पाहांचःह्रे : छगू दुवाला
- श्रीकृष्ण महर्जन
नेपाःया राजधानी येँय् दँय्दसं थीथी कथंया जात्रा पर्वत नेवाःतय्सं हना वयाच्वंगु दु । येँय् दँय्दसं हनीगु येँयाः, जनबाहाः द्यःया रथ जात्रानिसें थीथी कथंया जात्रात मध्ये छगू महत्वपूर्णगु नखः व जात्रा धइगु पाहांचःह्रे खः । पाहांचःह्रे मूल रुपं येँया नेवाःतय्सं हनीगु खःसां नं थीथी नेवाः वस्तीइ तकं यःसिं थना पाहांचःह्रे नखः हनेगु याना वयाच्वंगु दु ।
न्हापा न्हापा ला पाहांचःह्रे स्वनिगःया फुक्क हे नेवाःतय्सं हनेगु यानाच्वंगु अले लिपा वनाः त्वःतावंगु खः धाइपिं नं मदुगु मखु । न्ह्यागु हे जूसां पाहांचःह्रे धाये धुनेवं हे येँया नेवाःतय्सं हनीगु नखःया रुपय् आः थुइका हयाच्वंगु दु ।
पाहांचःह्रे धइगु तिथिया ल्याखं चिल्लागा चःह्रेया दिंयात केन्द्रविन्दु कथं नालाः हना वयाच्वंगु संस्कृति खः । पाहांचःह्रेयात नेवाःतय्सं पासाचःह्रे, लाभाचःह्रे नं धायेगु याना वयाच्वंगु दु । बसन्त ऋतुया ई जुया फय् वइगु नापं मौसमया ल्याखं नं धू ब्वइगु, न्हापा न्हापा किटाणुतपाखें महामारी ल्वय् नं वइगु जुयाः ल्वचं बचे जुइगु नितिं लाभा नयेगु नखःया रुपय् नं पाहांचःह्रेयात हनाच्वंगु दु ।
पाहांचःह्रेया झ्वलय् द्यःखः जात्रा मल्लकालय् सुरु जूगु खः । थुगु नखःया झ्वलय् पाहां ब्वनेगु यानाच्वंगुलिं हे पाहांचःह्रे धाःगु धकाः धाइ । पाहांचःह्रेया इलय् मूलद्यः कथं लुँमरि अजिमा वतु, लुँमरि अजिमा तेबाहाः व कंग अजिमायात तःकेहेँपिं धकाः ब्याख्या यायेगु नं याना वयाच्वंगु दु । अले पाहांचःह्रे खुन्हु इपिं तःकेहेँपिं नापलाइगु खः धकाः नं धाइ ।
पाहांचःह्रे जात्राया झ्वलय् चःह्रेखुन्हु चान्हय् हे फुक्क अजिमापिं गमय् अर्थात पीगनय् तये यंकेगु याइ । अन हे चच्छि तयेगु याइ । अले चःह्रेया कन्हय्कुन्हु आमैया दिनय् सुथय् येँया थाय्थासय् मरः जा नकेगु चलन दु । इहि मयाःपिं नापं कय्ता पुजा मयाःनिपिन्त नकीगु विशेष प्रकारया जा खः । अथे मरः जा नकीगु इलय् फाया ला तकं तया नकी धइगु मान्यता दु ।
येँया लुँमरि अजिमा अर्थात भद्रकाली द्यःयाथाय्, नरदेवी, जैसीदेगः लिसें त्वाःत्वालय् हे अथे मरः जा नकीगु खः । मरः जा नल धाःसा मस्तय्त ल्वचं कइमखु धइगु जन विश्वास दु ।
तिंख्यलय् द्यः ल्वाकीगु जात्रा
पाहांचःह्रेया झ्वलय् आमैखुन्हु चान्हय् तिंख्यलय् द्यः ल्वाकेगु चलन दु । उगु इलय् लुँमरि अजिमा खः कथं वतुया लुँमरि खः व तेबाहाःया लुँमरि खः नापं कंग अजिमायात जात्रा यानाः यंकीगु खः । जात्राया झ्वलय् तिंख्यलय् लुँमरि अजिमाया वतु खः व तेबाहाया खः नापं दिकातइ । अले कंग अजिमाया खतं निगः हे द्यःखः चाःहिलेगु नापं वतु खःलिसे मिप्वाः हिलाबुला याना काइगु खः । उकियात हे द्यः ल्वाकेगु धाइ । अथे जात्रा याना हाकनं द्यःखः थःथःगु थासय् यंकेगु चलन दु ।
