नेवाः धइपिं सु ? व थौंया समस्या – ३
– योगेन्द्रमान श्रेष्ठ
नेवाः अजिमा प्रधान देश :
नेपाःया इतिहास अध्ययन याय्बलय् छता चीज छु प्रष्ट जू धाःसा नेपालय् कायम जुयाचवंगु हिन्दू धर्म व बौद्ध धर्म लिपातिनि दुहांवःगु खः । थुपिं नितां धर्म नेपालय् छक्वलं हे दुहांवःगु खनेदु । थुगु धर्मत दुहांवय् न्ह्यः नेपाःया धर्मया दर्शन धइगु “अजिमा” धर्मया दर्शन खः । तर कालान्तरय् वनाः बौद्ध दर्शन (बज्रयान) व हिन्दू धर्मं “अजिमा” दर्शनयात थःथःगु दर्शन दुने दुथ्याकल ।
लिपा जुजुं थुकिया खँय् सुनां हे वास्ता मतल, हिन्दू धर्म व बौद्ध धर्मयागु थें हे ताय्कल । थुकिं छता नेवाः समाजयात लवः नं दत । व छु धाःसा धार्मिक समन्वय कायम यानाः मिलेचले जुयाः च्वनेगु लकस नं तयार जुजुं वन । थौं गुलि नं नखःचखः जात्रा नेवाःया थःगु हे मौलिककथं हना वयाच्वंगु दु । उकी मध्ये नं अप्वः धइथें जात्रा, नखः धइगु नेवाःया अजिमा व आजुया उपासना हे खः । आजु, अजिमाया दर्शन धइगु “ख्येँय् सगं” खः । थ्व दर्शनया विषय ब्यागलं अध्ययन अनुसन्धान याना स्वय्माः । थ्व बःचाधंगु ब्याख्याय् साध्य मजू । आःयात थुलि हे नि थुइके कि “ख्येँय् सगं” हिन्दू धर्म नं मखु, बौद्ध धर्मया लिच्वः नं मखु ।
नेवाः समाजय् मिसाया थाय् :
नेवाः समाजय् “नायः”या छु थाय् खः, उलि हे थाय् “नकिं”या नं दु । अझ छपलाः न्ह्याःवनाः धाय्गु खःसा नायःया स्वयां समाजय् नकिंय अप्वः महत्व व उत्तरदायित्व दु । थौं गुलि नं नेवाः समाजया संस्कृति ल्यनाच्वंगु दु, उकिया संरक्षकत्व, अभिभावकत्व कयाच्वंम्ह नेवाः मिसा खः, मिजं मखु । संस्कृतिया नियम निष्ठायात नेवाः मिसाया नकिं नं हाम्वः ग्वःछि हे पाके बी मखु । थ्व ज्या थीथी हुनिं यानाः नेपाः त्वःताः वनेमाःपिं नेवाः समाजया मिसापिन्सं थःगु परिवारय् कायम हे यानाच्वनी । थुकिया निरन्तरता बियाच्वंगु दु ।
नेवाः न्ह्याग्गु थासय् वनाः च्वं वंसां “नकिं” नं परिवारया फुक्कं संस्कार, थःगु हे मौलिकतां जाःगु मचाबू ब्यंकाच्वनी, ईही, बाह्रा, ह्वंकेगु, प्वाथय् दुम्ह मिसामचायात धौबजि नकेगु, ज्याथजंक्व, सी धुंकाया संस्कार “ल्वःचा”, मदुम्हेसिया आत्मायात लुखा चाय्काबीगु, गुगु शुद्ध नेवाः संस्कृति खः । न्हय्न्हुमा तयाः ज्या यानाच्वनी । थजाःगु संस्कार फुक्क नेवाः समाजया मिसां हे ल्यंकातःगु खः । समाजया संस्कार ल्यंकाच्वंम्ह मिसा जक मखु, नेवाः समाजया विश्वासकथं मृतात्मायात सद्गति लाकीम्ह नं म्ह्याय्मचा (मिसा) हे खः । थ्व नं नेवाः संस्कारया विशुद्धता जक मखु, नेवाः समाजय् मिसाया महानता व विशेषता नं खः । थजाःगु विषय जक मखु, दर्शन खः । थजाःगु विषययात कयाः अध्ययन व अनुसन्धान याय् हथाय् जुइधुंकल । थजाःगु ज्या विदुषी नेवाः मिसान्सिं याःसा अझ बांलाक्क यथार्थत लुया वइ ।
नेपाःया परिवर्तनय् नवाः मिसाया भूमिका :
नेपाःया इतिहास अध्ययन याय्बलय् नेपाःया शुरु अवस्थाय् मिसाप्रधान देश खःसां थीथी स्मृति व ग्रन्थया प्रभावं यानाः मिसायात समाजय् मिजं नं क्वन्ह्यान्ह्यां यंकल ।
नेपाः सामन्ति य्गय् न्ह्यान्ह्यां वन, उकिं चरम थाय् काल । शुरुया अवस्थाय् नेपालय् जातया व्यवस्था नं मदु । फुक्कं नेवाःत जक खः । तर थ्व अवस्थाय् नेपालय् जातया व्यवस्था नं मदु । फुक्कं नेवाः हे जक खः । तर थ्व अवस्था ताउत कायम मजुल । जाति
प्रथा जक कायम जूगु मखु, शासकवर्गत अन्यायी, ब्यभिचारी जुजुं वल । नेपाःया शासकतय्सं थःत गबलें जनताया सेवक मताय्कू, थःत मालिक हे ताय्कीगु खः । २०गूगु शताब्दीया शुरुया अवस्थानिसें नेपाःया जनतायाके चेतना जाया वल । नेपाःया २०गूगु शताब्दीया शासक धइम्ह “राणा शासक” खः ।
उकिया विरोधय् नेपाःया जनता अझ विशेष यानाः नेवाःत विरोधया सः ततं वन । नेवाःतय्सं ज्यानया बाजी ततं वन । थजाःगु अन्धकार युगया अवस्थाय् नं नेवाः मिसापिन्सं हिम्मत मत्वःतू । आर्य समाजया प्रचारक पण्डित माधवराज जोशीयात त्वहः मदु त्वहः तयाः चन्द्र शम्शेरं राजसभाय् घाःपा जुइक्क दाय्फक्व दाःगु जक मखु, घाःपाः जुइधुंकूम्हेसित देय् चाःहीकाः देशं हे पितिनाछ्वःगु खः । देशं पिने च्वनाः अनेक समस्यानाप सामना यानाः नेपाः दुत हयां त्वःतूम्ह माधवराज जोशीया म्ह्याय् चन्द्रकान्ता मल्ल खः । नेपालय्् दकलय् न्हापां कन्या पाठशाला पलिस्था याःगुया श्रेय नं वय्कःयात हे वनी ।
अथे हे नेपाःया जागरण युगया शुभारम्भ धइगु नं २०गूगु शताब्दी हे खः । २०गूगु शताब्दीया जागरुक मिसापिन्त नेपाःया इतिहास गबलें ल्वःमंके फइमखु । थौंया मिसापिनि जोश जाँगरया निरन्तरताया हुनिं धइगु हे उमिगु देन खः । २०गूगु शताब्दीया जागरुक मिसा धइगु अप्वः यानाः नेवाः मिसापिं हे खः । उकी मध्ये मंगलादेवी, कामाक्षदेवी, मोतिलक्ष्मी उपासिका, सहाना प्रधान, साधना प्रधान आदिपिं न्ह्यथनेबहःजू ।
क्वचाल
