मानव जीवनलिसे तप्यंक स्वापू दुम्ह जनबहाःद्यः
– बिराजकाजी राजोपाध्याय
स्वनिगः दुनेया प्यम्ह करुणामय मध्ये छम्ह जनबहाः द्यःयात थीथी नामं म्हस्यू । वसपोलयात बौद्ध धर्माबलम्बीतसें ‘आर्यावलोकितेश्वर’ धाय्गु याः । नाथ सम्प्रदायीतसें ‘मत्स्येन्द्रनाथ’ अथवा ‘मच्छिन्द्रनाथ’ धाय्गु यानाच्वंगु दुसा बैष्णव मतय् ‘श्री हरी हरहरहर’ धकाः धाइ । अथे हे, शैवमतय् ‘श्री सिंहनाथ’ धया वयाच्वंगु दु । स्थानीय भासं वय्कःयात ‘जमबहाः द्यः’ अथवा ‘जनबहाः द्यः’ धकाः धाइ । सकल प्राणीमात्रयात करुणाया दृष्टिं स्वया बिज्याइम्ह वसपोलयात ‘करुणामय’ नं धया वयाच्वंगु दु । थुकथंया थीथी नामं थ्व खँ नं पुष्टि यानाच्वंगु दु कि वसपोल करुणामय छगू जक धर्म वा मत बिशेषया वा समुदाय बिशेषया द्यः मखु । वसपोल ला सकल प्राणीयात करुणा तया बिज्याइम्ह द्यः खः ।
नेपाः कृषिप्रधान देय् खः । नेवाः जाति नं कृषि पेशाय् आबद्ध समाज खः । वकथं जनबहाःद्यःया स्वापू नं छुं नं छुं कथं कृषि पेशालिसे हे दयाच्वंगु दु । जनबहाःद्यःयात बर्षा व सहकालया द्यः धकाः नं धाय्गु याः । जनबहाःद्यःया जात्रा बांलाक्क क्वचाल धाःसा वा बांलाक्क वइगु व बाली बांलाइगु लिसें देसय् अनिकाल मजुइगु मान्यता झीगु समाजय् दु । अथे जुयाः नेवाःतसें जनबहाःद्यःया रथजात्रा झःझः धाय्क न्याय्केगु याइ ।
जनबहाःद्यःया रथ जात्रा चौलाथ्व अष्टमि कुन्हु येँया जमलं न्ह्याइ । उकुन्हु द्यःयात खतय् तयाः जमलय् दय्कातःगु रथय् तय्हइ । द्यःयात रथय् बिज्याकाःलि रथ सालाः जमलं रत्नपार्क, भोताहिति जुयाः असनय् थ्यंकाः याः न्याय्की । वयां कन्हय्कुन्हु रथ असनय् सालाः जनबहाः, वंघः जुयाः येँया हनुमानध्वाखा थ्यंकाः याः न्याइसा वयां लिपा हनुमान ध्वाखां मरु, चिकंमुगः, जैसिदेगः जुयाः लगमय् थ्यंकी । लमगय् थ्यंकाः माजुसिमा स्वचाः चाःहिकाः याः न्याय्केधुंकाः द्यःयात रथ कुहां बिज्याकाः खतय् तयाः बाजंगाजंलिसें जनबहालय् हयाः देगलय् दुहां
बिज्याकी ।
जमबहाः अथवा जनबहाःद्यःया उत्पत्ति वा नेपाः गालय् आगमन व द्यःया रथजात्रा गबलेनिसें न्ह्यात धइगु खँय् जुजु यक्ष मल्लया नां न्ह्यःने वइ । थुकिया इतिहासयात कुला स्वत धाःसा थ्व
सम्बन्धि थीथी कथंया किम्बदन्ति समाजय् प्रचलित दु ।
किम्बदन्तिकथं थन जुजु यक्ष मल्लया पालय् छम्ह ज्यापुया थःगु बुँ पाला च्वंबलय् जनबहाःद्यःया मूर्ति चाय् ल्हानाच्वंगु अवस्थाय् लुत । उगु मूर्तियात छेँय् यंकाः वाकुथिइ तयातल । उगु दिनंनिसें उम्ह ज्यापुया वाकुथिइ न्ह्याक्व हे वा लिकाःसा वा मफू । वयां लिपा उगु मूर्तियात अन्नदाता भाःपियाः जनबहालय् स्थापना यात । व धुंकाः ज्याथःपिं, जिथिपिं, ल्वगिपिं मूर्ति दुगु थासय् थ्यंकेत थाकूगुलिं सकसितं छेँय् छेँय् हे च्वनाः द्यः दर्शन याकेगु तातुनां जनबहाःद्यःयात रथय् तयाः जात्रा याय्गु यात । रथ जात्रा याय्गु नितिं मूर्ति लूगु हे थासय् रथ दय्काः अनं हे जात्रा न्ह्याकेगु याःगु बिश्वास याना वयाच्वंगु दु ।
