पहिचानया राजनीति नेवाः समाज दनिला ?
नृपेन्द्रलाल श्रेष्ठ
थौं नेवाः समाजय् पहिचानया राजनीतिया अस्तित्व मदय्धुंकल । आःया अवस्था घोषित रुपं पहिचान स्वीकार याइगु पार्टी धइगु संघीय समाजवादी फोरम छगू जक खः । नेपाली कांग्रेस व एमालेया सुंसुं नेवाः कार्यकर्ता व नेतातय्सं पहिचानया राजनीति महत्व बोध याःसा व खनेय्मदय्क सुुसुप्त तवर जकं दु।
राजनीतिकं रुप पहिचानया मुद्दा धरासायी जुइ धुकूगु जूसां नागरिक स्तर, सामाजिक संघसंस्थाया स्तरय् पहिचानया राजनीति विषय सहलह याय्गु त्वःमफ्यूनि । थुकियात पहिचानया राजनीतिकया बीजकथं काय्फइ ।
नेपालय् न्हापांखुसी सविधानसभाया चुनाव जुल । उगु संबिधानसभाय् जनजाति व मधेसीतय्सं पहिचान सहितया संघीयताया माग ज्वनाः आन्दोलनयात । यक्व हे दिं आन्दोलन नं जुल । आखिरय् संविधानसभा असफल जुल ।
हाकनं निक्वःगु संविधानसभाया चुनाव जुल । सुशील कोइरालाया नेत्वृतय् नेपाली कांग्रेसया नेतृत्वय् नेकपा एमाले व नेकपा माओवादी केन्द्र लिसे जानाः सविधानसभापाखें नेपाःया न्हूगु “संविधान” घोषणा जुल । मधेसवादी व जनजातितय्संन्हूगु संविधानयात कयाः बिरोधयासें आन्दोलनयात । मधेसवादी पार्टीपाखें नं मधेस आन्दोलन यात ।
प्रतिनिभिसभा, प्रदेशसभा व स्थानीय तहया चुनाव नं जुल । प्रदेशसभा व स्थानीय तहया चुनाव जूगु थौं दच्छि फुइधुकल । तर आःतक नं प्रदेशया नां तय्फूगु अवस्था मदुनि ।
प्रदेशया नामकरण याय्गु फ्वलय् आः नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (नेकपा)पाखें नेपालमण्डल व संघीय समाजवादी फोरमं नेवाः–ताम्सालिङ्ग प्रदेश नां तय्माःगु खँ पिहां वयाच्वंगु दुसा वागमती प्रदेशया नां नं चर्चाय् वयाच्वंगु दु । तर म्हिगः पहिचानया खँ ल्ह्वनाःनेवाः राज्य माः धकाः आन्दोलन याना वयाच्वंपिं नेवाःत थौं प्रदेशया नां तय्गुलि मौन खनेदु ।
नेवाः राज्य माः धकाः नेपाली कांग्रेस, नेकपा एमाले, नेकपा माओवादी, नेपाः राष्ट्रिय पार्टीयागु भातृ संगठन नाप नेवाःतय्गु राष्ट्रिय संगठन नेवाः देय् दबू लगायत झिंस्वगू जातीय संगठन जानाः“नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समिति” गठन जूगु खः ।
उगु सर्घष समितिं द्वलःद्वःमनू मुनाः येँया दशरथ रंगशालय् “नेवाः राज्य”या घोषणा याय्त ताःलाःगु खः । अथेहे नेपाल कम्युनिष्ट पार्टीया भातृ संगठन नेवाः मुक्ति मोर्चाया ग्वसालय् येँया बसन्तपुली पार्टीया नायः पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ नं “नेवाः राज्य” घोषणा याःगु खः ।
म्हिगः पहिचान माः धकाः जनजातितय्सं हनेबहःम्ह पद्मरत्न तुलाधरया नेतृत्वय् जनजाति आन्दोलनया नं घोषणा याय्गु ज्या जूगु खः । तर थौं प्रदेशया नामकरण याय्गु झ्वलय् दक्व हे मौन च्वनाच्वंगु दु ।
म्हिगः पहिचान माः धाःपि नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समिति दुजःपिंतक नं आः नेवाः ताम्सालिङ्ग प्रदेश नापं वागमती प्रदेशया लबिङ्ग याना वयाच्वंगु खनेदु ।
थौै नेवाःतय्गु राष्ट्रिय संगठन नेवाः देय् दबू म्हिगः पहिचान सहित सघियता माः धकाः आन्दोलन याःगु संगठन तकं थौं वयाः नेवाः ताम्सालिङ्ग प्रदेशया वकालत याना वयाच्वंगु अवस्था दु ।
थौं प्रदेशया नामकरण याय्गु इलय् पहिचानवादीत गन सुलाच्वंगु खः लुइके थाकुयाच्वंगु दु । पहिचानया खँ गनं वयाच्वंगु मदु । आः झीत पहिचान म्वाःगु जक खः ला !
पहिचानसहितया संघीयता नितिंआन्दोलनयानाः न्हापांगु संबिधानसभा पहिचानवादीतय्सं असफल नं याःगु खः ।
निक्वःगु संबिधानसभां सबिधान ला बिल । तर उगु संबिधानयात कयाः आदिवासी जनजातिलिसें मधेसवादीतय्स असन्तुष्ट प्वंकाः बिरोध यासें मधेशवादीतय्संताःईतक मधेस बन्द यात ।
थौं न्हय्गू प्रदेश मध्येय् कर्णाली प्रदेश बाहेक खुगू प्रदेशया नां तय्फूगु मदुनि ।थुगु खँय् नेवाःत अलमल जुयाच्वन । छखे नेवाः–ताम्सालिङ नां तय्माः धकाः अभियान न्ह्याकाच्वन । मेखे नेपालमण्डल तय्माः धकाः सु नं सतकय् वय्फूगु मदुनि । पहिचानया राजनीतियात गथे यानाः पुनःजीवित याय्गु वा पुनःजीवन बी फइगु खः लाकि मखु ? थौं थ्व चुनौती सामना याय्माःगु दु ।
थौं प्रदेश नामकरण याय्गु झ्वलय् म्हिगः याःगु आन्दोलन शक्ति छाय् सुम्क च्वंगु खः ? थौं छगू गम्भिर न्ह्यसः दनाच्वंगु दु । आः प्रदेशया नां न्ह्याःगु हे तःसा झीसं स्वीकार याय्गु बिकल्प बाहेक मेगु छु दु ला ? वा प्रदेशया नामकरण जुल कि जक बिरोध याय्गु रणनीति कयाच्वंगु जक खःला
?
छु दिं न्ह्यः छगू ज्याझ्वलय् नेवाः न्ह्यलुवापिन्सं नेवाः आन्देलन द्यूगु मदुनि, ह्यूपाः जकः वःगु खः धयादीगु खः । आः ह्यूपाः गजाःगु वःगु खः? इलं जक सीदइगु जूगु दु ।
इतिहास स्वय्गु खःसा २००७या आन्दोलन, ०४६या जनआन्दोलन व ६२÷६३या आन्दोलनं ह्यूपाः हय्गुली नेवाःतय्गु तःधंगु भुमिका दुगु खः, तर थौं पहिचानया आन्दोलनय् नेवाःतय्गु भूमिका मौन जूगु जक मखुला?
