भारतया मिचाहा प्रवृत्ति गबलय् तक ?
– पुष्कर माथेमा
प्राकृतिक भूगोल स्वयां छपलाः न्ह्यःने वनाः निगू राष्ट्रया दथुइ थवंथवय् सहमतिया आधारय् कियातःगु सीमा धइगु नापंच्वंगु निगू राष्ट्रया दथुइ छम्हेसिनं मेम्हेसिगु स्वतन्त्र अस्तित्वयात मान्यता बियातःगु ल्हाःचिं खः, छम्हेसिनं मेम्हसित फयांफक्व सम्मान बीगु प्रतिबद्धताया प्रतीक खः । थ्व हे सीमाध्वःयात हाचांगाःगुलिंं हलिमय् यक्व ल्वापु जूगु दु ।
थुलि गम्भीर व महत्वं जाःगु नेपाःनापया सीमायात धाःसा भारतं मचा म्हितेगु खँ थें कयाच्वंगु दु । वंगु फागुन २६ गते कञ्चनपुरया पुनर्वास नगरपालिका वडा नं. ८ या आनन्दबजार क्षेत्रय् नेपाःया सीमा दुने वयाः भारतया एसएसबी (सीमा सुरक्षा बलं) नेपाःया नागरिक गोविन्द गौतमयात गोलीं कयेकाः स्यानाबिल । थ्व धयागु नेपाःया सार्वभौमसत्तायात कयाः भारतयाके भतिचा नं संवेदनशीलता मदुगु खँया सङ्केत हे खः ।
राष्ट्रिय स्वाभिमान, स्वतन्त्रता व स्वाधिनतानाप स्वापू दुगु थुगु खँय् नेपालं क्वातुक्क भारतया विरोध यायेमाःगु खः, कूटनीतिक पहल न्ह्याकाः भारतयात माफी फ्वंकेमाःगु खः, तर छुं औपचारिकता पूवंकेगु स्वयां धिसिलाःगु पलाः छ्यूगु खनेमदु, थ्व सकल राष्ट्रवादी नेपाःमिपिनिगु नितिं अजूचायापूगु जक मखु मछालापुस्सेच्वंगु खँ खः ।
पुनर्वास नगरपालिकाय् कल्भर्ट दयेकेगु विषयस लच्छि न्ह्यः नं विवाद जूगु खः । निर्माणस्थलया जङ्गे थां ल्याः २०० तनाच्वंगु अवस्थाया लबः कया भारतं व क्षेत्र इमिगु खः धकाः दाबी याःगु खः । फागुन १० गते नेपाः भारतया स्थानीय अधिकारीतय् दथुइ पिच मयासें गिटी व फि छ्यलाः ह्युमपाइपया अस्थायी कल्भर्ट दयेकेगु सहमति नं जूगु खः ।
तर फागुन २६ गते सुथय् वयाः भारतीय एसएसबीं दयेकाच्वंगु व कल्भर्ट थुनाबिल । थ्वहे खँय् स्थानीय मनूतय्सं विरोध प्रदर्शन यायेगु झ्वलय् भारतीय एसएसबीया छम्ह प्रहरीं नेपाःदुने हे वयाः गोलि चले याःगु खः ।
घटना जूगु न्हिच्छि मजाःनिबलय् हे भारतीय राजदूतावासपाखें भारतीय सुरक्षाकर्मीं गोलि चलेमयाःगु दाबी यासें विज्ञप्ति पिकाःगु खःसा नेपाल सरकारं कन्हय्कुन्हु तिनि दुःख व्यक्त यात, अले भारतीय राजदूतयात कूटनीतिक नोट लःल्हात ।
