३ नं. प्रदेशया लँपु
– श्रीकृष्ण महर्जन
नेवाःतय्गु आदिभूमि स्वनिगः नापं लानाच्वंगु ३ नं. प्रदेशया नां अन्ततः ‘बागमती प्रदेश’ धकाः तय्गु खँ सम्बन्धित प्रदेशय् दुई तिहाई बहुमत दुगु पार्टी नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (नेकपा)पाखें क्वःछीवं आः नेवाःतय्गु नितिं आधिकार ला मखु नां तकं मवइगु जुल धकाः धाय्गु यानाहःगु दु । थ्व धइगु सरकारया नेतृत्व यानाच्वंगु दल नेपाल कम्यूनिष्ट पार्टी (नेकपां) क्वःछीवं आः छुं हे याय्फइगु अवस्था मन्त धकाः निराशावादी जुयादीपिं मनूतसें धाःगु खः ।
३ नं. प्रदेशया नां ‘बागमती प्रदेश’ धकाः तय्गु धकाः क्वःछीवं नेवाःतय्गु सभ्यता धइगु बागमती सभ्यता खः धकाः धाइपिनिगु नितिं नं लसताया हे खँ जुइगु स्वाभाविक हे खः । नेवाः समुदायया दुने नं नेवाः सभ्यता धइगु बागमती खुसिं हे सुरु जूगु जुयाः बागमती सभ्यता खः धकाः वकालत याना वयाच्वंपिं नं मदुगु मखु । अलय् बागमती सभ्यतायात कयाः चर्चा याय्गु नं यानाच्वंगु दु ।
बागमती धइगु नेवाःतय्गु नापनापं सकलसिगु मंकाःगु पहिचान खः, व धइगु खुसि साझा खः धाइपिं नेवाःत नं मदुगु मखु । वास्तवय् नेवाः अधिकारया नितिं सक्रिय जुयाच्वंपिं, नेवाःतय्गु जातीय पहिचानया आधारय् प्रदेशया नां जुइमाः, नेवाःतय्गु पहिचान धइगु नेवाः भाय्, संस्कृति, सभ्यता, नेवाः भूमि व मंकाः भावना खः धकाः थुइकीपिन्सं ‘बागमती प्रदेश’ नां तय्गु नेपाल कम्यूनिष्ट पार्टी नेकपां याःगु क्वःछिनायात कयाः स्वीकार याय्फइगु अवस्था धाःसा मदु ।
बागमती प्रदेशया नां तय्गु क्वःछीवं नेवाःतय्गु जातीय पहिचानया आधारय् आः छु याय्गु धकाः न्ह्यसः ब्वलनाच्वंगु दु । अलय् नेवाःतय्गु दथुइ छगूकथं बहस जुयाच्वंगु दु । न्हापा नेवाःत ३ नं. प्रदेशया नां नेवाः ताम्सालिङ तय्माः धाइपिं व नेपालमण्डल तय्माः धाइपिंकथं विभाजित जूगु खः । ३ नं. प्रदेश धाइगु नेवाःत नापनापं थ्व तामाङतय्गु नं आदिभूमि जूगुलिं इमिगु नं पहिचानयात स्वीकार यानाः नेवाः ताम्सालिङ नां तय्माः धकाः नेवाःतसें नापनापं तामाङत अलय् ३ नं. प्रदेशय् दुपिं थामीनिसें मेमेगु आदिवासी जनजातितसें धाय्गु याना वयाच्वंगु खः ।
आःया ३ नं. प्रदेश धइगु ऐतिहासिक आधारय् नापं साँस्कृतिक आधारय् नेवाःतसें नेपालमण्डल धाय्गु याना वयाच्वंगु जूगुलिं ‘नेपालमण्डल’ हे तय्माः धया वयाच्वंगु खः । नेवाःतय्गु नितिं ला थ्व निगू मध्ये न्ह्याग्गु हे नां जूसां नं पाय्छि जुइफु अलय् स्वीकार याय्फइगु अवस्था वइ । तर तामाङ व मेमेगु जनजातिया मिखां धाःसा नेवाः ताम्सालिङ नां तय्गुया विकल्प हे मदु । उकिं आदिवासी जनजातिया आन्दोलनय् दुपिं नेवाःतसें ३ नं. प्रदेशया नां नेवाः ताम्सालिङ तय्माः धकाः सः तयाः थःपिनिगु अभियान न्ह्याकूगु नापं सांसदतसें प्रदेश संसदय् तकं थुगु नां दर्ता याःगु खः ।
