनलिसे, स्थानीय निकायलिसे सहकार्य याय्गु थौंया इकथं प्रगतिशील पलाः धकाः धाय्माः ।
समाजय् शान्ति सुरक्षा कायम याय्गु, दयाच्वंगु ऐन, नियम कानून पालना याकेगु नापं अपराध अनुसन्धान व नियन्त्रन यायेगु नेपाल प्रहरीया मू आज्जु खः । राज्य व प्रहरी संगठनं कानूनतः प्रत्येक प्रहरीयात थुकथं हे जिम्मेवारी बियातःगु दइ । मेखे सर्वसाधारण नागरिकया जीवनय् महत्वपूर्ण भ्वं, चालचलनलिसें थीथीकथं सिफारिस नं प्रहरी संगठनं याइ ।
कानूनतः प्रहरीयात समाजया थुलि महत्वपूर्ण जिम्मेवारी बियातःगु व उगु जिम्मेवारी पूवंकेत न्ह्यज्याःगु जूसां नं आम सर्वसाधारण मनूतय्सं थःगु न्हियांन्हिथंया व्यवहारय् प्रहरी धाय्वं थीथीकथंया लू न्ह्यःने वइगु खः । प्रहरी धाय्वं आम सर्वसाधारणया दिमागय् ग्यांचिकु, झन्झट व म्वाःमदुकथं दुःख बीपिं कथं काय्गु याइ ।
थ्वहे झ्वलय् प्रहरीया खुँ, डाँका, गुण्डागर्दीलिसे छुं नं छुं कथंया स्वापू दयाच्वनी धइकथं थुइकेगु याइ । समाजया थुकथं थुइकाच्वंतलय् प्रहरीया ज्याखँय् समुदायया सहभागिता व सक्रियता दइमखु । समुदायया सहभागिता व सक्रियता मदय्कं प्रहरीं थःगु आज्जु पूवंकेत थाकुइ ।आज्जु पूवंसां नं समुदायया विश्वास काय्मफइगु अवस्था ब्वलनी ।
थजाःगु अवस्था मदय्का छ्वय्गु नितिं प्रहरी व समुदायया निरन्तर खँल्हाबँल्हा, सहलह व ग्वाहालिया भावना तसकं आवश्यक जू । थुगु दृष्टिं प्रहरी जिगु पासा, प्रहरी त्वाःत्वालय् थेंजाःगु ज्याझ्वः आमजनताया हीतय् समाजय् ब्वलनाच्वंगु थीथी विषयया समस्या ज्यंकेगु नितिं याइगु संवादकथं काय्माःगु व उकथंया लकस दय्का वनेमाःगु दु ।
आदिवासी जनजाति समुदाय अप्वः धइथें मनूतय्के थः व थःगु समुदाययात राज्यं निरन्तर भाषिक, धार्मिक व जातीय विभेदय् लानाच्वंगुकथं थुइकाच्वंगु दु । शक्तिकथं कयाः थःपिन्त मदिक्क क्षमता व दक्षता अप्वय्का यंकेगु दायित्वपाखें नं थुकथं थुइकाच्वंपिं लिज्यानाच्वन धाय् नं पाय्छि मजू ।
थुगु ज्याय् प्रहरी प्रशासन व स्थानीय विकास अधिकारीपिन्सं पाय्छिकथं सम्वेदनशी जुयाः ग्वाहालि याय्माःगु थःपिनिगु नियमित जिम्मेवारीया हिस्सा दय्केमाः । थ्वहे दथुइ राज्यया नीति कार्यान्वयन याय्गु झ्वलय् राज्यं संवेदनशील जुयाः न्ह्याःमवंगुलिं नं प्रहरी प्रशासनयात कयाः जनविश्वास म्हो जूगु घटना मजूगु नं मखु । थुकथंया समस्या नं समुदाय व प्रहरीनापं च्वनाः मदिक्क सहलह व खँल्हाबँल्हा यानाः ज्यंकेमाःगु थौंया आवश्यकता खः ।
थजाःगु अवस्थाय् प्रहरी प्रशासनं थनया धार्मिक, सामाजिक परिवेश व समुदायया मनोविज्ञानयात थुइकाः संवेदनशील जुइगु व प्रहरी प्रशासनया आज्जुइ थ्यंकेगु नितिं समुदायलिसे सहकार्य, विश्वास व ग्वाहालिया भावना ब्वलंकेफूसा थजाःगु ज्याझ्वः ताःलाइ । थुकियात ताःलाकेगु जिम्मेवारी झीगु हे ब्वहलय् वःगु दु ।
छाय्धाःसा समुदाय व प्रहरी दथुया स्वापुतिं अपराध म्हो याय्गु, अपराध जुइ न्ह्यः हे नियन्त्रण याय्गु, प्रहरी प्रशासनय् नागरिकया अःपुक्क हे पहुँच दइगु, जनविश्वास त्याकेगु व अन्ततः प्रहरी संगठनयात कयाः थुइकेगु जुइ । थुगु ज्याय् ताःलाइगु धइगु प्रहरी प्रशासन व समुदाय निगुलिं ताःलाइगु खः । थ्व हे आज्जु पूवंकेगु साधनकथं प्रहरी जिगु पासा, प्रहरी त्वाःत्वालय् ज्याझ्वःयात प्रभावकारी दय्केत थःथःगु थासं योगदान बीगु फुक्क समाजया नितिं बांलाःगु ज्या जुइ ।
