नेवाः मिसातय्गु सामाजिक, राजनैतिक व आर्थिक अधिकारया बहस
अनिता प्रधान | चिल्लाथ्व षष्ठी ११४२, फागुन २४ मंगलवाः
हलिमय् मार्च लायात International Women's MonthÚ अर्थात अन्तर्राष्ट्रिय महिला महिनाया कथं हनेगु याना वयाच्वंगु दु । अले मार्च ८ यात नेपालय् ताः ई न्ह्यःनिसें अन्तराष्ट्रिय नारी दिवसया नामं हनेगु याना वयाच्वंगु दुसा हलिमय् ‘International Women's Day’ या कथं हनी । अथे हे अमेरिका व क्यानाडाय् ‘International Women's Day’ धकाः नं हनेगु याः ।
थुगुसी हलिमं सच्छि व झिंनिक्वःगु अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस वा Women's History Month हनेत्यंगु दु । संयुक्त राष्ट्र संघं इस्वी संवत् १९७५ निसें अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस हना वयाच्वंगु खःसा इस्वी संवत् १९७७ स मार्च ८ य् आधिकारिक ल्याखं महिला अधिकार व विश्व शान्तिया निंतिं बिदा बिया वयाच्वंगु दु । दँय्दसं थुगु न्हिकुन्हु थीथी विषयबस्तु व मिसातय्गु अधिकारया मुद्दाया बारे बहस यानाः दिवस हनेगु याइ ।
थुगु दिनयात विशेष कथं मिसातय्गु सांस्कृतिक, राजनैतिक, सामाजिक व आर्थिक उपलब्धियात लुमंकाः हनेगु याः । थ्व न्हि धयागु मिसातय्गु नितिं थःगु अधिकारया आन्दोलनया झ्वलय् लैंगिक समानता, प्रजनन अधिकार व मिसातय्त जुइगु हिंसाया विरुद्ध हलिंया ध्यानाकर्षण याकेगु अवसर नं खः । थ्व छगू अज्याःगु संसारया परिकल्पना खः गन पुर्वाग्रह, रुढिवादीता व भेदभाव दइमखु । छगू अज्याःगु विश्व खः, गन विविधता, समानता व समावेसीता दइ । थन भिन्नतायात नं लसकुस याइ । उकिं झी मिले जुइ फुसा पुर्वाग्रहयात ध्याक्वय् हाकुतिने फइ । थुगुसी अन्तर्राष्ट्रिय मिसा दिवसया नारा खः, #BreakThe Bias, अथे धयागु पुर्वाग्रहयात तछ्याय् धाःगु खः । थुकियात सोसल मेडियाय् प्रचार प्रसार यायेत हायसटाय्ग यानाः #IWD2022 बियातःगु दु ।
थौंया दिनय् ई यक्व हिलेधुंकल । ई न्हापायागु मखय्धुंकल । न्हापा थें मिसात छेँय् च्वनाः मचात स्वय्गु, भुथू स्वय्गु मखु, मिसात नं आर्थिक सामाजिक, सांस्कृतिक, राजनैतीक ख्यलय् उलि हे सक्रिय खनेदु । अथेसां छुं नं ख्यलय् मिसातय् सक्रियता, सहभागीता वा योगदानया मूल्याङ्कन सहि ढङ्गं जूगु मदु । मूल्याङ्कन मजूगु जक मखु, गलत ढङ्गं, बेक्वः मिखां स्वयां अवमूल्यन हे जुयाच्वंगु दु ।
न्हापाया इलंनिसें आःतक्क स्वल धाःसा यक्व हे मिसातय् नां न्ह्यःने वइ । पृथ्वीनारायण शाहलिसे स्वन्हुतक्क याकःचा लडाईँ याःम्ह वीराङ्गना कीर्तिलक्ष्मीनिसें नेपाःया न्हापांम्ह मिसा न्यायाधिश सिलु सिंह, राजनीतिज्ञपिं सहाना प्रधान, साधना प्रधान, मङ्गलादेवी सिंह, शान्ता श्रेष्ठ, वौद्ध धर्म ख्यलय् बिरती अनागारिका, धम्मावति गुरुमां, पेशागत क्षेत्रय् न्हापांम्ह नसं लामु अमात्य, न्हापांम्ह इन्जिनियर शान्ति मल्ल, चा विशेषज्ञ दिव्य बज्राचार्य, च्याउ अनुसन्धाता केशरी लक्ष्मी मानन्धर, वरिष्ठ रेडियोकर्मी कृष्णा ताम्राकार कासा ख्यलय् संगीना वैद्य, नबिता श्रेष्ठलगायतयात थौं ल्वःमंकेमज्यू ।
अथे हे, वौद्धिक क्षेत्रय् संस्कृतिविद् डा. चुन्दा बज्राचार्य, प्रेमशान्ति तुलाधर, डा. रुद्रलक्ष्मी श्रेष्ठ, साहित्य ख्यलय् नारायणदेवी श्रेष्ठ, रुक्मिणी श्रेष्ठ, कलाकारिता क्षेत्रय् नारायणदेवी प्रधान, चन्दा श्रेष्ठ, आमा संकिपाया आमा चैत्यदेवी सिंहलिसें दक्कले न्हापां सगरमाथा गःम्ह नेवाः मिसा मोनी मुलेपति नं नेवाः समुदाय, नेवाः मिसातय् गौरव खः ।
