नेपाल–अंग्रेज युद्धया जिम्मेवार भीमसेन थापा
– योगेन्द्रमान श्रेष्ठ
नेपाःया वास्तविक स्वरुप धइगु सुरु अवस्थानिसें स्वतन्त्र राष्ट्र खः । नेपाःया भूभागया इलाका शुरु अवस्थाय् गुलि दु, थ्व झीसं यकीनसाथ धाय्मफु । “नेपाल” खँग्वः दकलय् न्हापां न्ह्यथनातःगु ग्रन्थ धाःसा चन्द्रगुप्त मौर्यया प्रधानमन्त्री चाणक्यया अर्थशास्त्रय्, नेपाःया कस्तुरी व राडी तसकं हे बांलाः धकाः वर्णन याःगु खः । थ्व धइगु इसा पूर्व ३००दँ न्ह्यः खः । कौटील्यया थ्व वर्णन छु यकीन जू धाःसा परापूर्वकालनिसें हिमाल, पहाड, जंगल (मधेस) नेपाःया थःगु हे भूभाग खः धइगु प्रमाणित जूगु खनेदु । छाय्धाःसा कस्तुरी हिमालय् दइगु खःसा
राडी पहाडी क्षेत्रय् दइगु खः । थुकिया नापं चुरे पहाड व जङ्गल नं पहाडी क्षेत्रय् हे लाः ।
नेपाःया भूभाग दकलय् न्हापां खुगूगु शताब्दीइ नेपाः जुयाः भारत वंम्ह चिनिया यात्री हुयान स्याङ्गं चिनिया नापकथं ४०००लि धकाः वर्णन यानातःगु खनेदु । सम्भवतः थ्व हे नेपाःया दकलय् न्हापांया गणितीय नापनक्सा खय्फु । ४०००लि धइगु हनेबहःम्ह इतिहासकार धनबज्र बज्राचार्यया धापूकथं ५८६ कोश खः । थ्व ल्याखं आःया भूभाग स्वयां आपाः दुगु खनेदु ।
शुरु अवस्थाय् विशाल नेपाःया भूभाग १७गूगु शताब्दी थ्यंबलय् कुचा कुचा जुयाः बाइसे चौबिसे राज्यय् विभाजन जुयाः नेपाःया स्वनिगः हे स्वंगू राज्यय् विभाजित जूगु खनेदु । अथे छिन्नभिन्न जुयाच्वंगु नेपाःया सीमाना वि.सं. १८०१निसें १८७१थ्यंबलय् नेपाःया सीमाना पूर्वय् टिष्टा खुसि व पश्चिमय् सतलज खुसि पारयानाः किल्ला काँगडा थ्यंक वन । थ्व भूभाग धइगु
हुयान स्याङ्गं खंगु नेपाःति हे खः । थुकिया श्रेय पृथ्वीनारायण शाह व वयां लिपा बहादुर शाहयात वनी ।
पृथ्वी नारायण शाहया अन्त लिपा योग्य शासकया अभावया नापनापं दरवारी षडयन्त्र घातप्रतिघातकथं न्ह्याःवन । नेपाःया वास्तविकता थ्व खःसा, नेपाःया दक्षिणी जःलाखःला भारतया अवस्था झन् दयनीय जुजुं वनाच्वंगु खः । भारतय् अंग्रेज साम्राज्यवाद अनया जनतायात शोषण याय्गु ज्या चरम अवस्थाय् थ्यनाच्वनेधुंकूगु खः । खास खँ ला शुरु अवस्थाय् कलकत्ता बन्दरगाहस च्वनाः ब्यापार याःवःपिं अंग्रेज ब्यापारीतय्सं दकलय् न्हापां कलकत्ताया गोविन्दपुर व बलरामपुर निगू मौजा न्यानाः उकिया हे नातां धाय् वा उलिया हे सार्वभौम अधिकारं फुक्क भारतय् साम्राज्य गठन याय्गुली ताःलानाच्वंगु ई खः ।
