२०८० चैत्र १६, शुक्रबार

नेवाःतयगु नितिं स्वंगू विकल्प

- श्रीकृष्ण महर्जन
सामान्यतया मनूत स्वंगू प्रबृत्तियापिं दइ । यथास्थितियात स्वीकार याइपिं छगू तह, मेपिन्सं हःगु मुद्दायात सम्वोधन यायेमाः धाइपिं मेगू तह अले मुद्दा हे थःपिन्सं ल्ह्वनीपिं स्वंगूगु तह ।
 

थ्व स्वंगू तह धइगु यथास्थितिवादी न्हापांगु तहयापिं जुइ । इपिं सामान्य अवस्थायापिं जुइ । मेमेपिनिगु खँ ल्हाइपिं मनूत जुइ । फलानां थथे यात, फलानां थथे हल धकाः खँ ल्हाना जुइ तर थःगु खँ छुं हे मदुपिं जुइ । समाजय् उज्वःगु प्रबृत्तियापिं मनूत खनेदइ । थुगु कथंया मनूत दक्ले अप्वः समाजय् दयाच्वनी ।
 

अथे हे विषयवस्तुया खँ ल्हाइपिं निगूगु तहयापिं मनूत जुइ । इमिसं मेमेपिन्सं हःगु विषयवस्तुयात कयाः खँ ल्हाइ तर थःपिं हे न्ह्यचिलाः निकास बिइगु ज्या धाःसा याइमखु । जनस्तरय् खँ ल्हायेगु झ्वलय् वस्तुयात कयाः अर्थात छुं नं कथंया सामानयात कयाः खँ ल्हाइपिं खः ।
 

स्वंगूगु तहया मनूत धाइपिं थःपिन्सं हे विषयवस्तु हइ अले नेतृत्व यानाः न्ह्याः वनी । थुगु शक्ति धइगु अग्रगामी शक्ति खः अर्थात परिवर्तनकारी शक्ति खः । समाजय् स्वल धाःसा थुज्वःगु प्रबृत्तियापिं मनूत म्ह्वः हे जक दयाच्वनी ।
थ्व स्वंताजि प्रबृत्तियापिं हे मनूत नेवाः समाजय् नं दु । अले नेपाःया राजनीतियात स्वाकाः स्वल धाःसा थुज्वःगु स्वंगू प्रबृत्तिया मनूत छथाय् हे लानाच्वंगु दु उकिं नेवाःत परिवर्तनकारी कि यथास्थितिवादी खः धकाः तकं थुइके थाकुयाच्वंगु दु । भावनात्मक रुपं नेवाः धकाः छथाय् हे दुसां नं मुद्दागत रुपं धाःसा स्वखे स्वयाच्वंगु दु ।

 

संविधानया विषययात हे खँ ल्हायेगु खत धाःसा आः जारी याःगु संविधानयात स्वीकार याइपिं छथ्वः दु । संविधानं ज्या यानाः नयेगु अधिकार ब्यूगु दु, थःगु भाय् संस्कृति म्वाकेगु अधिकार ब्यूगु दु धासें आः हाकनं छाय् ल्वानाच्वनेमाःगु धकाः न्ह्यसः तयाः यथास्थितियात स्वीकार याइपिं यक्व दु । वयकःपिं बास्तवय् राजनीतिक रुपं थुयाः मखसें सामान्य कथंया ज्या सनाः नइपिनिगु सोच कथं अर्थात सर्वसाधारण नागरिकया धारणा कथं वयाच्वंगु दु ।
 

बालं तयाः नयाच्वंगु अले ज्या याना नयाच्वंपिनिगु नितिं ला आः वःगु संविधान हे दयेवं गाः । इमिसं नेवाःतयगु मुद्दा व संविधानयात बांलाक्क स्वइ नं मखु अले ह्यूपाःया नितिं नेतृत्वदायी भूमिका गबलें म्हिती नं मखु । वःगु चीजयात स्वीकार यानाच्वनेगु खः ।
 

