स्वन्ति
– जीतेन्द्रविलास बज्राचार्य
नेवाःतय्गु लय्लय् पाक्क छगू नखः बाःछि पाक्क छगू नखः वयाच्वनि । नेवाः तयेगु दक्व नखः चखः यागु थःथःगु हे महत्व व दर्शन दुसां थुगु नखःत मध्ये नं तसकं महत्वं जाःगु नखः ‘स्वन्ति’ खः । स्वन्ति नखः नेवाः तयेगु पहिचान जक मखुसे देसया हे पहिचान दुगु शंखधरकृत नेपाल सम्वत् नं थ्व हे नखःया झ्वलय् हिली । नेवाःतय्सं स्वन्ति नखः खुन्हु तक हनी ।
दकलय् न्हापा कार्तिक कृृष्णपक्ष त्रयोदशि कुन्हु क्वः पुजानिसे कार्तिक शुक्लपक्ष द्वितिया कुन्हु लक्ष्मी द्यः क्व कायाः स्वन्ति नखः सिधयेकाः हाकनं व्यापार वन्दोवस्त न्हिज्या याइ । थ्व नखः वंगु सालयात बिदा बियाः वइगु सालयात लसकुस याइगु नखः नं खः । लक्ष्मीपुजा व म्हपुजाया सम्वत् स्वय् बलय् थ्याक्क दच्छि पाःथें च्वंच्वनि, तर नाप हे जुइ ।
क्वः पुजा कार्तिक कृष्ण पक्ष त्रयोदशि कुन्हु अमृत त्वनाः चिरञ्जीवि जूम्ह पन्छि व यमराजया दूतकथं मानय् याइसा क्वखं सीपिनिगु ला नइ, अले वातावरणयात सफा याना बी । क्वः यागु गुण लुमंकाः क्वः पुजा याइ ।
खिचा पुजा : कार्तिक कृष्णपक्ष चतुर्दशि भैरवया प्रतीक अर्थात भयपाखें मुक्तयाना बीम्ह व खिचा पशु मध्ये दकलय् भाय् स्युूह खिचा जन्म जुया लिपा मनू जन्म जुइ धाइ । झीत सुरक्षा बीम्हकथं खिचायात पुजा याइ ।
लक्ष्मी पुजा : कार्तिक कृष्णपक्ष औंसी कुन्हु थुगु पुजा याइ । थ्व कुन्हु सुथ न्हापां पिखा लखुइ बँ इलाः लक्ष्मी द्यः दुकाइ । सायात लक्ष्मीकथं भाःपियाः पुजा याइ । साया दुरु तसकं नी धाइ । मांया दुरु मगाः सा साया दुरु त्वंकी । सायात मा, माता, पशु धनकथं नं मानय् यानाः सुथय् सायात पुज्याइ ।
लक्ष्मी पुजा कुन्हु बहनि वर्षया अन्त मानय् यानाः साल तमामी यानाः दच्छिया ल्याः चाः यानाः धुकुतिइ लक्ष्मी द्यः पुजा याइ । छेँ धुकुतिइ फ्यतुना च्वंम्ह लक्ष्मी तयेमाः नं धाइ । थथे जूसा धन स्थीर जुइ, अले पसलय् दना च्वंम्ह लक्ष्मी तःसा कारोबार जुयातुं च्वनी । लक्ष्मी द्यःयात गुम्ह गुम्हेसियां बसुन्धरा द्यः नं धाइ । थ्व दिनय् लक्ष्मी द्यःयात धौबजि, मरि छाइ, गुम्हेस्यां थः थःगु संस्कारकथं समेबजि तयाः नं पुजा याइ ।
म्ह पुजा : कार्तिक शुक्लपक्ष पारु कुन्हु ‘म्ह’ अर्थात ‘शरीर’ या पुजा याइ । पञ्चतत्वया म्ह पंचतत्व हे रक्षा याय्मा धकाः पञ्चतत्वया प्रतीक तयाः थवं थःत पुज्याइ । थ्व दिन दैनिक जीवनय् मदयकं मगाःगु हासा, तुफि, लःघः, ल्वहमां, छें, लक्ष्मी कुल देवतापिन्त नं मन्दः दय्काः पुजा याइ । थ्व म्हपुजा याय्गु चलन गबलेनिसे वःगु धका यकिन यानाः सुनां नं धाय् फूगु मदुनिसा १८०० दँ न्ह्यः बौद्ध परम्पराकथं भौतिक वस्तु पञ्च महाभूत तत्वयात महत्व बीकथं थः थःम्हेस्यां थःगु पुजा याःगु धाइ ।
