हाकनं नेता प्रदेशया चर्चा
सानुराजा शाक्य
जुइत्यंगु प्रतिनिधिसभा व प्रदेशसभाया चुनावय् बिस्कं नेवाः राज्यया मुद्दा ताःमलाय्वं नेवाः मुद्दा नामय् निगू मुद्दात बजारय् दु । व खः, ३ नं प्रदेशयात नेवाः ताम्सालिङ्ग प्रदेश नामाकरण याय्गु अले मेगु प्रदेशया सरकारी मान्यता दुुगु भाषाय् नेपालभाषायात नं दुथ्याकेगु । प्रदेशया नामाकरण भचा पहिचानयात न्ववाइगुकथं बिस्कं नेवाःजक तय्मफइगु व ३ नं. प्रदेशया दकलय् अप्वः जनसंख्या दुगु निगू समुदाय गुपिं थ्व प्रदेशया आदिवासी नं खः, नेवाः व तामाङ्ग जातिया पहिचाननाप स्वाइगुकथं नेवाः ताम्सालिङ्ग प्रदेश नामाकरण याय्गु वकालतया शुरुवात चुनावी मुद्दाया रुपय् हय्गु कुतः जूगु खनेदु ।
तर मूख्य राजनीतिक दलया स्वनिगःया उम्मेदवार जुयाच्वंपिं उम्मेदवारपिन्सं प्रदेशया नामाकरणय् थःयात आःयात मौन धारणा हे तःगु खनेदुसा नेवाःतनाप सरोकार दुगु भाषा, संस्कृतियात संरक्षण व विकासय् थःपिनिगु प्रतिबद्धता जक ब्वःगु दु ।
स्वनिगः दुने आःया चुनावय् वामगठबन्धनया नेकपा एमाले÷माओवादी केन्द्र व नेपाली कांग्रेसया उम्मेदवार दथुइ जक तिब्र प्रतिस्पर्धा जुइगु चुनावी संकेत खनेदु । संविधानया मुद्दा थ्व चुनावय् खास हे आकर्षण मुद्दाया रुपय् विकास जुइमफइगु संकेतं यानाः पहिचानयात थःगु राजनीतिक आधार दय्काच्वंगु दलत प्रतिस्पर्धाय् खास हे न्ह्यःने मदु । पहिचानया नां बियाः नेवाः इमोसनयात थःगु भोट बैंक दय्काः छम्ह नेवाः सांसद वा प्रदेशसभाय् वनेवं खास हे ह्यूपाः वइमखु ।
छगु अजाःगु नं जमाना वल, गबलय् नेवाः राज्यया नांया जगजगी जूबलय् नेवाः राज्यया संभावना स्वयां नेवाः व ताम्सालिङ्ग दुथ्याःगु नेता प्रदेशया संभावनाय् म्हितेमाःगु तर्कयात अस्वीकार धइथें याय्त स्वल । सायद दकलय् न्हापां व छम्हेसिनं जक थुकथं नेवाः व तामाङ्ग बाहुल्यता दुगु जिल्ला स्वानाः प्रदेशया वकालत डा. केशवमान शाक्यं यानादीगु खः ।
उबलय् डा. केशवमानया बिचाःयात नेवाः राज्यया वकालत याइपिन्सं नेवाः विरोधीकथं न्ह्यब्वल । राजनीतिक दलय् नेतृत्वय् च्वनाः ज्या याइपिन्त नेता धाइगु खः । राजनीतियात बद्नाम, असक्षम व दुरुपयोग छुं नेतातय्सं याःगु कारणं राजनीतियात कयाः हे न्हूगु पुस्ता व नेवाः समाजय् नकारात्मककथं स्वय्गु याःगु कारणं नेता नं बद्नाम हिस्याना धाय्गु थेगोया रुपय् छ्यलाबुला जूगुलिं थ्व ३ नं. प्रदेशया नामाकरण नेवाः व तामाङ्ग समुदायया पहिचान खनेदइकथं नेता प्रदेशया नांयात नं नेवाः प्रदेशया वकालत याइपिन्सं हिस्याना “नेता”प्रदेश धकाः हिस्याय्गु नं मयाःगु मखु ।
तर इलं थौं नेवाः राज्यया परिकल्पनाकारतय्त थ्व थासय् थ्यंकाबिल कि छगू इलय् थःपिन्सं हे अस्वीकार यानागु नेता प्रदेश नां तयाब्यू धकाः राजनीतिक दलया नेतातय्के याचना याः जुइमाल । उकिं राजनीति याइपिन्सं फुक्क संभावनायात नं सहजकथं कयाः थःगु तर्कयात न्ह्यथनेमाःगु जुयाच्वन । राजनीति थःपिन्सं धइथें फुक्कं माग पूमवनेफु । उकिं थःपिन्सं राजनीति याय्बलय् लिहां वनेफइगु लँ नं तयाः जक न्ह्यःने वनेपूmसा ताःलाइ, मखु धइगु खःसा असफलता जक ल्हाती लाइ ।
प्रदेशया नामाकरणया सवालयात नेवाः प्रदेशया मागथें राजनीतिकरणया माध्यम दय्काः नेवाः व तामाङ्ग जातिया पहिचान खनेदइकथं नामाकरणया माग याय्बलय् धरातलीय अवस्थाया कारणं ताः मलाय्फु । उकिं नेवाः व तामाङ्ग जातिया पहिचान नं खनेदइगु नेवाः व तामाङ्ग समुदायबाहेकयात सहजकथं स्वीकार्य जुइफइगु नामाकरण याकेगु कुटनीति हे थौंया आवश्यकता खः ।
