मजिपाःलाखे
जितेन्द्रबिलास बज्राचार्य
मानव जीवनया विकास नापनापं जीवनयात सहजकथं न्ह्याकेत,जीवन हनेत थीथी कर्मकाण्ड सामाजिक संस्कार,पर्व, जात्रा, मेला, नखः चखः आदि इत्यादी हना वयाच्वंगु जुल ।
नेवाःत आदिवासी जनजाती धइगु यक्व हुनि मध्ये छ गूखः, नेवाःत प्रकृतिया पूजारी खः । आकाश,वायु, पृथ्वी,अग्नि,जल थ्व पञ्च तत्वयात शक्तिया रुपय् पूजायाइपिं खः । नेवाःत शरण वा सर्मपणया नितिं मखु कि संघर्ष वा शक्तिया नितिं पूजायाइपिं खः झीगु धर्म व संस्कृति राजनैतिक राज्य सत्ता नामं यक्व यक्व हे स्वापूु दु । झी नखः चखलय् राष्ट्र प्रमुखपाखें ब्वति कयाः दर्शन यानाः प्रसाद ग्रहण याइ । थ्व दक्व स्वय्बलय् नेवाःतय्गु संस्कृतिइ नेपाःया राजनीति चाः हिलाच्वंगु दु ।
शक्तिया प्रतीक लाखे धाय्वं हे मिखात तःग्वःगु ह्याउँसे च्वंगु, धंवा पिहांवःगु, सँफंफं दुगु स्वय् हे ग्यानापुस्से च्वंगु ख्वाः झीगु मिखाय् लुया वइ । थथे ग्यानापुस्से च्वंगु ख्वाःपाःदुपिं यक्वहे द्यःपिं नं दु ।
मुख्यत लाखे धाय्वं मू खँग्वलाखे ‘राक्षस‘ शब्दया अप्रभंश जुयाः जूगु खः धाइ । छाय् धाःसा नेवाःतय् ‘र’ धाःगु मदुगुलिं ‘र’ यात ‘ल’ धाय्गु याइ, ‘स’यात ‘ख’ धाय्गु नं याइ । गथेकि ‘रानी’ यात ‘लानी’, ‘विष’ यात ‘विख’ धाइ धाय्गु याः । अथे जूगुलिं राक्षस खँ ग्वलं हे लाखे जूगु खः धाइपिं दु । लाखे धाःगु, ‘ला’ या अर्थ ‘लागा’ अर्थात ‘एरिया’ खः । अथे हे, ‘खे’ अर्थ ‘ख्वाः’खः । उकिं व लागायाम्ह शक्ति शालीम्ह नं धाइ।
लाखे थीथी प्रकारयापिं दुसां मुख्यतः प्याखं ल्हुइपिं लाखे निब्वय्थले फइ, गुंलालाखे वयँला लाखे । गुंलालाखें थ्यं मथ्यं १०००म्ह मयाक्क दय् धुंकल । गन गन नेवाःत दु, अन अनलाखे प्याखं हुइकेगु याना हःगु दु । थ्व लाखेत गनं गथांमुगः, गनं सापारुनिसें पिहां वइसा कृष्णा अष्टमि कुन्हु लाखे क्वःथली । तर गन गन यँलात कनं ल्हुइकी । ६५गू जिल्लाय् लाखे प्याखं हुइकीसा गनं गनं छगू जिल्लाय् ३२ म्हतक नं लाखे दु ।
गन छक्वलं हे निम्हलाखे ल्हुइकी । पिने जिल्लाय् च्वनाच्वंपिं नेवाःत हाकनं स्वनिगलय् च्वंवःपिन्सं गुंलालाखे पिकाइ । लाखे जिल्ला स्तरीय धेंधेंबल्ला दिक्तेल, धरान, उदयपुर, तनहँु, नुवाकोट, नारायणघाट यक्व थासय् जुइ धुंकूगु दुसां चितवन, धरानय् प्रदेश स्तरया धेंधें बल्ला जूगु दु । राष्ट्रिय कथं लोक संस्कृति तथा राष्ट्रिय लाखे नाच प्रति स्थान नेपालं राष्ट्रिय नाच प्रतियोगिता २०६५ निसें आःतक खुक्वः जुइ धुंकल । गुकी४० गू जिल्लात कब्वतिकाःगु खः ।
यंलालाखे छम्ह छम्ह जक हे खः । वखः मजिपाः लाखे, थ्व लाखे यंला बलय ्जक पिहांवइ । राजकीय सम्मानलिसें प्याखं ल्हुइकी । थ्वहे लाखेयागु इतिहास स्वय् वलय् दकलय् प्याखं ल्हुइकीम्ह पुलांम्ह लाखे खनेदु । ११ गुगू शताब्दी गुणकामदेवं येँ शहर दय्काः लाखे प्याखं हइुकल धाइसा मेगु किंबदन्ति कथं हरसिंहदेवया पालय् लाखे हःगु नं धाइ । तलेजु देगः दय्केत मन्त्रसिद्धि देवलोकय् च्वंम्ह देवपुत्र सःतूगु जुल, तलेजु देगः दय्कु दय्कुं छम्ह ज्यापुया म्ह्याय् मचानाप यः त्यः जुयाः माग कथं ग्वाहालि यानाःनापं च्वनाच्वनी । तर । चान्हय् वनाः मस्त ज्वनाः स्यानाः नय्गु यानाहल ।
