मोहनि धाय्थें थीथी नामं थ्व हे क्यबय् स्वनिगलं पिनेयापिं नेपालबासीपिंसं नं द्यःद्यःया आह्वान यानाः स्मरण यानाः थःथःगु तालं नखःपर्व धकाः हनेगु याः । थुबलय्या थ्व नखःयात बडादशैं धकाः धाइपिं खलः नं दु । बडादशैं धाइपिनि दच्छिया प्यकः ला नवरात्री दशैँ धकाः मानय् याइगु । व प्यकः मध्यय् दकलय् तःधंगु मोहनिया ईयात बडादशैं झिन्हुतकया तिथि क्यंकाः हनेग याइगु खः ।

 

थौंतक नेवाः राज्य खःगु थुगु थासय् सरकार चलय् याइपिं गैर नेवाःत जुयाच्वंबलय् मोहनि मधाःसे बडादशैं धयायंकल । नेपाः्या लागा तःधनावंगुलिं देशव्यापी सकसिनं हनीगु राष्ट्रिय नखःकथं बय्बय् यानाः बडादशैंया नातां थितिबिति स्वनाबिल । नखः छगू संस्कृति खः । थुगु नखःया बडादशैं धाःसां थुब्यलय् नखः धकाः हनीपि थाय्थाय्यापिंसं बडादशैं हे मधाःसे थःथःगु थायबाय् व भाषागत नामं थःथःगु पहलं सांस्कृतिक नखः हनाच्वंगु दु ।

 

बडादशैं धकाः नखः मन्याय्कूपिं नं यक्व दु । राज्य सरकारय् च्वंपिन्सं थःगु पहलं बडादशैं हनेगु, हंकेगु थिति तयाब्यूबलय् महाकाली, महालक्ष्मी व महासरस्वती धाइपिं द्यःपिनिगु आराधना याय्गु धर्मशास्त्र धकाः व पुराणया खँ कथं किम्वदन्ति तकं स्वानाः विजयादशमी धकाः तकं हनेगु जुयावःगु खः । सरकारं क्वःछीतकि देय् छगुलिं यागु धकाः घाइगु स्वाभाविक खः । धर्म, संस्कृति धयागु सरकारं क्वःछित धाय्वं थीथी जाति वंशयापिनि हनीगु पहःचहः उथें हे जुइमाः धयागु जुइमखु । धर्म सुयां पेवा जुइमखु । संस्कृति सुयां अधीनय् लाइमखु । झीग देय् नं थौकन्हय् बहुधार्मिक बहभाषिक व बहुसांस्कृतिक खः । 

 

मोहनिया खँय नेवाःतसें गुबलें बडादशैं धकाः धयाच्वंगु मदु, मोहनि हे धकाः धयाच्वंगु दु । नेवाःतय् मोहनि हनीगुया विधि व्यवहार व आशय बडादशैंनाप यक्व पाः । थौंकन्हय् ज्या छता खँ छता’ धयाथें कर्किं धाय् थाय् दय्क नेवाःतय् विधि जक मखु, चलन व व्यवहारय् हे बडादशं ैनाप लेस्सय् जुइ थें जुयावनाः थःगु पनया खँय् म्हुतुं धाः थें मजुया वनाच्वंगु दु । थथे धकाः मयःसां धाय्माःगु कटुसत्यया खँ जूवःगु दु । नेवाःतसें म्ये हालाः मोहनि माने यानाच्वनीगु व उगु ईया दुने थीथी कथंया विधि, नियम हनाः शिष्ट, समृद्धगु संस्कृति हनाच्वनीगु खः । नेवाःतय् नखः धयागु जीवन सुथांलाक्क हनेया लागिं विधिविधान दय्काः जीवनदर्शनया प्रक्रियागत पद्धति खः । नेवाः नखतय् सामाजिक रूपं धर्मकर्म व मर्म सकतां स्वचानाच्वंगु दु । थुज्वःगु खँय् वास्ता मदय्काः कर्किया नकल, अनुगमन व बराय्चाय्ग स्वभाव नाप लिनाः थःपिनिग पहिचान तंकाः वने कथं जÞ्याच्वंगु दु । कर्किया विधियात उन्नत, प्रगति व लोकविधि ताय्काः अथे परविधिनाप पराधीन जुजुं वनाच्वंगु दु । 