अथे हे, मेपिनिगु मखु थःपिनिगु मागकथं ऐतिहासिक नेपालमण्डल हे नां तय्माः धकाः माग यानाः थःगुकथं भूमिका म्हिता वयाच्वंगु अलय् थुगु पक्ष दुपिं सांसदतसें प्रदेश संसदय् तकं नेपालमण्डलया नां दर्ता याःगु खः । ३ नं. प्रदेशया नांया सवालय् मूल रुपं बागमती, नेवाः ताम्सालिङ व नेपालमण्डल दर्ता याःगु खः ।
संसदय् दर्ता याःगु थ्व स्वंथी नांयात कयाः नेपाल कम्यूनिष्ट पार्टी (नेकपा)या नेतृत्वं अवश्य नं बिचाः यानाः विश्लेषण यात । अलय् थ्व इलय् बागमती प्रदेश धकाः नां तय्गु निर्णय यात धाःसा पाय्छि जुइ धकाः ताय्काः थुकथंया नां हःगु खय्माः धकाः अःपुक हे अनुमान याय्फइगु अवस्था खः । विशेष यानाः ३ नं. प्रदेशया नांया सवालय् स्वनिगःया आदिवासी नेवाःत विभाजित दुगु बांलाक्क हे राज्य पक्षं थुइका वयाच्वंगु दु । उकिं थ्व हे मौकाय् लाकाः दुई तिहाई दुगु पार्टीं प्रदेशया नां ‘बागमती’ तय्गु निर्णय याःगु खय्माः ।
बागमती प्रदेश धकाः नां तय्गु निर्णय याय्वं हे नेवाःतय्गु अधिकारया नितिं सः थ्वय्काच्वंपिं लिसें पहिचानया आधारय् प्रदेशया नां जुइमाः धयाच्वंपिं नेवाःतसें अवश्य नं स्वीकार याय् फयाच्वंगु मदु । नेवाःतय्गु मागयात बेवास्ता याःगुलिं व नेवाःत धइपिं स्वनिगःया आदिवासी धकाः नं राज्यं स्वीकार याय्गुलिसें आदिवासीया ल्याखं इमिगु नितिं छुं नं कथंया अधिकार मबीगुकथं राज्य गुकथं न्ह्याः वनाच्वंगु दु, उकिं यानाः आः आन्दोलन बाहेक मेगु विकल्प मदु धकाः तकं धाय्गु यानाहःगु दु । थुगु ल्याखं स्वल धाःसा आःया अवस्थाय् नेवाःतय्गु मागकथं संघर्ष याय्गु धइगु छगू संसद खःसा मेगु धइगु सतक खः ।
संसदय् ला आः न्ह्याक्व हे फूर्ति याःसां अन्ततः पार्टीया ह्वीप वय्वं फुँइ फुक्कं बुँइ जुइ । यदि ह्वीप हे जारी मयात धाःसां नेवाःत ३ नं. प्रदेशया नां ‘नेवाः ताम्सालिङ’ तय्माः धाइपिं व ‘नेपालमण्डल’ तय्माः धइपिनिगु दथुइ विभाजित जुइ । अलय् अन्तिमय् वनाः बागमती हे तया वनीगु अवस्था वइ । थुगु ल्याखं स्वल धाःसा आः प्रदेशया नां सदनं वइगु अवस्था गुगु नं हालतं मन्त धाःसां छुं पाइमखु ।
सतक आन्दोलनया सवालय् नं दकलय् न्हापां नेवाःत ३ नं. प्रदेशया नांया सवालय् छगू हे मत जुइमाः । नेपालमण्डल नां तय्माः धकाः नेवाःतसें जक आन्दोलन याना नेवाःतय्गु मागकथं प्रदेशया नां च्वनी ला कि मच्वनी । अलय् तामाङलिसें मेमेगु आदिवासीयात नेवाःतय्गु विरुद्ध थनीगु संभावना गुलि तक दु धइगु सवालय् नं थुइकेमाःगु अवस्था दु । थौंया अवस्थायात ध्यानय् तयाः स्वल धाःसा नेपालमण्डल नां तय्माः धकाः वन धाःसा सम्भावना तसकं म्हो जक दु ।
तर नेवाःत तामाङ नापं ३ नं. प्रदेशया फुक्क आदिवासी जनजातितलिसे जानाः वन धाःसा राज्ययात न्हासं चुइकाः ‘नेवाः ताम्सालिङ’ प्रदेश नां तय्त ताःलाइगु संभावना यक्व दु । सदनं मखुसां सतकं सम्भावना दुगुलिं थौंया इलय् ‘नेवाः ताम्सालिङ’ नां तय्गु धइगु नेवाःनापं तामाङतय्गु पहिचानयात नं स्वीकार याय्गु खः । आदिवासी जनजातिया भावनाकथं न्ह्याः वनेगु खः धकाः थुइकेमाः । उकिं नेवाःतसें थ्व इलय् ३ नं. प्रदेशया नां ‘नेवाः ताम्सालिङ’ नां तय्गु नितिं संघर्ष याना वनेत तयार जुइमाःगु दु ।