मखु धइगु खःसा यक्व प्रदेशया नां विशेषयानाः १, ३ व ४ प्रदेशया नां छुइगुली ताःहाकः ई काय्त बेर मदु । २ नं प्रदेशया नां मधेसी पहिचानकथं तय्त थाकु मजुइफु । ६ व ७ प्रदेशया नां नं खस समुदायनाप स्वाका अःपुक्क तइ । ५ नं प्रदेशयात लुम्बिनी प्रदेश नामाकरण याइगु संभावना यक्व दु । तर आदिवासी जनजाति आन्दोलन सेट ब्याय्क लानाच्वंगु थ्व अवस्थाय् १ नं. प्रदेशय् लिम्बु व राई, ३ नं. प्रदेश नेवाः व तामाङ्ग अले ४ नं. प्रदेश गुरुङ्ग व मगःतय् बाहुल्यता दुसां पहिचान खनेदइकथं नां छुइत अःपु मजू ।
प्रदेशया राजधानी गन दय्केगु धइगु सवालय् स्वनिगःया वासिन्दातय् खास हे बिचाःत वयाच्वंगु खनेमदु । मेमेगु क्षेत्रय् प्रदेशया राजधानी थःपिन्थाय् दय्केमाः धकाः तानातान जुयाच्वंगु अवस्थाय् धाःसा ३ नं. प्रदेशया राजधानी थन दय्केगु धकाः सुं उम्मेदवारतय्सं नं दावी यानाच्वंगु खनेमदु । प्रस्तावितकथं येँ, ख्वप, काभ्रेया भ्वँत, धौख्यः व मकवानपुरया हेटौंडा प्रदेशया राजधानीया रुपय् चर्चाय् दुसां थन हे याय्माः धकाः छुं नं दलया सुं उम्मेदवारतय्सं माग यात वा मतदातातय्सं माग यात धकाः न्ववागु मदु ।
बरु नेकपा एमालेपाखें प्रदेशया उम्मेदवार जुयाच्वंम्ह व भावी मुख्यमन्त्रीकथं चर्चाय् दुम्ह एमालेया उपाध्यक्ष अष्टलक्ष्मी शाक्यं थ्व प्रदेशया राजधानी नेपाःया राजधानी स्वयां भचा तापाक्क अथे धइगु भ्वँत, धौख्यःपाखें संकेत याःगु खनेदु । प्रदेशया राजधानी येँय् तय्बलय् केन्द्रया राजनीतिं न्ह्याबलें प्रदेशया राजनीति त्वपुइगु संभावना दुगुलिं ३ नं. प्रदेशया राजधानी येँ नं पिने तर यक्व तापाक्क नं मजूसां ज्यू धइगु तर्क खः । तर ३ नं. प्रदेशया राजधानी स्वनिगःदुने हे ख्वप व यल जिल्लाय् हे लाइगु संभावना यक्व दु ।
थ्व प्रदेशया उत्तरय् लाःगु जिल्लानिसें रामेछाप, सिन्धुली, चितवनयात नं स्वनिगःदुने हे गनं राजधानी लाःसा सहज जुइगुलिं नं ३ नं. प्रदेशया राजधानी आःयात भौतिक पूर्वाधार दुगु ल्याखं स्वनिगः दुने हे जुइफइगु संभावना दु । प्रदेशसभाया नितिं यलय् च्वंगु प्रशासनिक प्रशिक्षण केन्द्र वा ख्वपया थिमी च्वंगु कृषि विकास तालिम केन्द्र उपयुक्त जुइफइ । प्रदेशया राजधानी हेटौंडा वा भ्वँत, धौख्यःपाखे यंकेफइगु तत्काल संभावना खने मदुनि ।
प्रदेशया राजनीतिनाप स्वानाच्वंगु व समुदायया सरोकारया विषय नं जुयाच्वंगु प्रदेशय् खस नेपाली भाय् बाहेक मेगु निगू भाय्यात नं संवैधानिक मान्यता बीफइगु संवैधानिक हकया उपभोग सम्बन्धी खः । संविधानं हे प्रदेशय् खस नेपाली भाय् बाहेक अनया ततःधंगु समुदायया निगू मांभाय्यात सरकारी भाय्या रुपय् मान्यता बीफइगु हक बियातःगुलिं ३ नं. प्रदेशया हकय् नेपालभाषा व तामाङ्गभाषायात प्रादेशिक भाषाया मान्यता बीत खास हे थाकुइ मखु ।
तर सवाल प्रादेशिक मान्यता स्वयां मातृभाषायात छ्यलाबुलाय् हय्गु हाथ्याः यक्व दु । मान्यताया नितिं मान्यताजक बीवं साथर्कता दइमखु । स्थानीय तगिमय् नं नेपालभाषायात मान्यता बियागु घोषणा यक्व महानगरपालिका व नगरपालिकापाखें याःगु हे खः, तर उकियात कार्यान्वयन तगिमय् लागू याय्गु सवालय् यक्व पंगत दनीगु यक्वसिनं वाःचाः ।
गुबलय् तक मातृभाषायात फुक्क विद्यालय तगिमय् नं ब्वनेमाःगु व्यवस्था जुइमखु, उबलय् तक मातृभाषाया विकासं गति काइमखु । आः गुलिं नं मान्यता बिल वा ज्या जुल धइगु खः, व मात्र भाषा संरक्षणया छुं भचा ज्याजक जूगु कथं काय्छिं । विद्यालय तगिमय् मातृभाषा छगू पेपर अनिवार्यकथं ब्वंकेगु ब्यवस्थाया नितिं प्रादेशिक संसद व सरकारं यक्व भूमिका म्हितेफइ ।
