झी नेवाःतय्के थःगु भाषा, संस्कृति, सम्पदा व इतिहासप्रति अतिकं गौरवया भावना दु। वहे भावं बिलिबिलि जाय्काः झी अनेक खलःपुचः व संस्था देयेकगुलि अतिकं च्वन्ह्याः।

अझ झी पुर्खांनिसें संस्था दय्के च्वन्ह्याः धकाः गुठी परम्परायातउदाहरण बियाः कनाच्वनी । वहे उदाहरण तयाः झी नेवाःत छधिछप्पँ धकाः नं धयाच्वन। तर व्यवहारिक अभ्यासय् स्वया यंकेगु खःसा संस्था दय्केत गुलि च्वन्ह्याः संस्थागत अभ्यास व प्रक्रियाय् धाःसा उतिकं हे कमजोर खनेदइ। संस्था नीस्वनेगु व संस्थागत अभ्यास दथुइ छाय् थथे विरोधाभाषं जुइगु जुइ। थुकिया गम्भीर समिक्षा यानाः झी दथुइ दुगु संस्थागत अभ्यासया कमजोरीयात चीकेगु कुत मयात धाःसा झीसं छुं नं कथंया सामूहिक उपलब्धी हासिल याय् फइमखु। छु नं संस्था मंका लक्ष्य पूवंकेगु निंतिं नीस्वनेगु याइ।

संस्था दर्ता ऐन २०३४ कथं संस्था दर्ता याय्गुलि नेवाःत मेपिं स्वयां छुं नं कंथं कमजोर खनेमदु। झीथाय् दुगु समुदाय आधारित आपालं संस्था थःगु भाषा, संस्कृति, सम्पदाप्रति अतिकं माया दयाः नीस्वनातःगु खनेदु। थ्व नेवाःतय्गु छगू बांलागु व सबल पक्ष खः। अथे नीस्वनातःगु संस्थात मध्ये छुं छुं अपवाद संस्था बाहेक आपालं संस्थाया संस्थागत परिपाटी, अभ्यास, प्रक्रिया स्थापित यायेगुली धाःसा उलि सन्तोषजनकरुपं न्ह्यानाच्वंगु अनुभव याय् फयाच्वंगु मदु। झीके संस्थाया साधारणसभा याय् गुली गम्भीरता खने मदु। याःसां तवि उकिया निर्णय प्रक्रिया व छलफलया प्रक्रियाय् सक्रिय सहभागी जुइगु बानी मदु।

संस्थाया खँ व्यक्तिगत इस्यूया रुपय् कयाः प्रस्तुत याय्गु बानी दु। झीगु भावनाअनुरुप च्वया तःगु संस्थाया विधानबमोजिम दायित्व निर्वाह याय्गुलि धाःसा गुलि खँ ल्हाइ वकथं व्यवहार जुयाच्वंगु खनेमदु। भावना बिलिबिलि जाइगु तर अभ्यास धाःसा कमजोर जुइगु अवस्थाप्रति अनेक ढंगं न्ह्यसः मदंगु नं मखु। धाथें झीगु भावना फी ध्वः की थें जक खःला? वा झीगु भावना केबल मनतुना जक खः गुगु भावनाय् विचार, संकल्प, प्रतिबद्धताया अभाव दु। वा झी गुृलि खँ ल्हाय् न्ह्याः उलि कर्म याय्त न्ह्याय् मन्ह्याःगु खः? थज्याःगु न्ह्यसःया लिसः झीसं ध्वाथुइक थःगु कर्म व्यवहारपाखें माले माःगु दु।

थुकियात कयाः गम्भीररुपं आत्ममन्थन याय् माःगु दु। संस्थागत विकासया परिपाटी केवल भावनां जक वइ मखु, यद्यपि भावना मदयेकं मगाः भावनायात संघर्षया उचाई बी मफुत धाःसा व हे भावनाया संसारय् झी तनाच्वनी। झीगु भावना सही जू मजू व्यवहारिक जू मजू धकाः सीकेत नं झीसं उकियात व्यवहारिकरुपं कार्यान्वयन याना यंकेमाः। व्यवहार विनाया भावना केवल खिउँथाय् पलाः न्ह्याके थें जक जुइ। अथे हे भावना मदुगु व्यवहार केवल व्यक्तिगत स्वार्थय् तक्यने फु। अथे जुयाः झीगु भावना व व्यवहार सन्तुलित व प्रयोगात्मक याय्माःगु थौंया आवश्यकता खः।

थौंया लोकतान्त्रिक समाजय् थःगु साझा विचाःया लागि संस्था नीस्वनेगु मौलिक हक कथं संविधानं व्याख्या यानातःगु दु। थ्व झीगु नैसर्गिक अधिकार नं खः। व अधिकार नापनापं कर्तव्य मवल धाःसा झीसं सामूहिक लक्ष्य उपलब्धी छुं नं कथं हासिल याय् फइमखु। अथे जुयाः झीगु भावनायात व्यवहारिक रुप बीगु संस्थागत विकास यानाः राज्यं अधिकार काय्गु निंतिं भावनाया पुखुलिं पिहाँ वयाः यथार्थया धरातलय् वय्माःगु दु। भावना यथार्थपरक, अभिव्यक्ति ज्याखँ न्ह्याकेगु थौंया समस्यां मुक्त जुइगु संजीवनी बुटी खः।