२०८० चैत्र १६, शुक्रबार

नेवाः धइपिं सु ? व थौंया समस्या

– योगेन्द्रमान श्रेष्ठ
 
‘नेवाः’ खँग्वःया विषययात कयाः अध्यययन याय् उलि अःपू मजू । ‘नेवाः’ खँग्वःया मूल रुप धाःसा “नेपाल” हे खः । “नेवाः” हे “नेपाल” खः धकाः प्रष्ट जुइबलय् झीसं छु थुइकेमाः धाःसा “नेपाल” देश जाति विशेषं नामाकरण जुयाच्वंगु खः । इतिहास शिरोमणि बाबुराम आचार्यजुया धापूकथं “नेवाः” खँग्वःया मू रुप “नेपार” खः । न्हापा थन च्वंपिं निवासीतय्त “नेपार” हे धाइगु खः । “नेपार” खँग्वः गुकथं “नेपाल” जूवन धइगु खँयात वय्कलं थुकथं प्रष्ट यानादिल कि दकलय् न्हापां “नेपाल”या उल्लेख मौर्य सम्राट चन्द्रगुप्तया प्रधानमन्त्री चाणक्यं थःगु सफू “कौटिल्य अर्थशास्त्र”य् छ्यःगु खः । उगु सफुती नेपालया प्रयोग यासें नेपालया ‘कस्तुरी व राडि’ प्रशिद्ध धकाः न्ह्यथनातःगु खः । कौटिल्यया अर्थशास्त्र मुक्कं संस्कृत भासं च्वयातःगु ग्रन्थ खः । वय्कःया धापूकथं संस्कृत भाषाय् “र”यात “ल” धकाः प्रयोग याइगु खः ।
 
“र”यात “ल” धकाः प्रयोग यासेंलि “नेपार”या स्वतः “नेपाल” जूवन । वय्कःया हे धापूकथं संस्कृत भाषाय् छुं नं शुरु छक्वः छु आखः छ्यल, व गबलें परिवर्तन जुइमखु । न्ह्याबलेंया नितिं व हे खँग्वः कायम जूवनी । छाय्धाःसा संस्कृत चलनचल्तिया भाषा मखुसे बृहत साहित्यया भण्डार जूवंगुलिं अथे जूगु खः । उकिं न्हापां थनया आदिवासीतय्त “नेपार” धाल । व हे “नेपार” खँग्वः देशया नां “नेपाल” जूवन । व हे नेपालं थनया निवासीतय्त “नेवाः” धाल । “नेवाः” खँग्वःया मूल रुप “नेपार” खः धइगुया ल्वहंपती प्रमाणकथं थौं स्वयां ३५०दँ न्ह्यः मल्ल जुजु प्रताप मल्लं हनुमानध्वाखाय् झिंन्याता लिपि छ्यलाः पलिस्था यानातःगु ल्वहंपतिइ नं “नेपार आखर” धकाः च्वयातःगुलिं नं इतिहास शिरोमणि आचार्यजुया धापूयात तिबः जूवंगु दु । “नेपाल” देश, “भारत”थें ब्यक्ति विशेषं
 
नामाकरण मजूसे जाति विशेषं नामाकरण जुयाच्वंगु खः ।
 
“नेपार”या “नेपाल” गुलि पुलां ?
 
“नेपार” हे “नेपाल” खः, अले “नेपाल” हे “नेपाः” खः धकाः यकीन जुइधुंकाः झीसं छु सीके माल धाःसा थ्व “नेवाः” धइपिं गुलि पुलां धइगु सीकेत दकलय् न्हापां कौटिल्यया अर्थशास्त्रयात हे बांलाक्क म्हसीकेमाः । भारतया मौर्य सम्राट चन्द्रगुप्त मौर्य ई.पू. निसःदँ न्ह्यः याम्ह खः । चन्द्रगुप्त मौर्य कौटिल्य अर्थात चाणक्यया ग्वाहालिं हे सम्राट जूम्ह खः । चन्द्रगुप्त मौर्यया प्रधानमन्त्री धाय्बलय् कौटिल्यया अर्थशास्त्र नं ई.पू. निसःदँ न्ह्यः हे जूवन । ई.पू. निसःदँ स्वयां न्ह्यः हे नेपाःया “नेवाः”तय्गु अस्तित्व कायम जुइधुंकूगु प्रष्टरुपं खनेदु ।
 