असनय् द्यःखः ल्वाकीगु
पाहां चःह्रे नखःया झ्वलय् पारुकुन्हु तःधंगु जात्रा जुइ । उगु इलय् स्वखः द्यःखः जक मखु मेमेगु द्यःखः नं कुबिया जात्रा याइगु चलन दु । पारुकुन्हु सनिलय् येँया असंमरु अजिमा लागाय् लुँमरि अजिमाया वतु खः व तेबाहाः खःयात दिकातइ । अले कंग अजिमाया द्यःखतं चाःहिलेगु याइ । अनं लिपा तेबाहाः खःलिसे कंग अजिमालिसे मिप्वाः हिलाबुला याना काइगु खः । अथे मिप्वाः हिलाबुला याना काइगुयात हे द्यःखः ल्वाकेगु धाइगु खः ।
वतु व तेबाहा द्यःखः
वतु व तेबाहाः लागां पिकाइगु द्यःखः धइगु लुँमरि अजिमाया हे द्यःखः खः । न्हापा न्हापा लुँमरि अजिमाया छखः जक द्यःखः खःसा लिपा तेबाहाः व वतुयापिनि दथुइ कचमच जुयाः ब्यागलं ब्यागलं जात्रा यायेगु सुरु याःगु खः धाइ । अले निगू हे त्वालं थःथःगु कथं जात्रा यायेगु याःगु खः । लुँमरि अजिमाया द्यःछेँ वतुइ लानाच्वंगु दु । थुगु कथं निगू हे त्वाःया छम्ह द्यःया नामं निखः जूगुलिं तिंख्यलय् द्यः ल्वाकीबलय् छगू त्वाःलिसे अले असनय् द्यः ल्वाकीबलय् मेगु त्वाःलिसे कंग अजिमां मिप्वाः हिलाबुला याना कायेगु यानाच्वंगु खः ।
जात्रा याइपिं द्यःपिं
पाहां चःह्रेया झ्वलय् येँया थीथी द्यःपिनिगु जात्रा याइगु चलन दु । मूल रुपं लुँमरि अजिमा तेबाहा खः, लुँमरि अजिमा वतु खः व कंग अजिमाया जात्रा खःसा मेमेगु द्यःया नं खः कुबियाः जात्रा याना वयाच्वंगु दु । थ्व हे झ्वलय् येँया तक्ति अजिमा, लुँचुभुलु अजिमा, न्हाय्कंत्वाःया अजिमा, नरसिंह आजु, गणेद्यः नापं त्यंगः गणेद्यःया नं जात्रा यायेगु चलन दु । थःथःगु त्वाःया द्यःयात जात्रा यानाः थाय्थासय् चाःहिइकेगु याना वयाच्वंगु दु ।
जात्राय् थाइगु बाजं
पाहांचःह्रेया झ्वलय् दक्कले महत्वपूर्णगु बाजं धइगु हे नाय्खिं बाजं खः । द्यःखः जात्राया नितिं मथासे हे मगाःगु बाजं नापं जात्राया इलय् नं थाना वनीगु बाजं धइगु हे नाय्खिं बाजं खः । नायः समुदाययापिन्सं थाइगु बाजा जुया हे थुगु बाजंयात नाय्खिं बाजं धाःगु खः । खड्गी समुदायया मूल बाजं कथं नालातःगु नाय्खिं बाजं थानाः न्ह्याइपुसेच्वंक जात्रा याइगु खः ।नाय्खिं बाजं नाप नापं धिमे बाजं नं थायेगु याना वयाच्वंगु दु ।
न्यतमरु अजिमाया प्याखं
पाहांचःह्रेया हे झ्वलय् येँय् ख्वाःपाः प्याखं कथं न्यतमरु अजिमाया प्याखं क्यनेगु चलन दु । थुगु प्याखनय् सिंघिनी, गणेद्यः, ब्रम्हायणी, रुद्रायणी, इन्द्रायणी, नारायणी, महालक्ष्मी, बाराही, भैरव, कुमारी, न्यतमरु अजिमा व ब्याग्रिनीया ख्वाःपाः पुयाः पाहांचःह्रेया बहनी न्यतया दबुलिइ प्याखं क्यनेगु याना वयाच्वंगु दु । दँय्दसं क्यनीगु थुगु प्याखंया झ्वलय् झिंनिदँय् छकः धाःसा दैत्य क्वःथयेगु प्याखं तकं क्यनी ।