गुरुपिन्सं दकलय् न्हापा न्ह्याग्गु हे पुजा याःसां थ्व पञ्चतत्वं बने जूगु शरीरयात नियानाः न्यास काइ । थ्व हे म्ह पुजायागु अभ्यास नं धाइ । १३०० दँ न्ह्यः विशालनगर मिं नयाः ध्वस्त जूबलय् अनं बचे जुया वःपिंसं थः थःम्हं तुंख्येँय् सगं कयाः थःम्हेसित पुजा यात । अन छुं तःधंगु दुर्घटना जुयाः बचे जुइ बलय् छेँय् वयाः ख्येँय् सगं नं काइ । नेवाः तयेगु लक्ष्मीपुजा कुन्हु साल तमामी धाःसा म्ह पुजा कुन्हु सालं नेपाल सम्वत् न्हूदँ जूगुलिं न्हूदँ हनाः म्हपुजा याइ । थ्व दिनसं भ्वय् नयाः लक्ष्मीद्यःयात मोहनि बलय् हिलातगु सुकुला तयाः भ्वय् छाइ ।
नेपाल सम्वत् चन्द्रमासया आधारय् न्ह्याना वयाच्वंगु सम्वत् खः ।
नेपाल सम्वत् चन्द्रमास कथं पुन्हिनिसें औसी तक १६ तिथि दइ । शुक्लपक्ष व कृष्णपक्ष यानाः ३० न्हुया लच्छि पूवनि अर्थात ३० न्हुइ छक्वः पूर्णिमा अर्थात चन्द्रमा छपालं खनि । छगू तिथि २१ घौनिसे २४घौ दय् फु, थुकिं यानाः तिथि हिलिगु छुं नं इलय् जुइफु । चन्द्रमा परिवर्तन जुजुं पुन्हि तकया दुने छपालं खने दइ । तुइसे च्वना वनि गुली शुक्लपक्ष अले पुन्हिनिसे ख्युँसे च्वंच्वं औंसी तक अर्थात कृष्णपक्ष धाइगु खःसा मिला खने दइ मखु ।
अथे चन्द्रमाया आकार मिखां जक स्वयाः नं तिथि धाय् फइगु जूगुलिं न्हापांनिसे चन्द्रमासयात थाय् यिबा तःगु जुइमाः ।
सौरमासं सूर्यया गति अनुसार १२ महिना छगू छगू राशीइ प्रवेश जुइ । मेषनिसे मीन राशी तक छगू राशी मेगु राशी प्रवेश जुइगु यात हे संल्हु अर्थात संक्रान्ति धाइ । वैशाख १ गते सूर्य मेष राशी प्रवेश जुइ बलय् न्हिनसिया १२ बजे सूर्य थ्याक्क च्वय् किचः खने दइ मखु । ख्वपय् यँसिँ थने बलय् नं १२ बजे किचः दइ मखु । आः वयाः थ्व वैज्ञानिककथं मिले मजुइ धुंकल । वैशाख १ गते थौकन्हय् अप्रिलपाखे लाः ।
तर सूर्य मार्च २२ तारेख १२ बजे च्वय् लाइ । थ्व हे हुनिं पर्व सुधार समिति लच्छि न्ह्यः काय् माः । छगू दँय् चैत्र महिना चीकाः ११ महिना यायेमाः । थ्व नं चन्द्रमासया आधार अधिकमास दुबलय् यायेमाः धयाच्वगु दु । झीसं सौरमास कथं थीथी नखः त नं हना वयाच्वंगु दु, गथेकि घ्यःचाकु सँल्हु आदि ।
नेवाःतसें नं थःथःगु हे प्रकारं थीथी संस्कृति नखः चखः थः थःगु हे दर्शन व संस्कार कथं हना वयाच्वंगु खने दु । मोहनि बलय् खा चले जूपिन्सं खा स्यानाः, चले मजूपिन्सं हँय् स्यानाः न्यायेकी । गुम्हं तताया थाय् वनाः किजा पुजा याइ, गुम्हं किजाया थाय् वयाः किजा पुजा याः वइ । थ्व छगू थःथःगु संस्कार व रीतिथिति खः ।
संस्कार मिले मजूसां संस्कृति चाहिं छगू हे खः । थ्व मिलय् मजू, जिं यानागु मिलय् जू धकाः थीथी तर्क वितर्क तःसां संस्कार वा दर्शन थःथःगु हे दइ । न्हापा न्हापानिसें तिथि मितियात कयाः यक्व यक्व हे विवाद मवःगु मखु । थ्व स्वन्ति जक मखु, मेमेगु नखः चखः लय् नं गुम्हेसिया छन्हु न्ह्यः हनीसा गुम्हेस्यां छन्हु लिपा हनी, तर नखः हना हे वयाच्वंगु दु ।
