मोहनी नखः
जितेन्द्रबिलास बज्राचार्य
मोहनी नखः आध्यात्मिक, धार्मिक, साँस्कृतिककथं स्वय्बलय् थ्व छगू तःधंगु नखः कथं हना वयाच्वंगु दु । थ्व नखःयात ‘राष्ट्रिय नखः’ कथं कयाः दकलय् ताःहाकः विदा नं वियातःगु दु । थ्व नखः शरद ऋतुइ लाइगुलिं वातावरण साःप हे न्ह्यइपुस्से च्वं ।
नेवाःत दक्व छगू हे धर्म माने याइपिं मखुसां फुक्क नेवाःतसें थीथी नखः थःथः गुकथं व्याख्या यानाः न्ह्याइपुक्क हना वयाच्वंगु दु ।
शिवपुराण कथं श्री दुर्गा भवानी दैत्य महिषासुरयात आश्विन शुल्क दशमि कुन्हु बध याःगु खः । दशमि कुन्हु दैत्ययात स्याःगुलिं ‘बिजया दशमि’ धाय्गु यानाच्वंगु खः । अले त्रेता युगय् रामं रावणयात दशमि कुन्हु हे बध याःगु नं खः । थ्व हे दिन संचक्रवर्ति महाराज अशोकं शस्त्र परित्याग याःगु दिं खः ।
मोहनि नखःया शुरु आश्विन शुक्ल पक्ष न्हापांगु दिं पारु कुन्हु नःला स्वनेत सुथ न्हापां खुसी वनाः फि कयाः थःगु कूल छेँय् तछ्व व कःनि फि व पँचाय् ह्वलाः भ्यगतं त्वपुयाः बैदिक, तान्त्रि कथः थःगु हे दर्शनकथं आराधना यानाः गुंगु थनाः दबदब थानाः नःला स्वनी । थनिंनिसें शक्ति सञ्चय यायेगु शुरु जुइ । अले सुथय् नगु दुबलय् हे पीठ पीठय् वनाः खुसिइ ख्वाः सिलाः पीगंद्यः अर्थात देशंपिने च्वपिं गछिं द्यः अष्टमातृका, भैरवया पूजा आराधना याइ । थ्व दिंयात घटस्थापना धकाः नं धाइ । तर नेवाःतसेंं घः स्थापना यानाः पूजा यानाच्वंगु खास हे खने मदु । व हे हुनिं घटस्थापना मखुसे नःला स्वनेगु वा नःलापीगु हे धाय्माःथें च्वं ।
नेवाःत्सें नवदुर्गायात नं थःथःगु कथं पीठ पीठय् वनाः पूजा व शक्तिया आराधना याइ । पीठय् छुं नं द्यःया मूर्ति दइ मखु । बरु अनं गंछिद्यः दइ । गंछिद्यः धाय्बलय् भैरबनिसें दक्वं हे शक्ति द्यः दइ । छगू पीठय् छम्ह मू अष्टमातृका दइसा मेपिं गंछिद्यः दइ । वहे हुनिं नवदुर्गा धकाः न्हि छम्ह छम्ह द्यःकथं नेवाःतसें पूजा यानाच्वंगु खने मदु । थ्व नं छगू अध्ययन व अनुसन्धानया
विषय जुइफु ।
फूलपाति अर्थात सप्तमि कुन्हु नेवाःतय्गु खास हे ज्याझ्वः दइ मखु । थ्व कुन्हु विदाबीगु हुनिं थ्व दिनसं सुचुकुचु याय्गु ज्या जुइ । नेवाःतय्गु मोहनि नखःया भ्वय् अष्टमि कुन्हुनिसें ज्याझ्वः न्ह्याइ । थ्व कुन्हु नेवाःतसें कूछि भ्वय् नइ । कूछि भ्वय् धाःगु हे कूलया जःपि अर्थात थःगु कूल छेँय् च्वंपिपिहां वनाच्वपिं नापं कूल छेँय् वयाः दक्व परिवार छथाय् हे छसि कथं च्वनाः भ्वय् नय्गु खः । कूछिया अर्थ नि माना धकाः कुलिं दानाः ब्व तयाः नय्गु नं याइ, थ्व यात हे कूछि भ्वय् धाइ ।
