यःमरिं कयच्यानाच्वंगु दिवस
– प्रा. सुवर्ण शाक्य
नेवाःतय् राष्ट्रिय नखः कथं हना वयाच्वंगु यःमरि पुन्हियात कायः छगू उत्सव कथं थ्व कुन्हुयात दिवस कथं हना हःगु दु । यःमरिनाप न्हापां स्वापू तइगु जाति धकाः ज्यापुतसें थुकियात “ज्यापु दिवस” धकाः नां छूगु दु ।
सिना सिनाः ज्या यानाः हिचःतिया फल जुयाच्वंगु न्हूगु सामा न्हूगु वाया जाकि चुंया परिकार यःमरि छताजिया मरि खः । हलवाइ मरि मदुनि बलय्या थ्व राष्ट्रिय मरि खः । अजाःगु बस्तुया छ्यला बुलाया दिंयात ऐतिहासिक कथं नखः व दिवस कथं गौरव तःगु खः ।
यःमरि हलिमय् गनं मदुगु मरि खः । बहुजाति दुगु नेपालय् जक हे नं नेवाः जातिया दुने स्वयां थ्व मरि सुयां मदु । थ्व नेवाःतय् मौलिक वस्तु खः । मौलिक बस्तु छ्यलाः हनीगु थ्व मौलिक नखः खः ।
थ्व नखः दच्छिया झिंनिला मध्ये थिंला बलय् लाः । थिंला धइगु हेमन्त व शिशिर ऋतुइ लाः । मेबलय् स्वयां थ्व इलय् तिमिला अतिकं थीगु जूगुलिं थुकियात थिंला धाःगु खः । उकि सनं पुन्हि कुन्हु पूवंक चकंक थीगु जुयाः थुकियात “थिंला पुन्हि” धयातःगु खः । थ्व कुन्हुया चा दच्छिइ दकलय् ताःहाकःगु चा धाइ । थ्व कुन्हु मन तय्क द्यने मगाः म्हसिया चितासू सी मखु धाइगु चलन दु । थ्व कुन्हु नेपालय् दकलय् न्हापां यःमरि दय्कीगु वस्तु वा पीगु थिति हःम्ह धकाः बलभद्रयात यःमरि दय्काः देछाइगु खः धइगु धापू दु । उकिं थ्व नखः छगू कथंया श्रद्धा व कृतज्ञताया प्रतीक खः । नेपाः जाना देय् खः ।
सकलें जानाः ज्या याय्गु, सकसियां इनाः नय्गु नेवाःया संस्कार, संस्कृति खः । भुतू न्ह्यःने सकलें जःपिं च्वनाः यःमरि दय्काः हनेगु थ्व नखलय् जःला खःला व त्वाःबाहाः सकसियां थःपिनि दय्का तःगु यःमरि इनाः नय्गु याइ । यःमरि पुन्हियात देपुजा कथं नं काय्गु याः ।
यःमरिइ आयुर्वेदिक पौष्टिकता व स्वास्थ्य विज्ञानया प्रयोग नं जुयाच्वंगु दु । जाकियात चुंजक याय्गु मखु, ग्वलं ग्वःया मतलब क्यनाः पञ्च तत्वया प्रतीक कथं पञ्च तत्वया बस्तु धकाः छ्यलाः न्यागः आखे तयाः विशेषता बियाः मरि छुइगु याइ । आखे धइगु कुं छकू गनं तमज्याःगु पूर्णताया प्रतीक जाकि खः । यःमरिइ पञ्च तत्व धकाः जाकि चुं पृथ्वीया प्रतीक, लः स्वयं जलया प्रतीक, चाकु तेजया प्रतीक व खालि थाय्या ब्व आकाशया प्रतीक कथंया खः । यःमरिया ज्याना ब्यवहारिक कला व शिक्षाया ग्वसाः खः । यःमरिया विषयस जन श्रुति व पुराणया खँ नं न्यनेदु ।
जनश्रुति कथं न्हापा पाञ्चाल देश धकाः पनौति धइगु थासय् सुचन्द्र गृहपति नांया धर्मय् ह्यःम्ह छम्ह महाजन दुगु जुयाच्वन । उम्ह महाजनया तिरि मय्जु व छेँजःपिन्सं थिंला पुन्हि कुन्हु त्यल्लं म्वःल्हुयाः सुचि निचि यानाः न्हूगु् सामावा दुकयाः वाकुथि स्वनाः उगु हे वाया जाकि चुंया यःमरि दय्काः वा कुथि पुज्याइगु जुया च्वन । पुजाइा इलय् उम्ह महाजनं थःथाय् छम्ह फ्वंवःम्हेसित पुजाया नितिं दय्कूगु यःमरि भिक्षादान बिल ।
