सिलाचःह्रे सिँ च्याकाः हनी गु नखः खः
जीवनकुमार महर्जन
झीगु समाजय् थी थी तिथि पतिकं पूजाआजा यायेगु चलन दु । गुकी मध्ये चःह्रे नं छगू खः । दच्छिया दुने झिंनिगू चःह्रे दुसा नं विशेष यानाः नेवाः तयेसं स्वंगू चःह्रेयात महत्वबियाः हनावया च्वंगु खनेदु । मंसीर कृष्ण चतुर्दशीया बालाचःह्रे, फागुण कृष्ण चतुर्दशीया सिलाचःह्रे व चैत्र कृष्ण चतुर्दशीया पाहांचःह्रे, थ्व स्वंगुलिं चःह्रे नं नेवाः समाजय् धार्मिक एवं सांस्कृतिक कथं तःधंगु थाय् कयातःगु दुसा स्वंगुलिं महाद्यः नाप स्वापू दुगु चःह्रे खः ।
बालाचःह्रे कुन्हु पाशुपत लागाय् तसकं हनेगु याना वयाच्वंगु दु । उगु दिनस सी पिनिगु नामय् छेँजः पिन्सं पशुपति लागाया श्लेषमान्तक मृगस्थलीइ सत्बीज ह्वलेगु याइ । अथेहे सिलाचःह्रे कुन्हु नं पशुपतिइ तःधंगु मेला लजुइगु व झीगु त्वाः त्वालय् चान्हय् जाग्राम च्वनाहनेगु यानाच्वंगु दु । पाहांचःह्रे बलय् लुकु महाद्यःया पूजाआजा यायेगु यानाच्वंगु दु ।
सिलाचःह्रेयात ‘शिवरात्री’या नामं नं म्हसीका वयाच्वंगु दु । नेवाः समाजय् थुकि यात ‘सिलाचा’ च्वनेगु धकाः नं धाय्गु याः । सिलाचा यात दुवाला स्वय् बलय् ‘ला’ या अर्थ महिना व ‘चा’या अर्थ चान्ह (रात्री) अथवा चान्हय् जाग्राम च्वनेगु । खय्तला सिलाचःह्रे कुन्हु महाद्यः जन्म जूगु खः धकाः धाइ । उकिं थ्व कुन्हु महाद्यःया जन्म दिं हनेगु याना वया च्वंगु खः धकाः धायेगु नं याना वयाच्वंगु दु ।
सिलाचःह्रे कुन्हु सिँ च्याकाः हनेगु नितिं ‘महाद्यःया इकुल, गणेद्यःया चिकुल, धर्म दुसा सिँ छका फ्वने हिँ ।’ अथे हे ‘सिलाचा च्वनेत सिँ निका हिँ, मब्यूसा खवः सिँ तय्, सिलाचा पनेत सिँ निका हिँ, महाद्यःया चिकुल, मब्यूसा खवः स्वाय् काःयने ।’ धयाः छेँखा पतिं सिँ फ्वं वनेगु चलन दुगु खः ।
सिलाचःह्रे बलय् अपसं च्वनेगु वा पूजाआजा यायेगु धइगु दक्व पाप मदयेका छ्वय्गु खःधकाः नं धाय्गु याः । स्कन्द पुराणय् थुगु खँ यात थुकथं धयातःगु दु ।
“शिवरात्रि ब्रतं नाम सर्व पाप प्रशाशनम् ।
आ चाण्डाल मनुष्याणां भुक्ति मुक्ति प्रदायकम् ।।”
थ्व कुन्हु अपसं च्वनाः व पूजाआजा यायेगु वा उपवास यानाः महाद्यः यात लुमंके फइ धइगु धारणा नं दु ।
महाद्यः यात सृष्टि व विनास निगूया नं प्रतीक कथं काय्गु याः । सृष्टि व विनाश प्रकृतिया हे नियम खः । थ्व नियम मदिक्क न्ह्याना तुं च्वनी । दितकि संसारिक जीवन नं दी । शक्तिया