छाय्धाःसा छुं नं समाजया विकास जुइत आपालं ई काः वनी । हाकनं प्रशिद्ध व्यक्ति चाणक्यं च्वइगु सफुती थाय् काः वनेत कम अःपूगु खँ धाःसा अवश्य नं मखु । खँ ला चाणक्यं थःगु अर्थशास्त्रय् नेपाःया “कस्तुरी” व “राडि” बांलाः धकाः जक न्ह्यथनातःगु सीदु, तर थुलि खँग्वः झीत माक्वं अध्ययन याय्त कुगाः । छाय्धाःसा “नेपाल” देश थौं स्वयां २३००दँ न्ह्यः हे भारत उपमहाद्वीपय् थःगु अस्तित्व कायम याय्धुंकूगु प्रष्टरुपं खनेदु धाःसा उगु खँग्वलं नेपाःया सीमांकन नं न्ह्यथनातःगु दु । कौटिल्यया “कस्तुरी” खँग्वः शुरु अवस्थानिसें हिमाल नेपाःयागु खः धकाः प्रमाणित यानाब्यूगु दु । नापं “राडि” खँग्वलं हिमाल, पहाड व भारत वनेत छ्यलेमाःगु लँपु तराई नेपाःया लागा खः धकाः प्रष्ट जू । उकिं झी “नेपार” अर्थात “नेवाः” फुक्कं जानाः कौटिल्य अर्थशास्त्रया च्वमि चाणक्ययात आपालं आपाः सुभाय बी हे माः । कौटिल्यं न्ह्यथनाब्यूगु अस्पष्ट सीमानायात ईशाया न्यागूगु शताब्दीइ नेपाः वःम्ह चिनिया यात्री हुयान स्याङ्गं अझ प्रष्ट यानाब्यूगु दु । हुयान स्याङ्ग नेपाःया भूमि ४०००लि अर्थात चिनिया नापकथं ४००० लिं धइगु ५००
माइल खः । अथेधइगु थौंया नापकथं थ्यंमथ्यं १५००स्वयां अप्वः किलोमिटर हे खः ।
 
छु छु पुलांगु सफुती “नेपाल” न्ह्यथनातःगु दु ?
 
छगू भारतया पुलांगु सफू “अथर्वपरिशिष्ट”य् नं “नेपाल” खँग्वः न्ह्यथनातःगु दु । उगु सफू ई.पू. २००दँ न्ह्यः च्वःगु धाःसां आपाः विद्वानतय् धापूकथं ईशाया प्यंगू शताब्दीइ च्वःगु धाइपिं नं दु । उकिं हे झीसं “कौटिल्य अर्थशास्त्र” लिपा हे थुकियात न्ह्यब्वय् त्यनागु खः । उगु सफुती “नेपाल” खँग्वःयात देशया रुप कयातःगु दु । देशया नां न्ह्यथनेगु झ्वलय् थुकथं न्ह्यथनातःगु दु, “नेपालं कमरुपंच विदहो उदुम्बर, अवन्ती...... कैकयइच उत्तरपूर्वे हते हन्यात” । थ्व फुक्कं उगु अवस्थाय् सार्वभौम सम्पन्न राष्ट्रया हैसियतं च्वनाच्वंगु खः ।
 
थुगु सफू उकिं नं महत्वपूर्ण जू कि थुकिं नेवाःत परापूर्वकालनिसें हे थःगु सभ्यता व कलाकौशलं जाःगु सार्वभौम सम्पन्न राष्ट्रकथं स्थापित जुइधुंकूगु बांलाक्क सीदु । छाय्धाःसा उगु सफुती न्ह्यथनातःगु “कामरुप” धइगु थौंया “आसाम” खः, “विदेह” धइगु थौंया “रक्सौल सितामाढी, दरभंगा, जनकपुर इलाका खःसा “कैकय” धइगु आःया ल्हासा (तिब्बत) खः । थुपिं फुक्क हे उगु अवस्थाय् विकसित देश खः । व हे झ्वलय् नेपालया उल्लेख जुइगु धइगु कम महत्व मखु ।
 
बौद्ध ग्रन्थ “मूलसर्वास्तिवाद” विनय संग्रहस “नेपाल” 
 
बौद्ध विद्वान जिनमित्रं च्वयातःगु थुगु सफुती “नेपाल” खँग्वः न्ह्यथनातःगु दु । जिनमित्रं थःगु सफुती भगवान बुद्धया शिष्य भिक्षु आनन्दं थः चेलापिं नापलाय्गु व धर्म प्रचार याय्गु ज्याय् नेपाल वःगु अथे हे लिहां वंबलय् थनया ख्वाउँ, च्वापु व लँया विकटतां यानाः भिक्षु आनन्दया तुती घाः जुयाः क्षतविक्षत जूगु खनाः भगवान बुद्धं शोख शयलया नितिं मखु, शरीरया नितिं भिक्षुपिन्त “पादत्तान” अर्थात लाकां न्ह्याय्त नियम दय्काब्यूगु न्ह्यथनातःगु दु । 
 