थ्व ई धइगु साम्राज्यवादी अंग्रेज व नेपाःया थःथःगु धुनय् ब्यस्त खनेदु । बाइसी चौबीसी राज्यय् विभाजन जुयाच्वंगु नेपाः बिशाल राज्यय् स्थापना जुजुं वनाच्वंगु अंग्रेजं ब्वरींस्वय्थें स्वयाच्वंगु खः । अथे हे नेपाः नं अंग्रेजं हय्कावइ धकाः सजग व सचेत जुयाः पलाः न्ह्याकाच्वंगु ई खः धाय्फु । धात्थें धाय्गु खःसा निम्हं सशंकित । नेपाः नं थःगु सीमाना बृद्धि यानाः यंकूगुया गुह्य रहस्य अंग्रेजं सीके मफयाच्वंगु खः । उकिं “सा खनाः धुँ ग्याः, धुँ खनाः सा ग्याः’यागु ई खः । नेपाःया योद्धातय्सं अंग्रेजया शक्ति बांलाक्क स्यू । उकिं सचेत व सजगपूर्वक फयांफच्छि अंग्रेजयात असर मलाक्क थःग सीमाना बृद्धि याना यंकाच्वंगु खनेदु । गथे तराई फाँटया विवाद वल धाःसा सहलह यानाः त्वःतेमाःसा त्वःताः, काय्माःसा कया वयाच्वंगु खनेदु । थजाःगु ज्याया सुभाय् इतिहास बहादुर शाह, दामोदर पाँडे, अमरसिंह थापा आदिपिन्त वनी ।
ई न्ह्याबलें छथासं लाइमखु, सूद्र्यः न्ह्याबलें सुयागु नं जवय् लाइमखु । इतिहासया बास्तविकता नं थ्व हे खः । नेपाःया इतिहासय् वि.सं. १८६१पाखे एकाएक भीमसेन थापाया अधिनायकत्व खनेदय्कः वःगु खः । माया, दया, करुणा भ्याः भचा हे मदुम्ह, थःगु स्वार्थया नितिं न्ह्याग्गुं याइम्ह, यौन पिपासा रणबहादुर शाह काशीं लिहां वसेंलिं नेपाःया इतिहासय् अचानक शासनसत्ताय् भीमसेन थापां एकाधिकार कायम याःगु खनेदु, गुगु ३२दँ तक कायम जुल । थ्व स्वयां न्हापा भीमसेन थापाया छुं हे ज्याखँ खनेमदु । खास खँल्हाय्गु खःसा भीमसेन थापा रणबहादुर शाहया मचाबलय्निसें याम्ह पासा खः । उकिं भीमसेन थापा दरवारया कवाफय् ब्वलंम्ह नवाफ खः ।
काशी वने न्ह्यः हे जोगी जुयावंम्ह रणबहादुर शाह काशीं लिहां वयाः दामोदर पाण्डे आदि देशभक्त भारदारतय्त स्याय् धुसेंलि जोगी वसः त्वःताः अर्थात जोगीया छदम भेष त्वःताः शिद्धं गिद्धया सच्चा रुप काःम्ह रणबहादुर शाह हाकनं शासन क्रियाय् सक्रिय जुया वयाच्वंगु खः । थुकियात भीमसेन थापां ग्वाहालि यानाच्वंगु खः । भीमसेन थापा रणबहादुर शाहयात ज्वनाः काशी लिहांवसेंलि गुलिसित स्यानाः, स्याय् मज्यूपिन्त देशनिकाला यानाः सर्वेसर्वा जूगु खः । थ्व हे ज्याकथं रणबहादुर शाहया थ्याःम्ह कलाः राजराजेश्वरीयात हेलम्बु पितिनाछ्वःगु खः ।
थ्व हे हुनिं मचाम्ह जुजु गीर्वाणयुद्ध विक्रमया संरक्षककथं राजमाता छम्ह माःगु जुल, अर्थात यौनपिपासु रणबहादुर शाहयात ब्याहाः याना बीमाल । थ्व इहिपाःया नापं भीमसेन थापां छगू षडयन्त्र ग्वल । भीमसेन थापां मनय् हाकु नुगः तयाः पाल्पाली राजकन्या रणबहादुर शाहया नितिं ल्हाके छ्वत । थ्व ब्याहाःया नितिं मखु, दुष्ट नीतिकथं धाय्के छ्वःगु खः । अथे धयागु छु धाःसा पाल्पाली राजकन्या कन्यादान याय्त वइम्ह पाल्पाली