भारतीय नाकाबन्दीया झ्वलय् वीरगञ्जया प्रदर्शनय् ब्वति कयाच्वंम्ह छम्ह भारतीय नागरिक नेपाली प्रहरीया गोलिं सीबलय् तुरुन्त हे भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीं नेपाःया प्रधानमन्त्रीयात फोन यानाः च्यूताः क्यन, तर कञ्चनपुर घटनायात कयाः नेपाःया प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालं मोदीनाप खंल्हाःगु बुखँ आःतक पिहांमवनि ।
प्रम दाहालया खँल्हाबँल्हा भारतीय प्रधानमन्त्रीया सुरक्षा सल्लाहकार अजिल डोबलनाप जक जूगु खँ पिहांवःगु दु । नेपाःया प्रधानमन्त्रीं नेपाःया सार्वभौमसत्ता व स्वाभिमान स्वानाच्वंगु मुद्दाय् भारतया छम्ह सल्लाहकार स्तरया मनूनाप खँ ल्हानाः थःगु हीनग्रन्थीयात बांलाक्क हे उलाब्यूगु दु । घटनाया अनुसन्धान यायेगु सहमति जूगु दु, तर गबलय् तकया दुने अनुसन्धान क्वचायेकेगु धइगु स्पष्ट मजू । व सहमति जूगु झिन्हुं मयायेधुंकल, प्रतिवेदन धाःसा मवःनि । थ्व अनुसन्धान ‘छं दाये थें याये, जि ख्वये थें याये’ धाःथें जक जुइगु खःला धइगु सम्भावना अप्वया वनाच्वंगु दु ।
नेपाः भारत सीमाय् ७१गू थासय् भारतं अतिक्रमण यानाच्वंगु खँ सीमाविद्तय्सं थीथी प्रमाणया आधारय् दाबी यानाच्वंगु दु । जङ्गे थां हे लिनाः नेपाःया भूमियात थःगु यायेगु जक मखु, दशगजाय् अनियमितकथं दयेकेगु, नेपाःया क्षेत्रय् भारतीय प्रहरीत ल्वाभःलिसें वयाः लालाथे यायेगु, भारतपाखें थःगु देसय् लिहांवयेत्यंपिं नेपाःमिपिन्त दुःख बीगु, नेपालं निकासी जुइत्यंगु सामानय् म्वाःमदुगु कचवं पिकायेगु ज्या नं इलय् ब्यलय् जुयावयाच्वंगु दु ।
ताःईनिसें ज्यने मफयाच्वंगु नेपाल–भारत सीमा क्षेत्रया विवादया झ्वलय् गौतम हत्याकाण्ड दक्कलय् गम्भीर घटना खः । छगू देय्या प्रहरी मेगु देसय् वयाः अनया नागरिकया हत्या यायेगु धइगु युद्धया नितिं हाथ्याः बीगु हे खः । इतिहासय् यक्व युद्धत थजाःगु हे घटनां च्याःगु दु ।
गल्तीवश थथे जूगु खःसा छीगु कूटनीतिक पलाः धइगु तुरुन्त हे घटनाया जिम्मेवारी कयाः औपचारिक रूपं क्षमा फ्वनेगु खः । सन् १९६० जुन २८ स चिनियाँ सुरक्षाकर्मीया गोलिं मुस्ताङय् थथे हे छम्ह नेपाःमि सीबलय् चिनियाँ प्रधानमन्त्री चाउ एन लाईनं क्षमा फ्वनेगुया नापनापं पीडित परिवारयात क्षतिपूर्ति नं ब्यूगु खः ।
भारतं धाःसा कञ्चनपुर घटनायात कयाः आःतक क्षमा मफ्वंनि । फूसा स्यानागु हे मखु धायेगु, मखुसा अनुसन्धानया नामय् थ्व अपराधयात त्वपुनाछ्वयेगु कुतलय् इपिं खनेदु । भारतया थ्व जिराहापनया खँय् नं मूक दर्शक जुइगु खःसा नेपाःया सार्वभौमसत्ता व स्वतन्त्र अस्तित्वय् न्ह्यसःचिं मदनि धकाः गथे धायेफइ ?