व फ्वंवःम्ह कुबेर लानाच्वन । उम्ह कुबेर द्यः तसकं लय्तायाः उम्ह महाजनयात वयाके दुगु सम्पत्ति स्वयां अप्वः धन सम्पत्तिया मालिक यानाः वयात झन् अप्वः तःमि यानाबिल । अथे जूगु खँ मेमेपिन्सं नं सीकाः न्हूगु अत्र बालि दुकयाः उगु जाकिया यःमरि दय्काः वाकुथि पुज्याइगु जुल । अथे पुज्यानाः यःमरि नय्गु व इता थितापिन्त नं यःमरि इना बीगु यानाहल । थुकथं उगु इलंनिसें थिंला पुन्हि कुन्हु यःमरि दय्काः वा कुथि पुज्याय्गु व जःलाखःला अथे हे मस्तय्त नं यःमरि इनाबीगु चलन वःगु खः धाइ ।
विष्णुपुराणय् च्वयातः कथं यःमरि पुन्हिबलय् कुबेर, लक्ष्मी व गणेद्यःया प्रतीक कथं प्वचुंया यःमरि दय्काः उकियात द्यः भाःपियाः प्यन्हु तक न्हिंन्हिं पुजा यात धाःसा उम्ह मनूया छेँय् दच्छि यंकं अत्र व धन सम्पत्ति स्थीर जुयाच्वनी । कुबेर – सम्पत्तिया मालिक, लक्ष्मी – सम्पत्तिया दाता, गणेश – मंगलसिद्धिया प्रायोजक खः । उबलय् यःमरिनापं दय्केगु थीथी वस्तु मध्ये इपिं द्यःपिनिगु बाहन व गण कथं ख्याः, काउलि व तिछुँ नं दय्काः छाय्गु याः । थथे हे ल्वहंचामरि आदि नं दय्केगु याः ।
यःमरि पुन्हि कुन्हु हनेगु ज्यापु दिवस कुन्हु छेँखा पतिकं दक्व ज्यापुत थःथःगु छेँ नं पिहां वयाः ज्यापु वसतं पुनाः ज्यापु तिसां तियाः, ज्यापु बजां थानाः देय् चाःहिलेगु याः । थुगु देय् चाःहिलेगु व्यवस्थां परम्पराया साँस्कृतिक महत्व दुसुना वंगुयात बुलुहुँ थकाय् कथं प्रेरित जुइगु व जातित्वया संस्कृति थुलं तय्त तःधंगु तिबः जूवः । ज्यापु नेवाः मध्येया छगू जात जुयाः नेवाः मात्रया हे नितिं नेवाः नामं गौरब च्वनी कथं नं जू । थथे बांलाःगु पक्ष जुयाः नं बिचाः गाके माःगु छतानिता खँत दु ।
दिवस हनेबलय् देय् चाःहिलाः छेँपिने ला झःझः धाल, तर छेँय् दुने साँस्कृतिक थिति कमजोर जूवनीगुपाखे नं बिचाः गाकेमाःगु खनेदु । छेँय् याय्माःगु साँस्कृतिक विधि व्यवहार व स्यनेकने यानाः अभ्यास याकेमाःपिं दक्वं पिने व्यस्त जुयाः यःमरि सुनां दय्कीगु ? मस्तय्त गबलय् सय्के, सीके बीगु ? छेँया परम्परा गुकथं ल्यंका तय्गु थें जुइकाः छेँय् भःभः धाय्काः पिने जक ब्वः जुइगुलिं परम्पराया जग मच्वनाः खालि कर्किया नितिं ब्वय्गु व प्रचार बाजीइ जक लसता हनेगु थें जुइगुपाखे नं मनन् याय् माःगु खँ वाःचाय्केगु आवश्यक खः ।
अप्वः ब्वय्पाखे मन वन कि बराय् चाय्गु, भ्वासि पहः नं अप्वया वनीगु स्वभाविक खः । तग्वःगु किलोका किलो यःमरि दय्काः ब्वय्गु छगू कला क्यनेगु खः, बस्तुपाखें प्रेरणा बीगु खः, तर सामाजिक उपलब्धिपाखे नं ध्यान तय्माःगु खः । थीथीकथंया यःमरिया उपयोगं परम्परायात अलय् जनजीवनयात कःघाय् फय्केमाःगु खः, मस्त बराय् चायाः रहर याय्गु खं सामाजिक जुयाच्वनी ला ?