अथे हे मेगु प्रबृत्ति धइगु विषयवस्तु अर्थात मुद्दायात कयाः खँ ल्हायेगु तर जिम्मेवार जुयाः छगू कथं चुनौति अर्थात हाथ्याया सामना यानाः धाःसा मवनीगु प्रबृत्ति । नेवाःतयत अधिकार माः धकाः धायेगु, भाषिक रुपं समानता, पहिचान माः धकाः धायेगु तर थःथःगु हे ज्याय् ब्यस्त जुयाच्वनेगु यानाच्वंपिं खः ।
 

थुगु कथंया नेवाः शक्ति विशेष यानाः राजनीतिक रुपं नं सचेत खः तर नेतृत्व यानाः न्ह्याः मनवीगु जनशक्ति खः । परिवर्तनकामी शक्तितयसं नेतृत्व याना यंकल अले परिवर्तन जुइगु अवस्था वल धाःसा थुगु जनशक्ति न्ह्याः वनी मखुसा बसह जक यानाः यथास्थितिइ च्वनाच्वनी ।
 

गबलें गबलें परिवर्तनकामी शक्तिया भावना कथं न्ह्याः वनेत्यंगु खःला धकाः महसूस जुइगु कथंया भूमिका म्हिती तर वास्तवय् नेतृत्वदायी भूमिका धाःसा म्हितीमखु । थुपिं अप्वः याना शिक्षित व राजनीतिक रुपं सचेत जनशक्ति जुइ ।
 

मेगु जनशक्ति धइगु परिवर्तनया पक्षधर अर्थात ह्यूपाःया पक्षधरयापिं खः । मुद्दा बांलाक्क हे थुइ अले मुद्दायात ज्वना ह्यूपाःया नितिं नेतृत्वदायी भूमिका म्हिती । नेवाः पहिचाना, भाषा, जातीनिसें फुक्क ख्यलय् समानताया नारा ज्वनाः न्ह्याःवनाच्वंपिं नेवाःत हे थुगु जनशक्तिइ म्ह्वः जक जुयाच्वंगु दु । समानुपातिक समावेशीनिसें पहिचानया मुद्दा तकं ज्वनाः समान अवधारण दुपिंलिसे नापं जानाः वनाच्वंगु दु । थ्व हे शक्तिपाखें समाजय् अले देशय् ह्यूपाः हइगु खः ।
 

थ्व स्वंगू कथंया नेवाः जनशक्ति दुगु थें हे नेपाःया राजीतिक दलयात स्वल धाःसा स्वंगू हे प्रबृत्तिया शक्ति खनेदु । यथस्थितिवादी शक्तिया रुपय् संविधानयात गुगु नं हालतय् संशोधन याये दइमखु धकाः अडान कयाच्वंगु दु प्रमुख प्रतिपक्ष दल नेकपा एमाले । अथे हे सरकारया नेतृत्व यानाच्वंगु माओवादी केन्द्र, कांग्रेस लगायतया दलत असन्तुष्ट पक्षया छुं छुं माग सम्वोधन नं यायेगु अले चुनाव नं यायेगु धकाः लाइन ज्वनाच्वंगु दु । थ्व धयागु थःपिन्सं हे नेतृत्वदायी भूमिका म्हिताः न्ह्याःवनेगु प्रबृत्ति मखुसे असन्तुष्ट पक्षया मागयात कयाः बहस यानाः न्ह्याःवनाच्वंगु शक्ति खः ।
 

संविधान संशोधन मयायेकं चुनाव यायेफइगु अवस्था मदु धकाः धयाच्वंगु दथुइ लानाच्वंगु शक्ति खः । अथे हे थःपिनिगु पहिचानया अधारय् झिगू भौगोलिक प्रदेश अले छगू गैर भौगोलिक नापं यानाः झिंछगू प्रदेश दयेकेमाः, भाषिक जातीय नापं हरेक ख्यलय् समानताया दयेमाःगु नापं समानुपातिक समावेशी लागू यायेमाःगु माग तयाः आन्दोलन याना वयाच्वंगु मधेसी, आदिवासी जनजातिया राजनीतिक दलनिसें उत्पीडित समुदायया माग तयाः न्ह्याःवनाच्वंगु थीथी कथंया मोर्चा सहितया संघीय गठबन्धन परिवर्तनकारी अर्थात ह्यूपाःया पक्षया राजनीतिक शक्ति खः । थ्व स्वंगू कथंया राजनीतिक शक्तिया दथुइ नेपाःया राजनीति धु्रवीकरण जुया वनाच्वंगु दु ।
 

