प्रदेश राजधानी व नां
उपेश महर्जन
मू मू राजनीतिक पार्टीतय् दथुइ राष्ट्रिय सहमति जुइ मफय्वं न्हय्गू प्रदेश व राजधानीया नां तय्गु अन्तिम निर्णय सम्बन्धित प्रदेश सभायात बीधुंकाः न्हय्गू प्रदेश मध्ये स्वंगूया नां क्वःछी धुंकूगु अवस्था खः । प्रदेश नं. ६यात ‘कर्णालीप्रदेश’ व राजधानी ‘सुर्खेत’ व प्रदेश नं. ४यात ‘गण्डकी प्रदेश’ व राजधानी ‘पोखरा’ दय्के धुंकूगु दु ।
तर प्रदेश नं. ७या नां ‘सुदूरपश्चिम’ धकाः तःसां नं राजधानीया विषयस थीथी राजनीतिक पार्टी व पार्टी सम्बद्ध खेमाया फरक फरक धारणाया हुनिं राजधानी क्वःछी फयाच्वंगु मदु । तर प्रदेश सभा गठन जूगु दच्छि दय्धुंकाः नं नां
व राजधानी क्वःछी मफूगु प्यंगू प्रदेशया अवस्था धाःसा झन् झन् दयनीय जुजुं वनाच्वंगु दु ।
थ्व हे सन्दर्भय् छुं दिं लिपा हे प्यंगुलिं प्रदेश व राजधानीया नां क्वःजीगु खँ सार्वजनिक जुइवं थीथी पक्षया ध्यान थुगु विषयस न्ह्यानाच्वंगु खनेदु । थुकी नं प्रदेश नं २ व केन्द्रीय राजधानी दुगु प्रदेश नं ३या नां व राजधानीया विषयतसकं सम्बेदनशील अवस्थाय् थ्यंगु दु । प्रदेशय् क्रियाशील जुयाच्वंगु थीथी राजनीतिक पार्टी व पार्टी दुपिं थीथी प्रदेशया सांसदतसें थःम्हेस्यां धयाथें जुइमाः धकाः अडान कया च्वनेगु बांलाःगु व ल्वःगु खँ मखु, तर अन्तर्राष्ट्रिय स्तरय् प्रचलनय् वयाच्वंगु नियमयात नाला काय्गु खःसा मंकाः अवधारणाय् वनेगु बुद्धिमानी खनेदु ।
संघीयताया मोडल, शक्ति वा अधिकारया बाँडफाँड, प्रशासनिक संरचना, आर्थिक वितरण, सुरक्षा, प्रदेश राजधानीया सुगमता, प्रशासनिक सामथ्र्ययात मध्य नजर यासें नां व राजधानी क्वःछ्यूसा पाय्छि जुइ । प्रदेश सभाय् गुगु दलया दुई तिहाइ दु, वकथं हे प्रदेशया नां व राजधानी क्वःछीगु उलि थाकुइ मखु, तर वैज्ञानिक व व्यवस्थित कथं दीर्घकालीन जुइ कथं निर्णय याय्गु पाय्छि जुइ । थुुकिं वास्तविक संघीयताया अर्थ व भावना फुक्क जनतायात सम्प्रेषित याय्गु नितिं तिबः जूवनी ।
प्रदेशया नांया नितिं ऐतिहासिक पृष्ठभूमि, मौलिकभाषा, जाति, धर्म, संस्कृति व संघन बसोबासयात छगू मू मापक कथं स्वइगु खः । बहुजाति, बहुभाषी, बहुधार्मिक व बहुसंस्कृति यानाप नापं बहुक्षेत्रीयता दुगु देशय् अन दुपिं उत्पीडित जाति, भाषी, धर्म, संस्कृति व क्षेत्रया समुदायं राजनीतिक व आर्थिक कथं थःथःगु पहिचानया अधिकार सुनिश्चित याय्गु विधि खः । उकिया नितिं केन्द्रीय राज्य सत्ताया पहिचान व अधिकारया बाँडफाँड जक मखु, संघीय सरकार न्ह्याकेत नं ग्वाहालि जुइ कथं प्रादेशिक पहिचान व अधिकारयात जनताया छेँय् छेँय् थ्यं केगु विधि नं खः, संघीयता ।
थुगु अर्थय् प्रदेशयात स्वशासन वा स्वायत्तता बीगु अपरिहार्य जुइ । व मूल प्रवाहस मलाःगु समुदाय, भाषा, संस्कृतियात उकी हय्गु कुतः याय्माः । प्रदेशया सीमाना क्वःछी बलय् अजाःगु पीडित जातियात मूल प्रवाहस हय्गु कथं जुइमाः । थ्व हे सन्दर्भय् मैथिली व भोजपुरी भाषा न्ववाइपिं उत्पीडक जातिया बाहुल्यतादु कथं प्रदेश नं. २ या पलिस्था जूगु बाहेक मेगु प्रदेश उकथं खने मदु ।