आर्यावलोकितेश्वर महात्म्यय् स्वय्गु खःसा जनबहाःद्यःया रथ जात्राया खँय् मेगु हे छपु बाखं लुयावइ । आर्यावलोकितेश्वर महात्म्यकथं छन्हु यमराजं थः यमदूततय्त तत्कालीन जमपुरय् (आःया येँ देय्) नर्कय् छ्वय्माःपिं मनूत काय्के छ्वयाहल । तर उगु थासं सुं हे नर्कय् वनेम्वाःगु खनेदत । छु जुयाः सुं हे नर्कय् वनेम्वाःगु धकाः स्वःबलय् गुंलायंक लच्छितक स्वयम्भू दर्शन यानाच्वंपिं जुयाः इमिगु पाप दक्वं नाश जुयाः नर्कय् वनेम्वाःगु खँ यमराजं सीकाकाल । अजाःम्ह स्वयम्भू भगवानया जि नं दर्शन याय् धकाः यमराज नं थन वल ।
यमराज थन वयाच्वंगु सीकाः जुजु यक्ष मल्लं यमराजयात थःगु जमपुरया लाय्कुलिइ सःताः सत्कार यात । उकिया नापं यमराजं मसीक यक्ष मल्लं यमराजयात तारण तयाः चिनाबिल । लिपा यक्ष मल्लं यमराजयात थःगु देय्या जनतायात दीर्घायू, निरोगी व न्ह्याबलें ल्याय्म्ह हे जुयाच्वनीगु वरदान बीगु खःसा जक त्वःताबीगु मखुसा थथे हे तारणय् चिनातय्गु खँ धाल । यमराजं थुकथंया बरदान थःम्हं बी मफूगु, थुकथंया वरदान ला सुखावति भुवनय् बिज्याकाच्वंम्ह थः गुरु करुणामयं जक बी फइगु खँ कन ।
जुजुं थःत त्वःता मबीवं यमराजं थः गुरु करुणामयया आह्वान यात । यमराजया आह्वान न्यनाः करुणामय जुजुया न्हिंन्हिं म्वःल्हुइगु पुखुलिइ जव ल्हातिं अभयवर बियाः देपाः ल्हातिं पलेस्वां ज्वनाः पलेस्वांया च्वसं थीरं बिज्यानाः सकल लोकयात दर्शन बियाबिज्यात । उगु थाय् धइगु बागमति व कालमति ह्वनाच्वंगु थाय् खः । अथे जुयाः उगु थाय्यात ह्वंगः धयातल । थौंकन्हय् वंघः धयातःगु थाय्, व हे ह्वंगः खः ।
करुणामयं दर्शन बियाः धयाबिज्यात, ‘थुगु हे थासय् विहार दय्काः जितः पूर्वामुख यानाः स्थापना यानाब्यु । जि थहां वयागु लखं गन ह्वनी, अन कालमोचन तीर्थ नामं सिद्ध जुइ । थुगु तीर्थय् म्वःल्हुयाः सुनां जितः दर्शन याइ उम्ह मनूया काल हटे जुइ । उकिया नापं सदाकालं निरोगी जुयाः आयुं पूर्ण जुइकाः मृत्युया भरं तरय् जुयाः ल्यासे ल्याय्म्ह जुयाच्वनी ।’ नापं करुणामयं विहारतक थ्यंके मफूपिं, ल्वगि, सनेमफूपिं, ल्हाःतुति मदुपिं, ज्याथःजिथिपिन्त दर्शन याकेत रथजात्रा नं न्ह्याकि धकाः उजं जुल ।