जुजु पृथ्वीपाल सेनयात नेपाः थ्यनेसातं बन्दी यानाः पाल्पा राज्य नेपालय् दुकाय्गु नितिं खः । खास खँ ला बहादुर शाहं पाल्पायात छगूकथं बसबर्ती राज्यथें यानाः तया तय्धुंकूगु खः । पृथ्वीनारायण शाहया इलय्थें पाल्पा राज्य शक्तिशाली नं मखय्धुंकूगु खः । पूर्व योजनाकथं भीमसेन थापां कन्यादान याय्त वःम्ह पाल्पाली जुजु पृथ्वीपाल सेन नेपाः थ्यंकः वय्सातं बन्दी यानाः भीमसेन थापां थः अबु अमरसिंह थापायात पाल्पाया तैनाथवालाया अधिकार कायम याके छ्वत ।
वि.सं. १८६३या रणबहादुर शाहयात विमातृ किजा शेरबहादुर शाहं हत्या यासेंलिं उगु हत्याकाण्डनाप छुं हे स्वापू मदुम्ह यलया लाय्कुली बन्दी जीवन हनाच्वंपिं पाल्पाली जुजु वया जःत फुक्कसितं भीमसेन थापां स्याय् पाले यात । रणबहादुर शाहया हत्याया लिधंसाय् भीमसेन थापां थः विरोधी धाक्वसित स्यात, गुगु हत्याकाण्डय् ९६म्हेसिगु ज्या वन । गुकी मचा व मिसातकं मल्यन । थः विरोधी धाक्वसित स्यानाः शासन सत्ताय् वनेगु परम्परा थनंनिसें न्ह्यात । गुकिं नेपाःया इतिहासय् निरन्तरता काल ।
पाल्पा राज्य नेपाःया सीमाना दुने दुहांवसेंलि आःया लुम्बिनी अञ्चलया भूभाग फुक्क लाःवन । पाल्पा राज्यया भूभाग दुने पहाड, मधेस नितां लाः । पाल्ला राज्य नेपाः दुने दुथ्याकूसेंलि पाल्पाया नापनापं बुटवल व स्यूराजया भूभाग कचिंघाना वःगु खः । पाल्पा राज्य अन्तर्गत नेपालं अधिकार जमे यासेंलि बुटवल व स्यूराज नं पाल्पा राज्य अन्तर्गत लाः धइगु दावी सहित नेपाली पक्ष नं सेना तयाच्वन । बुटवल, स्यूराजयात अंग्रेजतय्सं अवधया नवावलिसेया स्वापू तय्काः थःगु भूभाग धकाः दावी यात । उगु इलय् तराईया मैदानया आपालं भूभागयात कयाः नेपाः व अंग्रेज दथुइ कचवं जुयाच्वंगु खः । पूर्वया मोरङ्ग, पश्चिमया मैदानी भाग, काशीपुर, रुद्रपुरयात कयाः नं कचवं जुयाच्वंगु खः । पश्चिमया कचवंयात वडाकाजी अमरसिंह थापां थामथुम याना वयाच्वंगु खनेदु । तर वुटवल व स्यूराजया खँ उग्ररुप काय्त सन ।
बुटवल व स्यूराजयात कयाः थीथी इतिहासकारतय्गु थःथःगु हे धापू खनेदु । थ्व विषययात कयाः इतिहास शिरोमणी बाबुराम आचार्यया धापू थुकथं दु, “बुटवलका तराइका निमित्त तकरार चल्यो । त्यो तराई अधि विनायकपुरका रियासतको थियो । त्याहाका राजाले पाल्पाका रियासत समेत अपुतालीमा पाइ गाभेका र पाल्पाको रियासत नेपाल राज्यमा मिलेपछि त्यो तराइपनि नेपालमा आएको थियो । त्यस विषयमा निर्णय गर्नलाई सम्बत् १८६९का हिउँदमा नेपालबाट राजगुरु रंगनाथ पण्डितज्यू र काजी दलभंजन पाँडे खटिएर गए, तर कंपनी सरकारका अमलाहरुले त्यस जमीनमा आफ्नै हक कायम गरी फैसला गर्दा कुरा नमिल्ने देखि रङ्गनाथ पण्डितज्यूहरु नेपाल फिरे ।” (बाबुराम आचार्य र उहाँका कृति, ने.ए.अ.सं..... २०२९, पृ.सं. ३९)
