छु खः ले अधिकमास, मलमास वा पुरुषोत्तम मास
बिराजकाजी राजोपाध्याय | अनलाथ्व द्धितीया ११४३, साउन २ मंगलवाः
लगभग स्वदँय् छकः वइगु, अधिकमास, थुगुसी थौं अर्थात श्रावण २ गतेनिसें न्ह्यात । नेपाल सम्वत कथं थुगु लायात अनला धयातल । थुकियात पुरुषोत्तम मास नं धाःसा, अप्वः जूवःगु अधिकमास अथवा मेमेगु झिंनिलाया खिति तुलाः वःगु मास मल मास धकाः नं धाय्गु याः ।
झीसं दच्छिया ३६५न्हु दइ धकाः धयाच्वना । थ्व झीसं धयागु धइगु सूर्यमानया लिधंसाय् खः । तर चन्द्रमानया लिधंसाय् स्वल धाःसा दच्छिया ३५४न्हु जक दइ । थ्व ल्याखं चन्द्रमान व सूर्यमानया दथुइ दच्छिया दुने ११न्हु पाइगु जुल । थुकथं पाइगु नं ३२ ला १६ न्हु व ४ घडिलिपा लच्छि अप्वः पिहांवइगु खः । स्वदँय् छकः थुकथं लाःवइगु अधिकमासय् छुं नं भिंगु ज्या, इहिपा, कय्तापूजा आदिलिसें कयाः थुगु हे लाय् बार्षिक श्राद्ध अथवा छुं नं कथंया ततःधंगु पूजा नं याय्मज्यूगु मान्यता दु । उलि जक मखु, न्हूगु छेँ वा बुँ न्याय्गु, न्हूगु छेँय् दुहां वनेगु, न्हूगु ज्या न्ह्याकेगु वा न्हूगु ज्याय् लगानी याय्गु तक्कं मज्यू धकाः थीथी पुराणय् न्ह्यथनातःगु दु । उलि जक मखु, थुगु लाय् ला न्हूगु लँ न्याय्गु वा फीगु तक नं याय्मज्यू धकाः गुलिखे धार्मिक सफुतिइ धयातःगु लुइकेफइ । अथेजुयाः थुगु लाय् थुकथंया छुं नं ज्या याइमखु ।
थुगु लाय् न्हूपिं त्यपु नापं च्वनेमज्यू धइगु नं मान्यता दु । न्हूपिं त्यपु नापं च्वनाः गर्भधारण जूसा उगु इलय् गर्भय् च्वंम्ह मचाया उसाँय् अवस्था बांमलाइगु, छेँया भौमचा थःछेँय् मवं वा छेँय् हे च्वनाच्वंसा माजुयात व भाःतयात मभिं जुइगु आदि आदि खँत नं समाजय् प्रचलित दु । थुकथं अधिकमासय् थीथी ज्यात याय्मत्यःगु वर्णन थीथी पुराणय् व झीगु समाजय् न्यने, स्वय्फइ । थज्याःगु त्यःमत्यःया ल्याखं अधिकमासयात समाजय् मभिंगु ला कथं नं कायेगु याः ।
थुगु लाय् बूदिं लाःसां उकिया पाय्छि लच्छि लिपा जक बुदिं न्यायेकी, थुगु लाय् याइमखु । तर अधिकमास जुयाच्वंबलय् हे बूम्ह मचा वा मनू खःसा जन्मन्हि न्याय्केत अधिकमासं पनीमखु । अथे हे, लय्या श्राद्ध नं थ्व लां पनीमखु । तर दकिला धाःसा झिंनिगूगु लाय् याय्धुंकाः नं झिंस्वंगूगु लाय् हाकनं छकः श्राद्ध याइ । नखःचखःया खँ ल्हाय्बलय् अधिकमास धुंकाःया हरेक नखःचखःत झिन्हुनिसें नीन्हु ल्यूने लाःवनी । थौंकन्हय् वःगु श्रावणया सोमबार धनेगु झ्वलय् थुगुसी श्रावणय् अधिकमास लाःवःबलय् थीथी बिचाः ताय्दयावःगु । गुलिसिनं श्रावणय् अधिकमास लाःगुलिं च्यागू सोमबार धलं दनेज्यू धालसा गुलिसिनं अधिकमासय् महाःद्यःया धलं दनेमज्यूगु, अधिकमास धुंकाःया श्रावणय् जक धलं दनेमाःगु नं धाःगु दु । अधिकमासय् बिशेष यानाः नारायण द्यःयात पुज्याय्गु चलन दु ।
झिंनिला दइगु थासय् दच्छिया झिंस्वला जुयाः लच्छि अप्वः वइगु कथं हे थुगु लायात अधिकमास धाय्गु याःगु खः । व हे कथं थुगु लायात पुरुषोत्तम मास धकाः नं धाय्गु याः । थुकियात पुरुषोत्तम मास छाय् धाल धैगु खँय् नं छगू न्ह्यइपुसेच्वंगु किम्वदन्ति समाजय् प्रचलित दु ।