छन्हु मिसाया अबुं वयात ज्वनाः मिसायात त्वःता हुँ धकाः लाखेयात धाः बलय् लाखे नं जिं मिसायात त्वःते मखु, बरु छिकपिन्सं धाःगु न्ह्याग्गु नं खँ न्यने धाय्वं त्वाःया रेखदेख याय्माः, मस्त स्यानाः नय् दइ मखु, महामारी वय्के दइमखु धकाः बाचा ल्हाकाः तया तइ । थुकथं न्हापा राक्षस खःसालिपा भिं यानाः द्यःजूगु खनेदु । थजाःगु यक्व हे किंबदन्ति दय्फु । थ्वयात शान्त भैरव नं धाइ । थ्वयात बलिचले मजू । ल्हाती छुं ल्वाभः, शस्त्र नं दइ मखु । ल्हाती जवं खवं पञ्च रंगया कापः दइ, थ्वहे लाखेया शस्त्र खः ।
मजिपाःलाखे च्यान्हु न्ह्यःहे ख्वाःपालय् रंग जाय्काः लाखे छेँया आसनय् तइ । गणेद्यः प्यन्हु न्ह्यः मजिपातय् च्वःम्ह नासद्यःयात पूजा याइ । लाखे प्याखं यँलाथ्व द्वादशिनिसें यँलागा चतुर्थितक पिहांवइ । लाखे जुइम्ह नीसीयानाः लं, जामा, घङ्गला पुनाः ख्वाःपाःयात पुज्यानाः सिन्हः तिकाः ख्वाःपाः ज्वनाः छेली कुहां वइ । छेली वयाः ख्वाःपाः पुनाः फुत्त पिहां वयाः स्वक्वः तिन्हुइ । थ्व बलय् बाजंया बोलपाइ । लाखे चुकय् वयाः लाखे व झ्यालिंचा प्याखंल्हुइकी,अले चोकं पिहां वइवलय् घङ्गलाजक सःवय्काः मरुपाखे स्वया वनाः चिकंमुगःया दुवातय् स्वकः तिन्हुइ । अनं फनक्क चाःहिलाः जैसिदेगः स्वयावनी, जैसिदेगःया दुवातय् स्वक्वः तिन्हुइ । अले लिहां वयाः मजिपाःया लँय् थ्यनकि बाजं थाइ,लाखे प्याखं सुरु जुइ । थ्व थासय् रंजितकार हे लाखे जुइमाः ।
लाखे चाः ह्युँह्युं लाखे हिलेत न्हापा हे छेँय्मिले यानातइ, दुहां वनेत लाखे जूम्ह ख्वाःपाः लिकाना च्वय् स्वयाः स्वक्वः तकलः त्वनाः छेँय्दुहां वनी । लाखेया ख्वाःपाः चुलिंचु च्वनाः फ्यतुइ । थ्व कोथा नीसी यानाः तय्माः । मयात धाःसा अनिष्ट जुइ । लाखे जुइम्ह दने फइमखु, खाइ धाइ । मेम्ह लाखे जुइम्ह लँ पुनाः आस्था पूर्वक ख्वाःपाः पुज्यानाः लाखे जुइ । थुकुन्हु उपाकु वनेगु लपुँ लाखे चाः हिलेमाः । उपाकु वंपिन्सं लाखे खने माः धाइ । लाखे प्याखं ल्हुइके धुंकाः छेँय् दुहां वनेत पिने लँय् वाजं दिकी । लाखे व पाला दुहांवनी । थुबलय् लाखे दुहां वःगु स्वय् मत्यः नं धाइ ।
मजिपातय् गुंला लाखे दुहां वइमखु । लाखे प्याखं ल्हुइकी बलय् दागिं नाप ध्वदुइ मज्यू धाइ, दागिं वल धाय्वं बाजं दिकी, लाखे सुली । लाखे आजु कथं द्यः भाःपियाः पूजा नं याइ । ख जंगबहादुर बेलायत वं बलय् जहाज दुबे जुइ त्यंबलय् लाखं लुमंकाः जहाज दुबे जुइगुपाखे बचेयाः गुलिं लाखेयात प्यंगः हेरा छाःगु नं धाइ । लाखे थाय् राणा तय्सं साइत पूजा नंयाः वइ ।
छेँय् भूतप्रेतं दुःख बिल कि मुद्दा मामिला जुल कि थ्व लाखे शान्त भैरवयात पूजा यात कि समस्या ज्यनी धाइ ।