नवमि कुन्हु स्याय्गु ज्या जुइ । थ्व दिं यात स्याक्व त्याक्व नं धाइ । थ्व दिन सं खड्ग स्वनी । थःथःगु लजगाः कथं थीथी ज्याभःत नं स्वनी । नेवाः तयेगु विस्वकर्मा पूजा धाःसां ज्यू । पशुबलि नं बी । थथे पशुबलि बीगु नं थःगु हे दर्शन कथं व्याख्या याइ । गुम्हेस्यां थःगु दुनेच्वंगु पशु स्वभावयात त्याग याय्गु खः । हिसां याय्गु मखु धाइपिंनं दु । गुम्हेस्यां न्हापा न्हापा छगू देशं मेगु देश नाप ल्वापु जुयां तुं च्वनि । छगू त्वाः मेगु त्वाः नाप ल्वापु जुयां तुं च्वनी । गबलय् तक ल्वाभः चले याय् सइ मखु, अबलय् हि हे मखंम्ह न्ह्याबलें ग्याना तुं च्वनी । उकिं मारकाट छगू अभ्यास खः । थ्व यानाः आत्मबल बल्लाइ । अले मेपिं खनाः ग्याइ मखु धकाः मारकाट यायेमाः धाइपिं नं दु । थ्व दिन सं मोहनि फइ । दानव दैत्य स्वरुप भुइफसि, तु, पालु नं स्वनी । बलिबीगु नं छगू अलग्ग हे दर्शन दु । न्हापा बलि बीम्हेसित मु हाय्की । मु हालकी तिनि बलि बी । अले न्हिपं चानाः बलि म्हुती तयाः छ्यनय् मतबी । मू हाकुया अर्थ पशु जुनि मुक्त जुइ न्ह्याःला धकाः न्यंगु खःसा मु हाल धाःसा स्वीकृति ब्यूगु कथं काइ ।
अले बलिबियाः न्हिपं दुगुलिं हे पशु जूगु खः धकाः न्हिपं चानाः म्हुतुइ तया बी । ज्ञानया स्वरुप मतच्याकाः छ्यनय तया बी । थ्व या दिनसं सि कयाः भ्वय् नइ । सि धइगु च्यासि दइ छसि कथं थकालि निसें जवगु मिखा, देपागु मिखा, जवगु न्हाय्पं, देपागु न्हाय्पं, थुन्ना, मे, जवगु भन्दारी, देपागु भन्दारी, (वाकाधी), पन्छी सा थकालि छ्यं बी । सि मथः पिंत बलि ब्यूम्हेसिगु ला छकु छकु तयाबी । यदि सि काइम्ह परदेश जूसां नं वयागु भाग तयातइ ।
दशमि कुन्हु थःथःगु कथं शक्ति साधना यानाः पूजा याइ । स्वना तःगु ज्याभः छेँया थकालिं लःल्हानाबी । अले ह्याउँगु सिन्हः, मोहनि सिन्हः, कोखा बी । मोहनि सिन्हः तिकी । खड्ग लःल्हानाः पालंपाः दैत्य स्वरुप भुइ फसि, तु, पालु पाली । थ्वदिन स शक्ति प्रदर्शन नं याइ । मोहनि बलय् नेवाःतसें हाकूगु सिन्हःती । थ्वयात थःथःगु कथं व्याख्या याना तःगु दु । ज्ञान व शान्तिया प्रतीक कथं नं काय्गु याइ । गुम्हेस्यां हाकूगु धाइगु प्रतिकार विरोधया प्रतीक खः । थ्व अज्ञान व राक्षस, दुष्टत शरीरय् दुहां वय् मफय्मा धकाः तीगु खः ।