इतिहास शिरोमणी बाबुराम आचार्यया थ्व धापू खःसा इतिहासकार बालचन्द्र शर्माया धापू धाःसा थुकथं दु, “उक्त दुबै जिल्ला अधि अवधका नवाव बजीरका थिए र ती मध्ये स्यूराज उपर नेपालीहरुले नवाव बजीरको राज्यको त्यो भाग अंग्रेजहरुको दखलमा पर्नु भन्दा पहिले नै कब्जा गरिसकेका थिए ।” (नेपालको ऐतिहासिक रुपरेखा एै एै पृ. २५५) ।
अनतकया दुने नेपाः नं पूर्वय् पहाडया रानी धकाः नामाकरण यानातःगु दार्जिलिङ्ग, इलाम, मनोरमस्थलत नेपाःया सीमाना दुने लाकातय्धुंकूगु खःसा पश्चिमय् गुगु भारतया उत्तराखण्ड धकाः नामाकरण यानातःगु अप्वः धइथें नेपाःया सीमाना दुने लाका तय्धुंकूगुया हुनिं अंग्रेजया नुगः दाह जुयाच्वंगु । गथेयानाः नेपाःलिसे निहुँ मालेधकाः जुयाच्वंगुयात बुटवल स्यूराज निहुँ लुल ।
थजाःगु हे निहुँ मालाच्वंगु इलय् भीमसेन थापाया अबु अमरसिंह थापां बुटवल स्यूराजय् थाना बारे यानाच्वंपिं अंग्रेज सेनातय् थासय् चान्हय् आक्रमण यानाः सुंसुं अंग्रेज सेनातय्त सोतर यानाबिल धाःसा ल्यंदनीपिं अंग्रेज सेनात बल्लतल्ल ज्यान बचेयानाः बिस्युं वन । सम्भवत थुकियात भीमसेन थापां थःगु विजय ताय्कल जुइमाः, तर नेपाःया नितिं थ्व हे तःधंगु समस्याया रुपं दं वल ।नेपाःया फौजं वि.सं. १८६४य् चान्हय् आक्रमण यानाः बुटवल स्यूराज नेपाःया सीमानाय् दुकाःसां अंग्रेजतय्सं तुरुन्त लडाई घोषणा याःगु धाःसा खनेमदु । थथे तुरुन्त आक्रमण मयागुया कारण मेगु मखुसे मूख्य ला थःगु देशप्रति प्राण आहुति याय्त गबलें लिमचिलीपिं मराठा सिखतय्गु समस्या खः ।
उगु इलय् पञ्जाब केशरी धकाः नां जाय्काच्वंम्ह महाराज रणजीत सिंह अंग्रेजनाप पङ्गा कयाच्वंगु खःसा यूरोपय् नेपोलियनया समस्याय् नं अंग्रेज तक्यनाच्वंगु खः । थुकिया नापनापं उगु इलय् अंग्रेजतय्त आर्थिक समस्या नं जुयाच्वंगु खनेदु । भारतय् गुलि नं अंग्रेजं आर्थिक आर्जन याइगु खः, व फुक्कं बेलायत सरकारं दुकाइगु खः । बेलायत वनेधुंकूगु धेबा हाकनं लिहां वइमखु । कम्पनी सरकारं थःत माःसा भारतय् कमे याय्माःगु खः । अथे आर्थिक समस्या जुयाच्वंबलय् कम्पनी सरकारं भारतया लखनउया नवाव गाजिउद्दिनयाके छगू करोड ग्वाहालि काय्त ताःलात ।