थ्व इलय् नेवाःतयगु नितिं स्वंगू कथंया विकल्प न्ह्यःने वयाच्वंगु दु । न्हापांगु विकल्प वर्तमान संविधानयात हे स्वीकार यानावनेगु खः । संविधान संशोधनया आवश्कता मदु धकाः धायेगु पक्षया विकल्प । थम्हं भाय् ल्हायेगु, संस्कृति म्वाकेगु व ज्या यानाः नयेगु अधिकार दुगु हे तःधंगु खः धासें बालं तयाः नयाच्वनेगु प्रबृत्ति ज्वनेगु खःसा थुगु विकल्प पायछि जू । थ्व धइगु अःपुगु विकल्प नं खः । आः वःगुयात हे छ्यला वनेगु धइगु कथंया सोच तया वनेगु विकल्प खः । थुगु कथंया विकल्पयात स्वीकार याना वनेगु खःसा थ्व इलय् एमालेया लाइन पायछि जू धकाः न्ह्याःवनेमाःगु अवस्था वइ ।
 

निगूगु विकल्प धइगु असन्तुष्ट पक्षया छुं छुं माग नं सम्वोधन यानावनेगु अले चुनाव नं यानावनेगु धइगु पक्ष खः । आः संसदं संविधान संशोधन यायेफइगु अवस्थाय् गुलि फु उलि यायेगु अले यक्व लिपा जक संशोधन यानावनेगु धइगु पक्षयापिं थुगु विकल्पय् दुथ्याइ ।
 

छायधाःसा आः संसदं जक संविधान संशोधन यानाःगाःगु अवस्था खःसा कन्हय् वनाः ७ प्रदेशया चुनाव जुल धाःसा अबले सम्वन्धित फक्क प्रदेशया नं समर्थन कयाः संसदं पारित यायेमाःगु अवस्था वइ । अबले धइगु आःसिबें तसकं थाकु जुइक संविधान संशोधन जुइ । ७ प्रदेशया चुनाव धुंकाः संशोधन यायेगु खःसा आः गुलि संघर्ष याःसा गाःगु खः अबले झिदुगं मल्याक यक्व तःधंक संघर्ष यायेमाली । उकिया अर्थ करिव करिव बागू सताब्दी तकया नितिं संविधान संशोधन असम्भव जुइगु कथंया योजना सहित वःगुलिं उकियात स्वीकार याना वनेमालीगु अवस्था वइ । उकिं यथास्थितिसिबें भच्चा जक च्वय् च्वना बिचाः याइपिं थुगु कथं विकल्पयात नालावनी ।
 

स्वंगूगु विकल्प धइगु आः हे माःगु फुक्कं अधिकार कायेमाः मखुसा कन्हय् अधिकार काये फइमखु धकाः थुइकाः संघर्षय् कुहांवयेगु खः । तसकं चुनौतिपूर्ण थुगु विकल्पय् वनीपिं धाइपिं ह्यूपाःया पक्षधरयापिं खः । थौंकन्हय् म्ह्वः ल्याखय् जक थुगु विकल्पयात नाला वनाच्वंपिं दु ।
 

राजनीतिक रुपं सचेत अले पहिचानया अधारय् नेवाः प्रदेश दत धाःसा नेवातयगु नितिं फुक्कं दत मखुसा नेवाःत माले मालावनी धकाः थुइकाच्वंपिन्सं थुगु विकल्पयात नाला वनाच्वंगु दु । स्वंगूगु विकल्पयात ज्वनीपिं धाइपिं आः हे संघर्ष यानावनेमाः धाइपिं खः । थुगु कथं नेपाःया राजनीति व नेवाःतयगु हक अधिकार व भविश्य नाप स्वाकाः स्वल धाःसा नेवाःतयके थ्व स्वंगू कथंया विकल्प दु । थुगु स्वंगू विकल्प मध्ये छु पायछि जू व हे नाला वनेमाःगु व थः स्पष्ट जुइमाःगु अवस्था वःगु दु ।