 

बडादशैंवालातय्गु चलनय् दशैँया टीकाया खँ छता जक काल धाःसां नेवाःर विधिनाप पानाः वनाच्वंगु खँ खंकेत कुगाः । इमि दशमीकुन्ड टीका धकाः पंचाङ्ख निर्णायक समितिं क्वःछ्यूगु इलय् शुभकामना आशीर्वाद बीगु धकाः क्वकालिपिंत सिन्हः तिकीगु खः । अथे पंचाङ्ग समिचिया निर्णयया ई सुथय् न्हिनय् न्ह्यागु नं इलय् लाय्फु । नेवाःतय् मोहनि पूजाया विसर्जन चालं कथं सपरिवार च्वनाः थकालिं दक्व क्वकालिपिंत सिन्हः तिकीगु खः । दशैं धाइपिनि थःथितिकथंया थँजि धाक्वसिनं क्वजि धाक्वसित छेँखा छेँखाय् वनाः सिन्हः तिकेगु व्यक्तिवादी चलन दु । सिन्हः तीबलय् उपहार दक्षिणा काय्गु बीगु हे शुभकामनाया प्रतीककथं व्यवहार जुयाच्वंगु दु । नेवाःतय् सामूहिक समान कथं पारिवारिक रुपं छसीकथं च्वनाः सनातन परम्परायात निरन्तरता बीगु आचरण विधि हनाः प्रतिबद्धता क्वात्तुकेगु खः ।

 

नखः कथं आचरण विधिया पूजाआजा क्वचाय्काः सिन्हः तीमाःगुलिइ साइतया ई धाय् वं धाय्साथ नं पूजा शुरु जुइ, न क्वचाइ । विधि मथूपिन्सं प्वाक्क म्हुतुं धाय्थें न्ह्यागु इलय् नं न्ह्यागुं याय् जी । थुज्वःगु खँया भिन्नता मथुइकूसें कर्पिं जूथें स्वयाः, कर्पिन्सं धाःथें यानाजुयां नेवाः संस्कार संस्कृति ल्यनीला । कर्किया चलन कयाः मोहनि धाधां न्ह्याम्हसिगु ल्हातिं छ्यं क्वछुनाः सिन्हः तीगु दासता स्वीकार याय्गु जुइ धयाथेंज्याःगु खँय् थःगु पन्यात गौरव ताय्कीम्ह नेवालं बिचाः याय्माःगु खँ धकाः थुइकेमाः । मोहनिया नखः पूजाआजा धकाः धर्मकर्म कथं जक हनेगु मखु, इसिबसि अले पुख्र्यौली एकताभाब च्वनी कथं हनेगु खः ।

 

देशय् नखःचखः धा बाय् पर्व, विधि व्यवहार धा, सकसिया विचय् समानताया भाव जुलकि राष्ट्रिय जुइगु खः । देशयात गुगुं नं साम्प्रदायिक भावया धर्म कथ) न्ह्याकेमज्यू । धर्म धयागु ला थःथःगु धारणां थःथःगु तालं, थःथःगु संस्कार कथं हनीगु खः । धर्म धयागु गुगुं कथं नं सुयां सिबें तःधं चीधं जुइमखु । थःथःगु धर्म थःथःत तःधनीगु खः । द्यः धयाम्ह मनूपिछे फरक दु । नेवाःया धर्म द्यः धर्म मखु, समुच्च नेवाःत छधीछपाँय् जुइगु सांस्कृतिक मानवीय विधिव्यवहारया धर्म खः । छुं नं खँय् व्यक्ति व्यक्तियात शुभकामना ब्यू जुइगु नेवाःतय् चलन मखु।

 

व्यक्तियात भिंतुंजुइगुसमाज क्वातु मजूपिनिगु चलन खः । न्हय्गू पुस्ताया सन्तान दरसन्तानतकंया हित कल्याण कथंया नखः हनाः नखत्या ब्वनाः भिंतुनेगु मोहनि नेवाः संस्कृति खः । शुभदीपावली, विजयादशमी, छठपर्व धकाः न्ह्यःने मवःनिग नखःया तकं संयुक्तरूपं औपचारिक व्यापारिक शुभकामना बीगु चलन वःगु दु । थुकिं सी दु थुज्वःगु करबलया नक्कली शुभकामना राष्ट्रिय एकताया जनजीवन सुथां लाकेगु मोहनिया शुभकामना जुइमखु ।