तर मोहनि छगू विशेष तन्त्र विद्याकथं आराधना यानाः माकः दलुखय् खालीगु सलिं भ्व पुइकाः फइ । थुकियात थीथीकथं ब्याख्या नं यानाच्वंगु दु । प्रत्येक मनूया दुने दानव नं दइ, द्यः नंदइ । दानव धाय् वं चञ्चल व उच्छृंखल जुइ, गथे कि माकः थें चञ्चल व कुति कुति सनीम्ह खः । माकलं मतिना थुलि याइकि वं छु याना च्वनाध यागु हे थुइ मखु । वं थःमचा सीसां हे घय्पुया च्वनी, गबलय् तक ध्वग्गिनाः कुतुं वनि मखु । थ्व स्वभाव दुम्ह माकःया छातिइ ज्ञानया प्रतीक इताः च्याकाः थ्व चित्तयात भष्म यानाः थ्व या प्रतीककथं मोहनि फयाः सिन्हःतीगु याइ ।
थु कथं मानव समाजया विकासया नाप नापं दर्शनया विकास जुजुं वनाच्वंगु खनेदु । उकिं नेवाःतसें थःगु कथं ब्याख्या याना वयाच्वंगु जुल । थ्व परम्परा हे लिपा छगू दर्शन जुयावन । मोहनि मू दिन स्वन्हु खःसां नं थौंकन्हय् छगू फेसन दुहां वयाच्वंगु दु, थ्व खः ‘टिका’ । साधारण तयाः देवीया आराधना यानाः प्रसाद कथं सिन्हः अर्थात ‘टिका’ छेँया थकालिं दक्वसित आशिका यासें तिकी । दक्षिणा बीगु चलन मदु । दक्षिणा बीगु चलन गुम्ह गुम्हेसितं झन्झट थें जुइ धुंकल । नेवाःतय्गु परम्पराकथं दक्षिणा धेवायात थीथी कथं कया तःगु दु । किसलिइ च्वंगु धेबायात सरकार, शक्ति धनयात साक्षी तःगु कथं काइ ।
गुरुपिन्त सिन्हः तिकाः धेबा बीगु दक्षिणा कथं काइ । श्राद्ध बलय् भिन्चापिन्त नं सिन्हः तिका दक्षिणा बी । द्यःपिनि थाय त्याग कथं नं धेवा छाइ, दान कथं नं धेबा बी । सिन्हः साधारणतयाः द्यःयागु शक्ति दयेमा धकाः सिन्हः तिकीगु खः । थौकन्हय् दक्षिणा बियाः सिन्हः तिकेगु चलन वल । न्हापा जूसा नख्त्या मसःतुसे सिन्हःत्यू वनि मखु । थ्व मेपिनिगु चलन स्वयाः सये कूगु खः, गुम्हेसिया भौगोलिक हुनिं नख्त्या सःतः वनेगु हे सम्भव मदु । सिन्हः त्यू वने बलय् जुजु, हाकिम, मानेयामा पिन्थाय् थःपिन्स धेबात याः सिन्हः ती । अले धेबा का धकाः इशारा यात कि थम्हेसिनं तयागु धेवा काय्गु चलन दु । मचाय्क थ्व दुहां वयाच्वंगु ‘टिका’या चलन मोहनिया महत्वयात छखे लाकिला धयागु सम्भावना दु ।
नेवाःतय्गु चथा छु बारलात, वहे बार स्याक्व त्याक्व व लक्ष्मी पूजा लाइ । थ्वहे आधार दँदँनिसें मोहनि, स्वन्नि खः हना वयाच्वंगु खनेदु ।
अन्तय् मोहनि नखः बांमलाः गु पक्षयात बांलाःगु पक्षं पराजय व अज्ञानयात ज्ञानया विजय कथं हना वयाच्वंगु खनेदु ।