न्यतपाःच्वया द्यःछेँय्निसें ख्वाःपाः पुयावयाः दबुलिइ पाहांचःह्रे कुन्हु गणेद्यः, ब्रम्हायणी, इन्द्रायणी, नारायणी, रुद्रायणी व महाक्ष्मीया प्याखं क्यनेगु याइ । अथे हे कन्हय्कुन्हु बाराही, भैरव, कुमारी, अजिमा, सिंधिनी व ब्याग्रीनीया प्याखं क्यनेगु याइ ।
अनं लिपा निम्ह माचाया प्याखं धकाः अजिमा व कुमारीया प्याखं क्यनीसा व धुंकाः प्यम्हमाचाया धकाः बाराही, कुमारी, भैरव व अजिमाया प्याखं क्यनेगु चलन दु । अथे हे प्याखं ल्हुइगु झ्वलय् म्येय् व फै बलि बिइगु तकं चलन दु । खिं (नेकुं खिं), ताः, भुस्याः, प्वंगा, खिमचाया तालय् द्यःजुया प्याखं ल्हुइगु खः । थुगु प्याखं न्यत लागाया ज्यापुतय्सं क्यना वयाच्वंगु दु ।
थुकथं पाहांचःह्रेया झ्वलय् थीथी कथंया द्यःपिनिगु जात्रा याना वयाच्वंगु जूसां नं मूल रुपं कंग अजिमा व लुँमरि अजिमा हे खः धकाः धायेफइ । अले बाजंया ल्याखं नाय्खिंयात प्रमुख बाजंया रुपय् नालातःगु दुसा न्यतमरु अजिमाया प्याखं नं क्यनेगु याना वयाच्वंगु दु ।
नेवाः समाजय् अजिमा द्यः धाइपिं थःगु हे पहःया मिसा द्यः खः । थाय् विशेष कथं नां बियातःगु जूसां मूल रुपं मिसा द्यः हे खः । अजिमा द्यःयात अष्टमातृका प्रतिक कथं नं नाला वयाच्वंगु दु ।
अजिमा द्यःया जात्रा नापनापं पाहांचःह्रेया दिनय् विशेष यानाः लाभा नयेमाःगु नापं थःथिति, पाहां ब्वने माःगु चलन दु । मौसमया ल्याखं लाभा नयेगु जात्राया रुपय् नं पाहांचःह्रेयात नालातःगु दु । उकिं न्हापा न्हापा मौसमयात ल्वय्क हनेगु याना वयाच्वंगु पाहां चःह्रे नखःया विशेषता खः । द्यःखः जात्रा मल्लकालय् सुरु जूगु खःसां वसिबें न्हापा हे पाहांचःह्रेयात पासाचःह्रे, लाभा चःह्रे धकाः येँया नेवाःतय्सं हना वयाच्वंगु खनेदु ।
थुगु कथं लिपांगु इलय् वयाः पाहांचःह्रे धइगु येँया मौलिक जात्राया रुपय् विकास जुयावंगु दु । तर लिपा वयाः पाहांचःह्रेया इलय् हे तिंख्यलय् घोडा जात्रा अर्थात सल जात्रा यायेगु ज्या राणाकालय् वयाः सुरु याःगु खः । राज्यं नं व हे सल जात्रयात प्राथमिकता बिया वयाच्वंगुलिं पाहांचःह्रे नखः छगू कथं ध्याकुनय् लाः वंगु दु ।
पाहां चःह्रेया इलय् याइगु घोडा अर्थात सल जात्रायात जक मनूतय्सं चर्चा यायेगु नापं राष्ट्रिय स्तरं प्रचार प्रसार यायेगु ज्या जूगुलिं येँया नेवाःतय्सं हना वयाच्वंगु पाहांचःह्रे नेवाः समाजय् जक लिकुनावंगु खनेदु ।
आः वयाः ला थःथिति ब्वनेगु इलय् नं पाहांचःह्रेया लसताय् धायेगु बुलुहुं बुलुहुं त्वःताः घोडाजात्रा अर्थात सल जात्राया लसताय् धायेगु तकं यानाहःगु दु । थुगु हे कथं जुयावन धाःसा कन्हय् वनाः पाहांचःह्रे धइगु हे घोडा जात्रा अर्थात सलजात्र जकं मखुला धकाः मनूतय्सं धया हयेफुगु संभावना दु ।
उकिं थ्व इलय् पाहांचःह्रे नखःया महत्वयात अझ ब्यापक याना यंकेमाःगु नापं पाहांचःह्रे नखःया बारे अझ अप्वः अध्ययण अनुसन्धान याना यंकेमाःगु खनेदु ।