मिसा ख्यलय् यक्व ज्या याय् ल्यं दनि । मिसातय्गु पहिचान (वंश) व आर्थिक अवसरय् अंशया ल्याखं अझ यक्व ज्या याय्मानिगु नं दनि । थौं जक मखु, न्हापा न्हापाया दिनय् नं समाजय् मिसातय्सं नं थीथी कथं योगदान बियावंगु दु । सामाजिक, सांस्कृतिक जक मखु राजनैतीक क्षेत्रय् नं झी तापाः अजि, अजिपिन्सं योगदान मब्यूगु मखु । देशय् थीथी इलय् वःगु राजनैतीक ह्यूपाःया झ्वलय् नं नेतृत्वदायी भूमिकाय् मिसातय्सं योगदान ब्यूगु दु । छगू कथं धाय्, छेँया आर्थिक पक्षया व्यवस्थापन ला परापूर्वकालनिसें हे मिसातय्सं यानावःगु खनेदु ।
तर झीगु मूलधारया इसिहासय् तापाः अजि, अजिपिनिगु जीवन दुथ्याःगु मदु । वय्कःपिनिगु सांस्कृतिक, राजनैतिक, सामाजिक व आर्थिक योगदानया तसकं हे म्ह्वः जक चर्चा व कदर जूगु धया थें ताः । वय्कःपिनिगु इतिहास व वय्कःपिंसं समाजया निंतिं यानादीगु त्यागया नं अभिलेखीकरण गनं छुं कथं जुयाच्वंगु मदु । थ्व न्हि धयागु झीगु समाजं ल्वःमंकूपिं बाय् महत्वहीन ताय्कूपिं तापाःअजि ,अजि, तःमांपिं, मांपिं, चीधीमांपिं, निनिपिं, मल्जुपिं, ततापिं, केहेंपि, तताःजुपिं, भम्चापिं व म्ह्याय्मचापिन्त न लुमंकेगु न्हि खः । थौं ला वय्कःपिं थज्याःपिं थःगु हिचःति हाय्काः मिहिनेत यानादीपिं, थीथी कथं थःगु छेँ, परिवार, समाज व राष्ट्रया नितिं योगदान बियाद्यूपिं, पहिचान दय्काद्यूपिं, उपलब्धि हासिल यानाद्यूपिं मिसातय्गु योगदानया चर्चा यानाः सम्मान स्वरूप न्ह्यज्याय्माः । मार्च लाय् मिसातय्त सशक्तिकरण याय्गु व सकसिगु योगदान व सकसित स्वाय्गु कुतः नं जुइमाः ।
मिसातय्गु ज्ञान व अनुभव महत्वपुर्ण जूसां झीगु समाजं उकियात उलि महत्वय् तःगु खनेमदु । मिजंतय्गु शब्द, अनुभव व ज्ञानयात जक अप्वः वैधता बियावःगु दु । थ्व न्हि महिला अधिकारया आन्दोलनया इतिहास व झी तापाः अजि, अजिपिंसं समाजय् याःगु संघर्षयात हनेगु न्हि नं खः । अथे हे न्ह्याःवनेगु झ्वलय् लिपा वनाः छु छु याय्मानि धकाः बिचाः यानाः योजनावद्ध तरिकां ज्या याय्गु न्हि खः ।
सन २०११ (ने. सं. ११३१) या जनगणनाकथं नेपाःया कुल जनसंख्यामध्ये नेवाःतय्गु कूल जनसंख्या १३ लाख २१ हजार ९३३ दु । थ्व धयागु नेपाःया जनसंख्याया ४.९९ प्रतिशत खः । नेवाःतय् कुल जनसंख्यामध्ये मिजंया ल्याः ६ लाख ४२ हजार ३५२ दुसा मिसातय्गु संख्या ६ लाख ७९ हजार ५८१ दु । थ्व हे तथ्यांकयात लिधंसा काय्गु खःसा मिजंत स्वयां मिसातय् ल्याः ३७ हजार २२९ अप्वः दु । जनसंख्याया ल्याखं अप्वः दुसां राजनैतिक, आर्थिक, प्रसाशनिक वा सामाजिक ल्याखं नेवाः मिसात अतिकं हे ल्यूने लानाच्वंगु दनि । थ्व बिचाः याय्बहःगु खँ खः ।
धात्थें, नेवाः मिसात गुलि शिक्षित, नीति निर्माण तगिमय् थ्यं कि मथ्यं, गुलिसिया लजगाः दु, गज्याःगु लजगाः ज्वनाच्वंगु दु, आर्थिक ल्याखं कमे याये फु ला कि मफु, खर्च याय्त उमिगु आर्थिक स्थिती गथे च्वं, अर्थय् हे पहुँच दु लाकि मदु, मूलधारया प्रशासनिक पदय् गुलि मिसात थ्यन, सामाजिक व सांस्कृतिक मूल्य मान्यताय् गुलि चुत्तुचुइकाः च्वनेमाःगु दु, राजनीतिक पद व अवसरय् पहुँच गुलि दु धयागु न्ह्यसः थनाः नेवाः समुदाय दथुइ बहस याय्गु नितिं लिबाः मजूनिला ?
यदि थ्व स्थितियात बांलाक बिचाः यानाः, रणनीति दय्का वनेगु खःसा, आग्रह, पूर्वाग्रह सकतां त्वःताः समस्याया पहिचान यानाः समाधान यानायंकेगु खःसा मिसातय्गु ख्यलय् सामाजिक, आर्थिक व राजनीतिक ह्यूपाः वइ धकाः भलसा कायेफइ ।