थःगु संस्कृतिया विधि व्यवहार कुल थामय् याकेमाःपिं थः मस्तय्त स्यनेगु, कनेगु व ज्याय् छ्यलेगुया पलेसा स्वजाति पिनेया बेजाति व विदेशीतय्त क्यने कथं न्ह्याइपुके बीकथं जक जुयाः थः मचाखाचा संस्कृतिया खँय् “सः त्याँय् त्याँय्, बपि लिगिलिगि” जुइगुपाखे व्यवहारिक कथं सोचय् याय् माःगु खःथें च्वं । चीहाकलं धाय्गु खःसा थःपिनिगु नखःचखलय् थःपिनिगु दिवसय्, थःपिनिगु समारोहस, थः समुदायया जातिया हनेबहःपिं आपालं दय्क दय्कं नं ख्वाःपाः तपाःपिं कर्किया आशीर्वाद काय् कथं, कर्पिनिगु कृपाया भागी जुइ कथं प्रधानमन्त्री आदि धकाः मूपाहाँ याः जुइगु झीगु दिवस जुल कि उकियात चाकरी दिवस धाय् ल्वइ ला धइथें ।
अले मस्तय्त थःपिनिगु गौरव स्वयां मेपिं तपाः ख्वाःपिनिगु ल्यूल्यू वनेमाः धइगु बानि ब्वलंकेथें जुइ ला धइगु खँय् नं बिचाः गाकेमाःथें च्वंगु खँ जुयावःगु दु । थःपिं हे देय्या प्रधानमन्त्री तकं जुयाः थःपिनिगु दबूया गौरब तय्फइगु योजना ज्वनाः दिवस न्ह्याःवने फइ कथंया पाखे ध्यान सालेगु थौंया ज्यापु दिवसं हःपाः काय्माःगु खँ अत्युक्तिगु खँ जुइथें मताः ।
नेवाः समाजय् दक्व नेवाः जातिया नखः जुयाच्वंगु यःमरि पुन्हियात “ज्यापु दिवस” धकाः हनाः छखलकं ब्यक्तिगत यात धइगु हुइना भुइना नं न्यनेदु । ज्यापुयात नेवाः दुनेया परिवार खः धाय्ग्ु जूसा दक्व नेवालं थुकी सहभाव क्यनाः छधी जुइमाःगु ताय्के थाय् दु ।
ज्यापुं नं ज्यापु तयुगु हे जक मधासे नेवाः मात्रया हे गौरवकथं काय्के फय्माःगु उचित खँत नं दु । नेवाःया प्रत्येक जातीय पुचलं छगू छगू सम्बन्धित कथं ल्वःगु नखःयात कःघानाः पर्व कथं हनाः दक्व पर्व तय्गु महत्व व विशेषतायात छथाय् तयाः नेवाः जातित्वया गौरव न्ह्यब्वय् फय्केमाःगु नं आवश्यकताया खँ जूवइ । नेवाः अलग्ग जुयाः मखु, जानाः बहुजातीय, बहुसाँस्कृतिक देशय् नेवाः छगू नमूना जुइमाःगु थौंया ई खः ।
नेवाः दुने छगू जातिं मेगु जातियात धक्कु क्यनेगु याय्मज्यू । छगू नेवाः जातिं तःगु गौरवयात मेगु जातिं अन्य मनसाय जुयाः द्वेषभावं स्वय्गु नं याय्मज्यू । नेवाः दुने गुगुं नं विषयस थवं थवय् प्रतिस्पर्धा याय्गु मखु, सहभाव व समन्वय यायां वनेगु धइगु न्ह्यपुं वाः चाय्केगु व नुगलं खंकेगु जुइमाः । जातीयता धइगु कासाथें धें धें बल्ला यानाः म्हितेथें मखु । यःमरिं कय् च्याना च्वंगु दिवस सकसिनं हने ।
