पाहांचःह्रे
रेणु श्रेष्ठ
विशेष यानाः येँय् च्वंपिं नेवाःतय्सं तःजिक हनीगु छगू नखः खः, पाहांचःह्रे । थ्व नखः चिल्लागा चतुर्दशी कुन्हु लाः । थ्व चःह्रेयात “पिशाच चतुर्दशी” नं धाय्गु याः । बहनी जक पूजा याइगु लक्ष्मी पूजा,म्हपूजा, चथाबलय् थें थ्व नखःकुन्हु नं बहनी लुकुमाहाद्यः पूजा यानाः हनी ।
विक्रम सम्बत्कथं दकलय् लिपांगु ला चैतय् थुगु नखः हनी । पाहांचःह्रेनिसें देय् न्यंकं जात्रा शुरु जुइ । पाहांचःह्रे नखः अन्तर्गत लाः । पाहांचःह्रेबलय् सकसिनं थःथःगु छेँय् छेँय् म्हयाय्मचा, भिनामचा, जिलाजं, पासाभाइपिं मोहनीबलय् थें नखत्या ब्वनेगु चलन दु । हिन्दु व बौद्ध निगुलिं धर्मयापिन्सं माने याःम्ह महाद्यःयात हे पाहांचःह्रे कुन्हु लुकुमाद्यःया रुपय् पुजा याइगु खः ।
थ्व दिंकुन्हु जक महाद्यः स्वं अम्येय् (न्या,ला, ख्येँय्, अय्लाः) सुलासुला नइगु जुगूलिं लुकुमाद्यः धाय्गु याःगु खः धइगु धापू दु ।
पाहांचःह्रे नेवाःतय्सं मोहनि लिपाया तःधंगु व तःजिक हनीगु मेगु नखः खः । थुगु नखःया इलय् नं मेमेगु नखःया इलय् थें थःथःगु छेँय् नीसी याना म्वः ल्हुयाःथःथःगु त्वालय् लुकुमाद्यः पुजा याइ । हथेहे थीथी शक्ति पीठय् नं पुजा वमनेगु चलन दु । त्वाः त्वालय्, चुक, ननिपतिकं न्हापा लिपा लँय् ल्हाकातःम्ह लुकुमाद्यःयात निन्हु स्वन्हु न्ह्यःनिसें ल्हाकातःगु थासय् म्हुयाः उला तइ ।
गनंगनं धाःसा पाहांचःह्रे कुन्हु जक उलेगु याइ । थ्वकुन्हु येँया नेवाःतय् सुथ न्हापां द्यइके वनी । छेँय् नीसीयानाः भ्वय्ज्वलं ज्वरे याइ । ज्वरेयाःगु दक्व फुक्वं थकानाः सिकीब्व तइ । द्यःयात नं भ्वय्ब्व तइ । थ्व कुन्हु माहाद्यःयात छाये यंकीगु भ्वय् ब्वय् वाँउगु लाभा मदय्कं मगाः । पाहांचःह्रे लिपा वाँउगु लाभा छाइगु जूगुलिं थ्व कुन्हु बाजं थानाः वइबलय्‘कन्हसंनिसें वय् मखु लाभा घासा नये मखु” धकाः म्ये हालाः वइगु चलन दु ।
छगू न्ह्यइपुसेच्वंगु खँ छु धाःसा थ्व कुन्हु माहाद्यः नं लुँबुँ धकाः पाछै व तुकंया बुँ अले वहःबुँ धकाः लैँया बुं किकाः अम्येय् (न्या, ला,ख्येँय्, अय्लाः) नइ धइगु कथन दु । थुकथं लुँबुँ व वहःबुँ किकाच्वंम्ह लुकुमाद्यःयात छेँजःपिं सकलें मुनाः पूजा याइ । पूजाया झ्वलय् द्यःथाय् च्याकातःगु इताः वा सुकुन्दा मतय् माःसा ताःचा वा चम्चाय् अजः फयाः मिजं मिसा सकसिनं व फःगु अजः मिखाय् उलाः“खुंया मिखा कां कां, जिगु मिखा त्यल्लाः” धकाः न्ह्यइपुकी ।