नेपाःयात भारतं छुं मू मब्यूगु खँय् दक्कलय् न्हापां ला नेपाः सरकारया कमजोर कूटनीतिक क्षमता दोषी खनेदु । छगू जःलाखःला देय्या नातां भारतनाप विशेष स्वापू तयेगु बामलाःगु खँ मखु, विशेष सम्बन्धया नामय् भारतं न्ह्याग्गु याःसां छसः तयेमफइगु धाःसा बांलाःगु खँ मखु । न्ववायेबलय् नेपाःयात सम्मान यानाच्वनागु व समान देय्कथं नालाच्वनागु धाःसां भारतया व्यवहारय् थ्व खँ खनेमदु । थुकिं भारतया नेपाः नीति ‘म्हुतु पिचु, नुगः वचु’ प्रवत्तिं जाःगु खनेदु । भारतया थ्व प्रवृत्तिविरुद्ध सशक्त सः तयेगु व धिसिलाःगु कूटनीतिक पलाः छीगुली नेपाः सरकार लिपा लानाच्वंगु हुनिं भारतया मभिंगु नियत प्रोत्साहित जुयावयाच्वंगु खनेदु ।
अनं लिपाया दोषी नेपाःया नेतातय्गु ‘धायेगु छता, यायेगु मेता’ प्रवृत्ति खः । सरकारं पिनेच्वनेबलय् नेपाःया नेतात भारतप्रति न्ह्याक्वहे आलोचक खनेदुसां सत्ताय् वनेवं भारतप्रति अन्ध–समर्पण यायेगु इमिगु चरित्र पिलुया वइ ।
अथे हे सत्ता स्वार्थया नितिं थीथी त्वहः तयाः भारतीय नेतातय्त नापलाः वनेगु बानिं यानाः नं नेपाःयात भारतं हेपे यानावयाच्वंगु खं स्पष्ट जू । कञ्चनपुरया घटनाया सन्दर्भय् छथ्वः नेतातय्गु चरित्र ला थुलि छ्यातां च्वंक हे खनेदत कि नेपाःमिया हत्यायात कयाः भारतया विरुद्ध छगू वक्तव्य पिकायेगु आवश्यकता तक नं इमिसं मतायेकू । थःम्हेसिनं प्रतिनिधित्व यानाच्वना धइच्वंगु क्षेत्रय् भारतं याःगु अतिक्रमण इमिगु नितिं सामान्य खँ थें जुयाब्यूगु दु ।
छुं भचा दोष सर्वसाधारण नेपाःमिपिनिगु नं मदुगु मखु । भारतं याना वयाच्वंगु नेपाः विरोधी ज्याखँ नेपाःमिपिनिगु नं अपमानया खँ खः, तर थ्व खँया अनुभूति नेपाःमिपिन्त जुयाच्वंगु सामान्यतया खनेमदु । भारतं नाकाबन्दी याःगु इलय् नं नेपाःमितय्सं भारतीय उत्पादन छ्यलेमखु धायेमफुत, भारतीय संकिपा मस्वसें च्वनेमफुत, भारतीय टीभी च्यानल बहिष्कार यायेमफुत ।
थौं कञ्चनपुरय् छम्ह नेपाःमिया हत्या भारतीय प्रहरीपाखें जूगु दु, तर झी भारतीय व्यापारीं मियाच्वंगु तरकारी व फलफूल न्यानाच्वना, भारतं वःपिं नौचिया ल्हातं सँ चाकाच्वना, इमित हे थःगु छेँय् बालं तयाच्वना । थःगु हे देय्या सीमाय् लाःगु घालं झीत स्यानाच्वंगु खनेमदु ।
थः नागरिकया हत्या भारतीय प्रहरीपाखें याकाः ल्हाः प्वःचिना च्वनेगु धयागु थःगु अस्मिताय् थःम्हेसिनं हे हाकः इलाच्वनेगु खः । सन् १९५० या नेपाः–भारत सन्धिलिपा भारतपाखें नेपालं सामना यानाच्वनेमाःगु असमान व्यवहारया समाधानया पलाः न्ह्याकेगु नितिं थ्व घटनायात ऊर्जाकथं कायेफुसा लिपा लिपा थजाःगु पाउँसेच्वंगु अनुभूति नेपाः व नेपाःमिपिन्सं यायेम्वाःलेफु ।
दक्कलय् न्हापां ला स्वतन्त्र, सार्वभौम व स्वाधीन राष्ट्रसम्बन्धी अन्तर्राष्ट्रिय कानूनी मान्यताया अःखः भारतपाखें जूगु थ्व हत्याकाण्डयात कयाः भारतयात क्षमा फ्वंकेगु वा माःकथंया क्षतिपूर्ति बीकेगु नितिं सशक्त व प्रभावकारी कूटनीतिक पहल नेपाः सरकारपाखें जुइ हे माःगु खनेदु ।
थ्व हे झ्वलय् नेपाः भारत सीमा क्षेत्रय् नेपाःपाखें नं गाक्क सीमा सुरक्षाया व्यवस्था यायेमाःगु खनेदु । अथेहे जङ्गे थां तनाः गुलि नं सीमा अतिक्रमण जुयाच्वंगु दु, उगु विषयस स्यल्लाःगु प्रमाणत मुंकाः सीमा विवाद समाधान यायेमाःगु खनेदु । दक्कलय् महत्वपूर्ण ज्या नेपाः भारत दथुइया एक हजार ८८० किमि ताहाकःगु सीमाय् ध्वःया स्पष्ट निर्धारण यानाः खुला सीमायात बन्द यायेगु खः । थ्व सम्बन्धय् नेपाः सरकारं आः पहल मयाःसा गबलय् यायेगु ?