‘धयावःकथं दच्छिया दुने हरेक लाया थःथःगु स्वामी दु । तर स्वदँय् छकः वइगु झिंस्वंगूगु लाया धाःसा सुं नं स्वामी मदु । थुकथं थः स्वामी मदयाः निराश जुयाच्वंम्ह अधिकमास अथवा झिंस्वंगूगु ला नारायणद्यःयाथाय् वन । अले थः स्वामी मदुगु व थःत नं मेमेगु लातय्त थें स्वामी क्वःछिनाबीत इनाप यात । थुगु खँय् नारायणद्यवं थःगु थीथी रुपमध्ये छगू पुरुषोत्तम हे अधिकमासया स्वामी जुयाबीगु खँ धाल । थुकथं अधिकमासया स्वामी पुरुषोत्तम जुल । व पुरुषोत्तम नारायण स्वामी जूगु ला जुयाः थुकियात पुरुषोत्तम मास धाय्गु यात ।’ थ्व हे कथं अधिकमास वा पुरुषोत्तम मासया स्वामी नारायणद्यः जूगुलिं हे थुगु लाय् बिशेष यानाः नारायणद्यः पुज्याय्गु चलन दुगु खः ।
नेवाःतय् धाःसा थुगु लाय् बिशेष यानाः मच्छेगामय् मत्स्यनारायणद्यः दर्शन याः वनेगु चलन दु । सत्ययूगय् नारायणद्यवं लोकया उद्धार याय्त न्याया अवतार कयाबिज्याःगु धइगु बाखं दु । व हे न्याया अवतारयात मत्स्यनारायण धाइगु खः । नारायणद्यवं मत्स्य अवतार कयाबिज्याःगु थाय् मच्छेगां हे खः धइगु बिश्वास समाजय् दु् । व हे कथं अन नारायणया मत्स्यनारायण अवतारया देगः नं स्थापना यानातःगु दु । मलमासय् सकसिया व हे थासय् वनाः मत्स्यनारायण दर्शन याःवनेगु याइ । मत्स्यनारायण द्यःया आराधना याइगु ला जुयाः थुगु लाय् न्या नय्मज्यू धइगु नं मान्यता दु ।
अथर्ववेदय् थुगु लायात ईश्वरया आवास गृह नं धयातःगु दु । अथे हे शिवपुराणय् अधिकमास धइगु साक्षात शिवया हे स्वरुप नं धयातःगु दु । अधिकमासयात बिशेष यानाः पुजा आराधना याय्गु, दानपुण्य याय्गु ला कथं ब्याख्या यानातःगु दु । मेगु इलय् सच्छिदँय् याःगु दानपुण्यया धर्म अधिकमासय् छन्हुं याःगु दानपुण्यं हे प्राप्त जुइगु धयातःगु दु । अय्जूगुलिं थुगु लाय् आपाःसिया दानपुण्य हे याय्गु याइ । म्वःल्हुयाः नारायणद्यः दर्शन याय्गु, मेपिन्त दानपुण्य याय्गु आदि थुगु लाय् याःसा तःधंगु धर्म लाइगु
धार्मिक विश्वास दु ।
थुगु सकतां खँत स्वय्बलय् अधिकमासयात छुं नं कथं मभिंगु ला कथं काय्माःगु आवश्यकता मदु । झीसं न्हियान्हिथं गुलि बांलाःगु वा गुलि बांमलाःगु ज्या याइ, उकिया ल्याःचाः झीके हे दयाच्वनीमखु । जीवनया छुं ई झीसं मेपिनिगु नितिं नं बिचाः याय्त, मेपिन्त ग्वहालि याय्त आदिया नितिं नं फ्याय्माः । अधिकमासं झीत व हे शिक्षा बियाच्वंगु खनेदु । थीथी कथंया त्यःमत्यःया नियमं स्वदँय् छकः जूसां झीसं सात्विक जीवन हनेत प्रेरित याःगु खः । खालि नखःचखः यानाः न्ह्यइपुकेगु, थीथी उत्सव न्याय्काः थःपिनि जक लसता हनेगु स्वयां बरु स्वदँय् छकः जूसां थःगु आवश्यकता, थःगु मनंतुना ल्वःमंकाः मेपिन्त नं ग्वहालि याय्गु, मेपिनिगु आवश्यकताया वस्तु दान यानाः ग्वाहालि याय्गु याय्माः ।
गन तक्क मभिं, मत्यः धाय्गुया खँ खः, झीगु धार्मिक समाजय् झीसं द्यः पुज्यानाच्वना, द्यःया नामय् हे त्यःमत्यः, ज्यूमज्यूया खँ ल्हानाच्वनासा स्वयम् नारायणद्यः स्वामी जुयाच्वंगु, शिवया स्वरुप हे नालातःगु अधिकमास गुकथं मभिं जुइ । अय्जूगुलिं थुगु लाय् छुं नं मभिं जुइगु, व थुगु लायात बांमलाःगु ला कथं बिचाः यानाच्वनेमाःगु खनेमदु ।