कम्पनी सरकारं नवावयाके छगू करोड कयाः थःगु आर्थिक अवस्था क्वात्तूगु जक मखु, थ्व हे इलय् भारतया रियासततय् दथुइ नं ह्यूपाः वःगु खनेदु । मुख्य खँ ला यूरोपय् नेपोलियनया समस्या नं ज्यनावन धाःसा अंग्रेजनाप टक्कर कयाच्वंम्ह हैदरावादया टिपू सुल्तान मदय्धुंकूगु खःसा पञ्जाव केशरी रणजीत सिंह ल्वाल्वां त्यानुयाः अंग्रेजनाप सन्धी सम्झौता याय्गुपाखे लाः वनेधुंकूगु खनेदु । थथे प्यखेरं थःपाखे ज्याछिना वःगु ईयात अंग्रेज नेपाःलिसे ल्वाय्त तयार जुल ।
नेपाल–अंग्रेज युद्धया जिम्मेवार भीमसेन थापा – २
वि.सं. १८६४ बुटवल स्यूराजय् अंग्रेजयात ख्यानाछ्वःगु वि.स.. १८७०इ वयाः अंग्रेज बुटवल स्यूराजय् तैनाथ यानातःपिं नेपाली सेना खालि यानाः उगु भूभाग अंग्रेजतय्त लःल्हाय्त नेपाल सरकारयात पौ छुवया हल । थुगु इलय् हे सेना खालि मयाःसा युद्ध याय्त तयार जक मखु, छगूकथं अंग्रेजं युद्धया घोषणा हे यानाबिल । अंग्रेजया थुगु पतिं नेपालय् छगू समस्याकथं दं वल । थुगु ई धइगु नेपाःया नितिं बहादुर शाहं दुकया थकूगु भूभागयात सुरक्षितकथं तयातय्त समस्या जुयाच्वंगु खः ।
छाय्धाःसा पश्चिमया आपालं रजौटात नेपाःयात साथ बी त्वःताः थः हे स्वतन्त्र जुइत स्वयाच्वंगु खःसा गुलिं अंग्रेजनाप मिले जूवनेत तयार जुयाच्वंपिं, उकि नं पश्चिमया भूभाग ल्यंकातय्त पश्चिमया सुरक्षा कयाच्वंम्ह वडाकाजी अमरसिंह थापा व बम शाहयात तसकं थाकुयाच्वंगु ई खः । थ्व इलय् जीवन मरणया सवालकथं अंग्रेजं बुटवल व स्यूराजया भूभाग नेपालं त्वःता मब्यूसा युद्धया घोषणा यासेंलि युद्ध मैदानया चीर परिचित योद्धात इतःमितः कनीगु स्वभाविक हे जुल । खास खँ ला उगु इलय् नेपाःया योद्धातय्सं अंग्रेजया शक्ति बांलाक्क स्यू, अंग्रेजनाप ल्वाय्गु धयागु “कुँचय् लाकामं प्यंकेगु” खः धयागु बांलाक्क स्यू धाय्फु ।
थ्व विषययात कयाः नेपाःया दरबारय् भारदारी सभा जुल । इतिहासय् न्ह्यथनातःकथं सुथय् च्याताः इलय् च्वंगु भारदारी सभा बहनिसिया गुताः ईतक सहलह जूगु खः । थुकथं सहलह जूगु
सभाय् अप्वः धइथें भारदारतय्सं अंग्रेजनाप आः य्द्ध याय्गु ई मखु धाःगु खनेदु । थ्व सहलहस भीमसेन थापाया समर्थकत दलभंजन पाँडे, गुरुजु रङ्गनाथ, काजी रणध्वज थापापिन्सं तकं युद्धया विपक्षय् वंगु खनेदु । ब्वति कयादीपिं भारदारतय्सं थ्व नं सल्लाह ब्यूगु खनेदु कि बहादुर शाहं आर्जन याःगु भूभागया पुलांपिं शासकत पूवंक नेपाःया वसवर्ती मनंनिसें स्वीकार याय्त तयार मदु । ह्वःताः चूलात धाःसा थःपिं स्वतन्त्र जुइत सनाच्वंपिं खःसा अंग्रेजनाप मिले जूवनेत तयार जुयाच्वंपिं खः ।
उकिं प्राप्त जूगु भूभागया सुरक्षा याय्गु नितिं बुटवल व स्यूराज त्वःतेमाःसा त्वःतेमाः धइगु पक्षय् वंगु खनेदु । खास खँ ला भीमसेन थापा थः परिवार व जबर्जस्त समर्थकत जःखः शासन न्ह्याकाच्वंगु खःसा विरोधी धाक्वसित सखाप यानाः, याय्मफुपिं, मज्यूपिन्त राजधानी पिने गढी, गौडा गोश्वरा व सीमानाया चौकीदारकथं तयातःगु खनेदु । अथे तयातःपिं मध्ये वडाकाजी अमरसिंहथापा व काजी हस्तदल शाहीपिं नं खः ।