झिदँ दुनेया झिगू हस्तक्षेप
२०७३ साल फागुन २६ गते भारतीय सुरक्षाकर्मीं गोलिं कयेकाः कञ्चनपुरया पुनर्वास नगरपालिकाया आनन्दबजारय् गोविन्द गौतमया हत्या ।
२०७३ साल भदौस भारतीय सुरक्षाकर्मीपाखें महोत्तरीया मटिहानी गाविसय् निम्ह नेपाःमि गणेश चौधरी र महेश महतोयात घाःपाः जुइक दाःगु ।
२०७३ साल साउन १३ गते सप्तरीया तिलाठी धाःगु थासय् भारतं दशगजा क्षेत्र क्वत्यलाः बाँध दयेकूगु खँय् ल्वापु जूबलय् च्याम्ह नेपाःमि घाःपाः जूगु ।
२०७२ साल मङ्सिर १३ गते सुथय् ७ताः इलय् झापाया केचना गाविसय् भारतीय एसएसबीया १३म्ह ल्वाभः ज्वनाः नेपाः वःबलय् नेपाल प्रहरीं इमित ज्वंसां लिपा भारतयात लःल्हाःगु ।
२०७२ साल मङ्सिर ९ गते एसएसबीया प्रहरीत सुनसरीया सीमाय् च्वंगु हरिहरपुर गाविसय् वयाः कयेकूगु गोलिं अशोक यादव, नरेश यादव, मनोज यादव र सरोज यादव घाःपाः जूगु ।
२०७२ साल कात्तिकय् नेपाः भारत सीमाय् च्वंगु जोगबनीया दशगजा क्षेत्रय् भारतीय एसएसबिं जबर्दस्ती अस्थायी क्याम्प चायेकूगु ।
२०७० माघ १९ गते ठोरी गाविसय् माइती नेपालया बिट निर्माण यानाच्वंबलय् च्यागः गाडी भारतीय एसएसबीया सैनिक हतियारसहित वयाः पंगः थंगु, दयेकेज्या दिकेत दबाब, स्थानीय वासिन्दां प्रतिकार यासेंलि इपिं लिहांवंगु ।
२०६७ साल चैतय् भारतया एसएसबी जवानं बर्दिया, जमुनीया हर्कबहादुर शाहीयात नियन्त्रणय् कयाः हत्या ।
२०६७ असोज १० गते पर्साया ठोरी गाविसय् खुसिबाःपीडितयात नेपाःया भूमिइ पुनर्वास याःबलय् भारतीय एसएसबीं तुपः क्यना अवरोध याःगु ।
२०७२ साउन १२ गते नेपाःया क्षेत्रं बाः वनाच्वंगु ठुटे खुसीया कुलोया विवाद भारतीय सुरक्षाकर्मीत नेपाःया क्षेत्रय् वयाः आक्रमण याःबलय् इलाका प्रहरी कार्यालय ठोरीया प्रहरी जवान नन्दलाल महतो, भूपू हवल्दार नारायणप्रसाद पाठक, चन्द्रबहादुर मिजार व तिलकबहादुर बस्नेतयात घाःपाः जुइक दाःगु ।