गुगु तिथि सूर्य उदयनिसें काइसा गुगु तिथि बहनी काइ चःह्रे अप्वः यानाः तिथि क्यन कि काय्गु याः । गथे कि पाहाँचःह्रे, सिलाचःह्रे । गन गनं सूद्र्यः न खंगु तिथि जक तिथि कथं काइ । थ्व यात कयाः यक्व हे दर्शन दय्फु, तर्क वितर्क दयफु । तर संस्कृति नखः चखः हना हे वयाच्वंगु दु । येँय् तिथि न्यनेमाल कि जनबहाः द्यःया थाय् वनाः न्यनेगु चलन दु । जनबहाः द्यः थाय् छु तिथि खं, वहे तिथिकथं हना वयाच्वंगु दु । जनबहाः द्यःथाय् सूद्र्यः लूगु तिथिजक तिथिकथं माने याना वयाच्वंगु खनेदु ।
यलय क्वाःपाः द्यःया थाय् लच्छियागु नगुमा ग्वरलय् च्वय्गु चलन दु । वहे आधार मानय् याना वयाच्वंगु खनेदु । सूद्र्यः खंसा मखंसा तिथि चन्द्रमायात आधार कयाः मानय् याना वयाच्वंगु खनेदु । गबलें गबलें क्वापाःद्यः थाय मानय् याय्गु तिथि छन्हु न्ह्यः जुइफु । यलय् नं गनगनं बाहालय् छन्हु लिपानं जुइफू ।
ख्वपय तलेजुइ सूद्र्यः नं खंगु जक तिथियात मानय् यानाः नखः चखः हना वयाच्वंगु खनेदु । पुजा ंसंकल्प याय् बलय् बौद्धिक वा बौद्ध परम्परा कथं नं तिथि नक्षत्र, योग, कराण, वार आदि कायेमाः । थ्व काय् बलय् नं दक्वसिया नं सूद्र्यः नं खंगु हे तिथि काया वयाच्वंगु खनेदु ।
झीगु रीतिरिवाज सूद्र्यःया तःधंगु महत्व दु । छगु सूद्र्यः नं मेगु सूद्र्यः मलूतक्क पल्लिया आँय् पा भू सी मदु तलय् वहे बार, व हे गते काइ, थ्व सर्वमान्य खँ खः । झीसं चान्हेसिया १२ बजे जुल कि गते व बार हिलि मखु । जातः च्वय् बलय् विहिवाः २ गते रात्री धकाः हस्पितलं च्वया हःसां जातलय् बुधवार १ गते रात्री २ बजे धकाः हे च्वइ । थु कथं स्वय् बलय् २४ घौ हे पाःथे च्वं ।
झीगु संस्कृति छगू हे जूसां संस्कार व दर्शन फरक फरक खनेदु । तिथिस थ्व विवाद ज्यकें फूसा तसकं हे बांलाः, तर छगू हे संस्कार मानय् याय् मफूसा संस्कृति व नखः चखः बलय् हने बलय् छन्हु न्ह्यः छन्हु लिपा जुइफु । थ्व हे दिनसं याय्माः धकाः थ्व फल प्राप्त जुइ धका सुना नं लुइके फूगु मदु । नेवाःतय् ज्या सुरु जुलकि सिमधकल साईत खः ।
साइत १घौ जूसा १ घौ अप्वःसां साइत खः । सुथय् ख्वाः सिलेसात कि हे साइत खः । थ जाःगु खं यानाः न्हूगु पुस्तापिन्त संस्कृतिपाखें हे वितृष्णा वइगु खः कि । गुलि नखः झीसं मानय् मयाना हय् धुंकल । झीगु संस्कृति, नखः चखःया महत्व झीसं थुइका वन धाःसा जक हे नेवाःयागु पहिचान ल्यनी, मखुसा छगू देसया बाखं जू ।
थ्व न्हूदँ नं थजाःगु विवादयात ज्यंकाः नेवाः छवाः छप्पँजुइ धकाः संकल्प याय् फय्मा । न्हूदँया भिन्तुना ।