महाभारतय् “नेपाल” 
 
हिन्दुतय् अतिकं विश्वास व प्रिय, पौराणिक ग्रन्थ महाभारतय् नं “नेपाल” न्ह्यथनातःगु दु । उगु ग्रन्थय् “किराँत” खँग्वः थाय्थासय् न्ह्यथनातःगु दु । महाभारतया वलशाली पात्र भीमसेन किरातलिसे युद्ध यानाः त्याकूगु खँ नं दु । उलि जक मखु, नेपाःमितय् विश्वासकथं महाभारतया छम्ह पात्र “एकलब्य” नेपाःया किरात जक मखु, वंगःया भैरा आजु “एकलब्य”या रुप खः । “नेपाल” खँग्वः भारतय् रचना जूगु ई.पू. निगूगु शताब्दीनिसें कयाः ईशाया न्हापांगु वा निगूगु शताब्दीया सफुती “नेपाल” देशया रुप काय्धुंकूगु प्रष्टरुपं खनेदु । अथे देशया रुप काल धाय्गु धइगु नेपाःया आदिवासी नेवाःत उबलय् हे सभ्य जुइधुंकूगु खः धाय्फु । छाय्धाःसा सभ्य व सुसंस्कृत नागरिक बसोबास याइगु थाय्यात हे “देश” वाचक खँग्वः छ्यलीगु खः ।
 
“नेपाल” खँग्वः न्हापां न्ह्यथनातःगु ल्वहंपौ
 
इतिहास (समाजशास्त्र)यात मदय्कं मगाःगु विषयवस्तु मध्ये ल्वहंपौ व थीथी पत्र नं खः । वंशावली न्ह्यथनातःगु, किरातकाल व शासकतय्गु नां झीसं गनं पत्रय् नं लुइके मफुनि । वंशावली इतिहासया श्रोत खःसा प्रमाणित इतिहास हे धाःसा मखु । छुं नं ईया वर्णन जुयाच्वंगु सफू गबलय् च्वल, समय सापेक्ष जू ला कि मजू, व नं तुलनात्मक अध्ययनया विषवस्तु खः । किरातकाल न्ह्यथनातःगु दकलय् पुलांगु वंशावली धइगु ने.संं. ५१२–५१४स च्वयातःगु गोपाल वंशावली खत । किरातकाल धइगु ईसा पूर्वया काल खःसा गोपाल राजवंशावलीया रचना झिंप्यंगूगु शताब्दीया अन्तपाखे जूगु खः ।
 
उकिं नं इतिहासया नितिं प्रमाणकथं काय् ज्या मछिं । ल्वहंपती “नेपाल” खँग्वः न्ह्यथनातःगु थौंतक लुयावःगु प्रमाणकथं भारतया जुजु समुद्रगुप्तया प्रयाग (इलाहवाद) अभिलेख हे न्हापांगु अभिलेख खः धाःसां पाइमखु । उगु ल्वहंपती “समतट, डवोक, कामरुपं, नेपाल व कर्तृपरया व “प्रत्यन्त” जुजुपिन्सं समुद्रगुप्तयात हनाबना तयाच्वंगु दु ।” धकाः न्ह्यथनातःगु दु । थुगु ल्वहंपौ झीगु नितिं तसकं हे महत्वं जाः, छाय्धाःसा समुद्रगुप्त ईशाया स्वंगूगु शताब्दीया सम्राट खः । उगु ल्वहंपती थीथी देशया नापनापं नेपालया नां न्ह्यथनातःगु जक मखु, “प्रत्यन्त जुजुपिं” धकाः न्ह्यथने धइगु अझ अप्वः महत्वं जाः । छाय्धाःसा संस्कृत भासं “प्रत्यन्त” खँग्वःया अर्थ “स्वतन्त्र व सार्वभौम सम्पन्न” खः । थ्व ल्वहंपती न्ह्यथनातःकथं नेपाल ईशाया स्वंगूगु शताब्दी अर्थात शुरु अवस्थानिसें स्वतन्त्र व सार्वभौम सम्पन्न राष्ट्र खः धइगु स्पष्ट जू ।