वयां लिपा यक्ष मल्लं थः काय् रत्न मल्लयात जमःदेशया जुजु दय्काः बच्छि प्रजा ब्वनाः कालमोचन तीर्थ सिथय् बाका देय् दय्कल । अन हे थः च्वनेत दरवार नं दय्काः थुकिया सिथय् श्री करुणामयया विहार नं दय्कल । यक्ष मल्ल न्हिंन्हिं करुणामयया पुजा यायां मृत्यु धुंकाः सुखावति भुवनय् थ्यन । व धुंकाः रत्न मल्लं बाका देय् व जमःदेय् छधी यानाः येँ देय् थापना यात । व धुंकाः बौम्ह यक्ष मल्लया उजंकथं दँय् छक्वः करुणामयया रथजात्रा नं न्ह्याकल ।
रथजात्रा स्वयां न्ह्यः पौष शुक्ल अष्टमिया दिनय् जनबहाःद्यःयात धलिं लुकेगु चलन नं दु । धलिं लुकेगु धइगु खँग्वलं थ्व चलन छु खः धइगु स्पष्ट जू । खास यानाः धलिं लुकेगु धकाः
जनबहाःद्यःयात म्वःल्हुकेगु वा स्नान याकेगु खः । जनबहाःद्यःया धलिं अथवा धौ नं म्वःल्हुकेगु जुयाः हे थुकियात धलिं लुकेगु धाःगु खः । जनबहाःद्यःयात धलिं लुकेगु नितिं गुरुजुपिं भचाखुसिइ वनाः विधिकथं पूजा यानाः नीलः ज्वनावइ । अलय् द्यःयात क्वकयाः बहाःया जवपाखे दुगु धलिं लुइगु मन्दलय् बिज्याकी । व धुंकाः द्यः पाः लाःपिं निम्ह जवंखवं च्वनाः जनबहाःद्यःया तिसा वसः फुक्क त्वकी ।
दकलय् न्हापां मूलम्ह गुरुजुं पञ्चामृत तयाः शंखं जनबहाःद्यःयात जल लुइ । वयां लिपा ख्वाउँगु नीलखं निम्ह द्यःपाःलाःपिन्सं स्वक्वःतक यानाः लुइ । हाकनं क्वाःगु लखं लुकी । वयां लिपा द्यःयात कुबियाः बहाः छचाः चाःहुइकाः गमय् तय्यंकी । थुलि यानाःलि धलिं लुइगु ज्या क्वचाइ । वयां कन्हय्कुन्हु नवमिया दिनंनिसें पुन्हि छन्हु न्ह्यःतक जनबहाःद्यःयात लंपू छाय्गु धकाः जनबहाःद्यः व तारागणपिन्त रंगरोगन याय्गु व द्यः ल्ह्वनेगु ज्या न्ह्याइ । पुन्हिकुन्हु द्यःगुरुजु, बेताजु, थकालि, नकिं सकलें च्वनाः दशकर्मया विधिलिसें पुजा याइ । थुगु इलय् जनबहाःद्यःयात बुसँखा याय्गु, कय्तापूजा याय्गु अलय् बरे छुइगु ज्या नं जुइसा इही व बाः¥हाः पिकाय्गु ज्या तकं जुइ ।
थुकथं धलिं लुकेगुलिसें म्वः ल्हुकेगु अलय् मिजं कर्मलिसें मिसा कर्म नं यानाः दशकर्म पूवंकेगु आदि ज्यां द्यःयात नं मनू सरह हे कयातःगु खंकेफइ । वा धाय्, द्यः धयापिं झीगु हे समाजया मनूत हे धकाः क्यनातःगु दु । धलिं लुइगु चलनं मचातय् अरिं चाल कि धलिं ख्वाः सिकेगु चलन लुमंकाब्यू । म्वः ल्हुइगु, यचुपिचु याय्गु धइगु ला हरेक मनू जक मखु, हरेक प्राणीं याय् हे माःगु जुल ।
मानव जीवन व द्यः बिस्कं मखु, छगू हे खः धइगु दसिकथं थजाःगु चलन न्ह्याकातःगु धाय्फइ । जनबहाःद्यःलिसे थीथी बाखंत वा किम्बदन्तित अलय् चलन नं स्वानाच्वंगु दु । न्ह्याग्गु बाखंयात आधार काःसां जनबहाःद्यःया स्वापू धाःसा मानव जीवनलिसे तप्यंक हे दयाच्वंगु खनेदइ । न्हापाया किम्बदन्ति दुने कृषि वा अत्रलिसे खँ स्वानाच्वंगु खनेदुसा निगूगु बाखनय् मनूया सु–स्वास्थ्य, दीर्घायू आदिलिसे स्वानाच्वंगु खनेदु । थ्व ल्याखं जनबहाःद्यः धइम्ह मानव जीवनलिसे तप्यंक स्वापू दुम्ह द्यःकथं काय्फइ ।