थ्व नं छगू नेवाःतय्गु न्ह्यइपुकेगु बिस्कंकथंया पहः खः । पूजा सिधय्काः वाउँपाउँ तकं तयाः भ्वय् नइ । पाहांचःह्रे धकाः गुम्हसिनं थ्वकुन्हु हे पाहांपिं सःतेगु चलन दुसा गुम्हसिनं छन्हु लिपा घोडाजात्रा कुन्हु सःतेगु याइ ।
पाहांचःह्रेबलय् मुख्य यानाः ल्हाकातःम्ह महाद्यःयातपूजा यानाः नखः हनीगु खः । वास्तबय् धाय्गु खःसा लुकुमाद्यः धकाःलुकुं ब्यूम्ह अर्थात सुलाच्वंम्ह महाद्यः धाःगु जुयाच्वन । उकिं लुकुमाद्यःयात सुलाच्वंम्ह माहाद्यः धाःसां छुं मपाः । थथे माहाद्यः छाय् सुलाच्वन धइगु बारे छगू किम्बदन्ति दु ।
परापूर्वकालय् दैत्य छम्ह तपस्या यानाच्वंगु जुयाच्वन । व दैत्यया तपस्या खनाः महाद्यः लय्तायाः“जिके छं छु बरदान फ्वनेगुखः फ्वँ” धाःबलय् व दैत्यं “जिं सुयागुं छ्यनय् थिलकि व भष्म जुइमा” धकाः फ्वन । महाद्यः नं व दैत्ययात बरदान बिल । भष्म जुइगु बरदान काःम्ह दैत्यया नां हे भष्मासुर जूवंगु धाइ ।
भष्मासुर दैत्यं थःत माहाद्यः नं ब्यूगु बरदान जाँचय् याय्त महाद्यःया हे छ्यनय् थीत माहाद्यःयात हे लित्तु लिना जुल । दैत्यं थःत हे ल्यू वःगु खनाः महाद्यः बिस्य वनाः सुना नं मखंक फोहर, चाया तःलय् सू वंगु खः धइगु धापू दु । वहे सुलाच्वंम्ह माहाद्यःयात झीसं लुकुमाद्यः धकाः पूजायाना वया च्वनागु दु ।
येंया सकल नेवाःतय्सं तःजिकं हनीगु थ्व नखल्या कन्हय् कुन्हु अथे धइगु आमाइ कुन्हु तिनिख्यलय् सल ब्वाकी । थुकियात खस भासं “घोडाजात्रा” धाइ । थ्व कुन्हु सरकारी बिदा तकं दु । घोडाजात्रा याइबलय् देय्या तःतःधंपिं गन्यमान्यपिंनिसें कयाः सर्वसाधारणतकं तिनीख्यलय् उपस्थित जुयाः सल ब्वाकूगु स्वइ । थ्वबलय् कांम्ह सल नं ब्वाकेगु याइ । थ्वकुन्हु हे पाहां सःते माःपिनि स्वनिगःया मेमेगु थासय् च्वंपिं थःथितिपिन्त नखत्या ब्वनाः नखः क्वचाय्काछ्वइ ।
वयां कन्हय् कुन्हु कंग अजिमा, लुँमधि अजिमा व वतु भद्रकालि अजिमा द्यस्या खस् जात्रा यायां असनय् हयास् द्यस् ल्वाकेगु धकास् तसकं न्ह्यइपुक्क जात्रा याइ । येँ देय्या जात्राकथं नां दंगु थ्व जात्रा नं छगू पाहांचःह्रेया महत्वपूर्ण पक्ष खः ।
थुकथं छगू बिस्कंकथंया मौलिक परम्परा कःघानाच्वंगु थ्व पाहांचःह्रे छगू अतिकं न्ह्यइपूगु नखः खः धइगु खँय् निगू मत मदु ।