 

नेवाःत आत्मनिर्भर व थःत माक्व दक्व थम्हं दय्काः जुटय् यानाः स्वावलम्बी जुयाः संस्कृति सम्पदाया धनी कथं च्वन्ह्यानाच्वंपिं खः । नखया खँ काय्बलय् नं नेवाःतय् नखः हनेवलय्या पूजाआजा व जोरजामया सामान फयांफछि छेँय् छेँय् दय्केगु व मुनेगु याइगु खः । आ अथे मजुइधुंकल । मोहनि वैगु गुलि न्ह्यवःनिसें उकीयात तयार याय्माःगु सरसामान व नसात्वँसाया चि मसलाचुं ल्ह्वीगु तकं याइगु खः । गुगु आः मजुइधुंकल । मिसा, मिजंया कार्यविभाजन कथं याइगु घरायसी व सांस्कृतिक गतिविधिया सीमांकन मदय्धुंकल । द्यः पुज्याइपिं व गृहस्थ सीप ब्वयाः व्यवहार कःघाइपिं मिस्त बाजं थानाः जुइपिं जुइधुंकल । थःथम्हंतुं कुलय् च्वनाः स्यनेगु ज्या मिस्तसें आः मचांनिसें मिस नेवाः मिसेज नेवाः जुयाः स्यंजुइगु व कर्कियाके प्रमाणपत्र काइपिं जुइधुंकल । नखत्या ब्वनेत तकं थःपिनिगु ल्हाः फ्वसा ह्वय्काः क्याटरिंगय् वनीगु जुइधुंकल ।

 

संस्कृति धइगु कर्किया भरय् च्वनाः संरक्षण जुइमखु । परनिर्भरतां थःपिनिगु पहिचानया संस्कृति गुबलें जुइमखु । न्हापांनिसें नेवाःत परम्परागत, सांस्कृतिक, जीवनया ज्याखँय् निर्धारित ज्याय् थःगु व्यक्तिगत न्ह्यागु हे ज्या नं त्वःताः सांस्कृतिक विधिइ लगय् जुइगु खः । आ वयाः गनं नं गुगु नं छुं ज्या मन्त धाःसा तिनि करबल पुरय् याय् थें परम्पराया सांस्कृतिक ज्याखँय् उपस्थित जुइगु कथं जुयावःगु दु । नेवाःतय् सांस्कृतिक ज्याखँ धालकि मचांनिसें बुराबुरितकं सकसिनं सीकेमाःकथं सीकातइगु खः । आः मस्तसें थःपिनिगु संस्कृति परम्परा धकाः छुं हे मसीधुंकल ।

 

क्रिसमस डे हंवनीग, भालेन्टाइन दिवस न्याय्कःवनीगु, छठपर्वये ब्वाँय् जुइगु ला मस्त जक मखु, अभिभावकतकं लगय् जुइगु जुयावयाच्वंगु दु । संस्कृति परम्पराया खँय् सःस्यू पिन्सं धाल धाय्वं थःगु पन त्वःतेगु धइगु थःगु अस्तित्व न्हंकेगु खः । थःगु सांस्कृति परम्पराय् ईब्यःयात ल्वय्क, थःपिनिगु मौलिकता च्वंक, छु. खँया सुधार याय्माःगु खँय् बरु सहलह ब्याकाः न्ह्यःचिलेमाःगु खः । थौंकन्हय् अप्वः धयाथें नेवाः मनूत कर्किया पनय् वनाच्वंगु खनेदु । थुज्वःगु जातित्वया पुसा हे मल्यनी कथंया आचारव्यवहार ब्वलनावःगु खँपाखे मिखा ब्वयाः, मन ह्वयाः राष्ट्रिय गौरव दुपिं, थःगु जातिया पहिचान दुपिं नेवाःतसे ‘मोहनिइ नेवाःपन दनिला ?’ धइगुपाखे थःथःपिन्सं तुं समीक्षा याय्माःगु अवस्थाय् ध्यान तय्माःगु खनेदु।