सुदूर पश्चिम व कर्णाली प्रदेशया नां क्षेत्रीयताकाय नामय् तय्गु मेगु मखु । थ्व निगू नां बहेक मेगु न्यागू प्रदेशया नामय् उत्पीडित वर्ग व जातिया ऐतिहासिकता याताः हाकःगु दुगुलिं उकथं हे नां जूसा संघीयताया मर्म व स्पिरिट ल्यंका तय्फइ ।
संघीयताया विषयस स्वायत्तता व आत्मनिर्णया अधिकारया स्वापू ‘ला व लुसि’या थें खः । तर नेपाःया संविधानं थुगु विषयस मिखा तिस्सि गुलिं अधिकार व पहिचान दुगु प्रदेशया खँ थन ल्ह्वने माःगु विषय जूगु मदु । प्रदेशया नां पहिचान दइ कथं छु तःसा बांलाइ व राजधानी छु दय्कूसा फुक्क ‘वीनवीन’या अवस्थाय् वइ धइगु खँ जक ल्यना च्वंगु दु ।
प्रदेश नं. २ यात मधेस प्रदेश, मिथिला वा मिथिला–भोजपुरा प्रदेश तय्फइ । तर मिथिला संस्कृतिया नाप नापं मैथिली व भोजपुरी भाषाया मू केन्द्र दुगु थुगु प्रदेशयात ‘मिथिला भोजपुरा प्रदेश’ धकाः नामाकरण याःसा फुक्क संस्कृति, भाषा व जातिया प्रतिनिधित्व जुइ । मिथिला संस्कृतिया उद्गम स्थल जनकपुर व जःखः दुगुलिं नं थुगु नां छुना ब्यूसा फुक्कसित थःगु धइगु भावना ब्वलनेफु । राजधानी कथं संस्कृति व भाषाजक मखु, फुक्क जिल्लाया सुगमता यात स्वयाः प्रदेशया पश्चिमी कुनाय् दुगु वीरगञ्ज स्वयां राजाजनक व जानकीया पवित्र भूमि जनकपुरधाम हे पाय्छि खनेदु ।
प्रदेश नं. ३ यात ‘नेवाःताम्सालिङ प्रदेश’वा ‘नेपालमण्डल प्रदेश’ नां तय्फइ । प्रदेश नं. ३ यात राजधानी प्रदेश, बागमती प्रदेश नं तय् मफइगु मखु । नेवाः ताम्सालिङ नामाकरण याःसा अनया भूभागय् दुपिं मेमेगु जातिया स्वाभिमानय् लिच्वः लाइ धकाः गनं गनं सः ल्ह्वने नं फु । थुगु हुनिं नं न्हापा हे दय्धुंकूगु ‘नेपालमण्डल’ नं तःसा फुक्क जातिया प्रतिनिधित्व जुइगु खँय् शंका मखु ।
मल्ल राज्य न्ह्याना च्वंगु इलय् १३ गू जिल्ला हे थुगु प्रदेशय् दुगुलिं नं थुगु नां तइगु यक्व सम्भावना खनेदु । तर राजनधानी दय्केगु सवालय् हेटौंडा, चितवन, नक्वाः, धादिङ वेसी, ख्वप स्वयां काभ्रे जिल्ला उपयुक्त जुइ । सुगमता व केन्द्रया दृष्टिकोणं ख्वप उपयुक्त जुइफु, तर केन्द्रीय राजधानी दुगु स्वनिगःया हे छगू जिल्लायात प्रदेश राजधानी दय्के बलय् संघ व प्रदेशया महत्व व गरिमा अझ किचलय् लाय्फु ।
संघीयताया नां व राजधानीया विषय स्थायी कथं जुइगु खँ सार्वजनिक जूगु दु, तर छुं नं स्थायी कथं जुइ मखु । दुई तिहाईया लिधंसाय् प्रदेशया नां व राजधानी तय्वं ‘समृद्ध नेपाः व सुखी नेपाःमि’या अभियान ताःलाइगु मखु । संघीयताया मर्म कथं सुशासन कायम यासें फुक्क समुदायया भावना कथं राजनीतिक अधिकार सहित आर्थिक सामथ्र्यय् आधारित जुयाः संघ व प्रदेश सरकारया ध्यान वने माःगु खः ।
‘नां जिगु, गां छंगु’ धइ कथंया भूमिकाय् गबलें नं संघीयता ताःलाय् फइमखु । नां व राजधानी तय्गु सवालय् थुकियात राजनीतिक मुद्दा दय्केगु व मसलाया कथं यंकेगु गबलें नं पाय्छि जुइमखु । अलय् जिगु पार्टी, जिगु गुट, जिगु जाति, जिगु भाषा, जिगु धर्म, जिगु संस्कृति, जिगु क्षेत्र धाय् मिले मज्यू । जितःपाय्छि जूगु, जिगु छेँ जग्गा व उद्योग दुगु, जिगु निर्वाचन क्षेत्र वा लिक्क लाःगु थाय् धकाः सुं नं सांसद ब्वाँय् वनेमज्यगु हे जुल, अझ छु नं पार्टीं ह्वीप जारी याय्गु ज्या ला झन् हे पाय्छि जुइमखु ।