बडाकाजी अमरसिंह थापाया व्यक्तित्वया न्ह्यःने भीमसेन थापा हरहालतय् क्वय् खः । अमरसिंह थापा १४दँ दुबलय् पृथ्वीनारायण शाहया सेनाकथं खनेदय्कः वःम्ह ब्यक्ति खः । अनेक युद्ध मैदान विशेष यानाः नेपाल भोट युद्ध, बहादुर शाहया पश्चिम सीमाना बृद्धिया ज्याय् थूम्ह थापाया विशेष योगदान दुगु खः । अमरसिंह बुटवल स्यूराजया समस्या हाफ्वः दंथें दनावःबलय् किल्ला काँगडाया सीमानाया सुरक्षा यानाच्वंगु खनेदु । उकिं अमरसिंह थापा सुथंनिसें बहनी थ्यंक जूगु राजसभाय् उपस्थिति मदु, तर भारदारी सभाय् पौ छ्वयाहयाः सजग व सचेत याःगु खनेदु । थ्व विषययात कयाः इतिहासकार सूर्यविक्रम ज्ञवालीं थुकथं थःगु सफुतिइ ब्याख्या याःगु खनेदु, “हामीसंग भयेको हाम्रो आफ्नो राज्यको बन्दोबस्त गर्दैमा हामीलाई प्रसस्त भयेको छ ।
अवस्थाले गर्दा अंग्रेजसंग लडाइ गर्न हामीलाइ कर लाग्यो भने राज्यका प्रतापले हामीले लडाइ गरी जित्नेछौं । तर यो मौका राम्रो छैन । मौका बुझी अंग्रेजहरु चोट पाये जसता भयेका छन औ अहिले थाले ठूलो लडाइ हुनेछ । उनीहरु आफ्नो अधिकार स्थापित नगरे सम्म सन्तुष्ट हुने छैनन, औ हामीले निकालेका पहाडी राजाहरुसंग मिल्ने छन । अहिले सम्म हामीले मिर्गको शिकार गरेका छौं, तर यो लडाइ गरी हामीले बाघको शिकार गर्न तयार हुनुपर्छ । यो लडाइ हुन नपाओस भनि हालै दखल गरिएका सबै जग्गा छोडियुन भन्ने हाम्रो महाराजाधिराजसंग प्रार्थना छ ।
अंग्रेजसंग राम्रै झगरा पर्याे भने हाम्रो राज्यको सम्पूर्ण ब्यबस्था बिग्रने छ । यो इलाकाको अवस्था राम्रो छैन । गोर्खा राज्यका अरु अरु भागमा पनि झगरा हुने छ । लडाइ गर्न पर्छ भन्ने जो मानीस हो, सो दरबारमा बढेको हो औ सैनिक जीवनको गाहारो साङुरो कुरा उसलाई थाहा छैन ।” (त्रिरत्न सौन्दर्य गाथा सं. धनबज्र बज्राचार्य, नेपाल सांस्कृतिक परिषद, २०१९ पृ.सं. ६६)
इतिहास अध्यययन याय्बलय् छु सीदु धाःसा भीमसेन थापाया शुरुया इतिहास धइगु रणबहादुर शाहया मचाबलय् याम्ह पासा खः । वयागु ज्याखँ गगुं युद्ध मैदानय् मखु । दरबारीया षडयन्त्र स्वयाः ब्वलंम्ह खः । भीमसेन थापां युद्ध मैदान गबलें मखं, भीमसेन थापाया बहादुरी धइगु रणबहादुर शाहयात काशीं नेपाः लितहयाः शक्तिशाली याय्गुली हे सीमिति खः । खास युद्ध धयागु बाखं न्यनेथें, युद्ध मैदानया खँ न्यनाः न्ह्यइपुकेथें मखु ।