उत्पादन हे जुइमखु । शिवलिङ्गया प्रतिमा लक्षण यात दुवाला स्वय् बलय् शक्ति उत्पादनया प्रतीकया रुपय् खनी । शक्ति धइगु हे पुरुष व प्रकृतिया मिलन खः धइगु उगु प्रतिमां क्यना च्वंगु दु ।
सिलाचःह्रे सिँ च्याकाः हनी गु नखः खः । मिँ च्याकेगु धइगु अन्धकार तंकेगु खः । दक्व थासय् जः थ्यंकेगु खः । मनू तयेसं सुख, शान्ति पूर्वक जीवन हनेत, भौतिक व मानसिक सुख कायेत मत वामि च्याकेगु याना वयाच्वंगु खनेदु । मिँ यात थी थी सफुतिइ थी थी कथं वर्णन याना तःगु खनेदु । साम वेदय् ‘अग्नि’ यात थुकथं न्ह्यथना तःगु दु ।
“अग्निर ज्योतिर, ज्योतिर अग्नि
इन्द्रो ज्योतिर, ज्योतिर इन्द्र
सुर्यो ज्योतिर, ज्योतिर सूर्य”
मत च्याकेगु वासिँ छ्वय्केगुया मूल सार धइगु संसारय् अज्ञानी रुपी अन्धकारयात चीकाः प्रज्ञा अर्थात ज्ञान रुपी जः हय्गु खः । अन्धकार, अज्ञानता, अविद्यापाखें चिला वनेगु कुतःयाइ । अन्धकार धाय्बलय् अज्ञान, दुःख, चिन्ता, समस्या, असन्तोष, अशान्ति धकाः थुइकी । अथे हे मि (मत) धाय्वं ज्ञान, सुख, आनन्द, शान्ति, मोक्ष धकाःथुइकी । उकिं मतया यात्रायात संस्कृतं “तमसो मा ज्योतिर्गमय्” धकाः वर्णन याना तःगु दु । उकिं ज्योतिं ज्ञानया लँक्यनाच्वनी ।
ज्ञान अन्धकारया रुपय् दुने दुसुना च्वनी । थुगु ज्ञान काय्गु नितिं ख्युँ थासय् लुकु बिनाः लाय्गु कुतः यायेमाः । अले तिनि ज्ञान रुपी ज्योति नाप साक्षात्कार जुइफइ ।
सिलाचःह्रे फागुण कृष्ण चतुर्दशी जूगु कारणं फागुण महिनाय् लाःगु जुल । थुगु महिना शिशिर ऋतुया लिपांगु महिना जुल । थनं लिपा बसन्त ऋतु वइगु जुल । उकिं सिलाचःह्रे धुंकाः बसन्तया आगमन नाप नापं मनू तयेत ज्ञान ज्योति बी कथं थुगु नखः हंगु जुइमाः ।
थगु दिनय् चान्हय् मिँ दिनि दिनि च्याकी, उगु मिँ पनि बलय् ख्वाउँगु तनावनी । थ्व कुन्हु निसें चिकुला तना वनी । चिकु धइगु अल्छिया रुपय् स्वइगु खःसा अल्छि जुलकि अज्ञानतां थी, अन्धकारं ची । उकिं सिलाचःह्रेया ज्योतिं उगु अन्धकारयात चीका छ्वइ । ज्ञान लाना मकाय्कं छुं नं ज्या सिद्ध जुइमखु । बौद्ध धर्मालम्बीपिन्सं ग्वरः पूजा यायेगु नितिं छेँ सुचिनि चियानाः बहनी सिँ दान याइ । नापं हासाय् द्यःने ग्वरः तयाःउकीद्यःने ब्वनेगु सफू तयाः पूजा यायेगु चलनं छु सीदु धाःसा थन नं ज्ञान ह्वलेगु ज्या जुल ।
उकिं थुगु नखःदुने थी थी धर्मालम्बीतय् दथुइ धार्मिक संहिष्णुता खनेदु ।