थ्व खँयात बः बीगु अमरसिंह थापाया छपु पतिइ थुकथं न्ह्यथनाताःगुलिं नं प्रष्ट जू, “... ... अहिले ठहराई बक्स्याका कुरा लडाइ नगन्र्या नीति लियेर कमिस्नरहरुले ठहराया बमोजिम बुटवल र सिवराजकया तप्पाहरु अगि अमनको बेलामा छोडि दियाको भया यो अवस्था पन्र्या थियेन तर हजुरले लोभ नछोडि ति तप्पाहरु आफ्ना दषलमा राषन्या इच्छा गरि चौकिदारलाइ मारिबक्सदा सानाकुरामा रिस बढी लडाइ चल्यो.. ...” (अमरसिंहको चिट्ठी, एै एै पृ.सं. ३०)
देशया अनुभवी भारदारतय्सं ब्यूगु सल्लाहयात वास्ता हे याःगु खनेमदु । अंग्रेजनाप युद्ध याय्गु भीमसेन थापां खेलाँची सम्झे जूगु खनेदु । भीमसेन थापा थ्व युद्धयात कयाः गजाःगु तर्क बियाः युद्धया घोषणा यात धाःसा “नेपालको प्रतापको आजसम्म कुनै शत्रुले टिक्ने सामथ्र्य देखाउन सकेको छैन ... .. मनुष्य निर्मित भरतपुरको सानो किल्लासम्म अंग्रेजहरुले सर गर्न सकेनन् भने स्वयम भगवानले बनाएका हाम्रा पहाडहरु भित्र पस्नु उनीहरुको निमित्त असम्भवै छ । अतः मेरो रायमा अवश्य नै युद्ध गर्नु पर्दछ र पछि मौका हेरी सन्धि पनि गर्न सक्छौं ।” (नेपालको ऐतिहासिक रुपरेखा, एै एै पृ.सं. २५७)
भीमसेन थापां गुगु तर्क बियाः युद्ध यात । उकिं छुं शक्ति हे दु, न अनुभव हे, केवल प्रकृति (भगवान) भरोसा बाहेक छुं नं मदु धाय्फु ।
नेपाल अंग्रेज युद्ध थ्व असमान युद्ध खः । हरेक क्षेत्रं शक्तिशाली अंग्रेज स्वयां नेपाःया अवस्था कमजोर खः । थुकियात ध्यान तयाः अंग्रेजयात अलमलय् यानाः अथवा मालावन धाःसा बुटवल स्यूराज त्वःतेमाः धकाः योद्धातय्सं सल्लाह ब्यूगु कारण नं थ्व हे खः । युद्धया तयारी नेपाः पक्षया साःप कमजोर स्थिति खः । दकलय् न्हापां ला सेनाया हिसाब याय्गु खःसां नेपाः पक्षया सैनिक जवान थ्यंमथ्यं १२द्वः खःसा अंग्रेजपक्षया ईकथं अत्याधुनिक ल्वाभः दुपिं २१द्वः खः । तर भारतया बैज्ञानिक जगदीशचन्द्र बसुं ई.सं. १८९५य् “अग्निपरीक्षा” नांया थःगु च्वसुइ अंग्रेजपाखेया सैनिक २९द्वः धयातःगु दुसा नेपाली पक्षया १२द्वः हे धयातःगु दु । नेपाः उपर युद्धया घोषणा १ नोभेम्बर १८१४निसें याःगु खःसा लच्छि हे नेपाःयात प्यखेरं आक्रमण याय्त सेना परिचालन याःगु खः ।
थथे प्यखेरं आक्रमण याय्गु सैनिक बटालियन प्रत्येकय् जनरलया नापं नेपाःया देशद्रोहीत नापं दुगु खः । अंग्रेजया न्ह्यःने ल्वाभः अथें कमजोर ला ख हे खत, थुकिंयानाः अंग्रेजया १८ पाउण्डया गोला वर्षा यासें नेपाली सेनां गुगुं युद्ध क्षेत्रय् सामना याय् मफुत ।थःम्हं आर्जन यानातःगु आपालं तंकेमाल । थ्व युद्धया फुक्क जिम्मेदार भीमसेन थापा खः । गुगु इतिहासं न्ह्याबलें कनाच्वनी ।
