नेपाःया राजनीतिइ उत्तर व दक्षिणपाखे हस्तक्षेप
दिलिप शाही “शान्ति यज्जु” | यंलाथ्व षष्ठी ११४३, भाद्र ४ बिहीवाः
प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल राष्ट्र संघया महासभाय् ब्वति कायेत अमेरिका भ्रमणय् दी । राष्ट्र संघया थ्व मेलाय् नेपालं गज्याःगु कुटनीतिक नीति नाली धकाः देय्या कुटनीतिक विज्ञपिसं स्वयाच्वंगु दु । देशय् प्रजातन्त्र स्थापना लिपा नेपाःया कुटनीति उलि धिसिमलाः धकाः धायेगु यानाच्वंगु दु । अले उकिय मू कारणं परराष्ट्र मन्त्रालय माःकथं भूमिका म्हिते मफयाः हे नेपाःया कुटनीति धिसि मलाः धकाः धायेगु यानाच्वंगु खः । पञ्चायत इलय् तक परराष्ट्र मन्त्रालय नियुक्त जुइपिं कुटनीतिक विज्ञपिसं माक्वः भूमिका म्हितेगु यानाच्वंसां नं प्रजातन्त्री स्थापना लिपा धाःसा अज्याःगु भूमिका म्हिते मफुगु खँ इलय् ब्यलय् चर्चाया विषय जुयाच्वंगु दु ।
नेपालं जःला खःला देय् भारत व चीनयात संतुलनय् तयेगु कुतः मयाःगु द्वपं नं लानाच्वंगु दुसा विशाल जनसंख्या दुगु देय्पाखे नेपालं कुटनीति पाखे लबः काये मफयाच्वंगु खँ नं इलय् ब्यलय् चर्चा जुइगु याः । नेपाः व भारत दथुइ ब्यापार घाटा झन जक अप्वया
वनाच्वंगु दुसा चीन लिसे नं ब्यापार घाटा अप्वया वनेगु ज्या जुयाच्वंगु दु । तर उकिं पाखे नेपालं छुं नं कथंया लबः धाःसा काये फयाच्वंगु मदु ।नेपाःया कुटनीति असफल जूगुलिं यानाः हे थीथी देशं बीगु थीथी कथंया ग्वाहालि जक मखु नेपाःयात औद्योगिकीकरण यायेगु नितिं माःगु ग्वाहालि नं चूलाके फयाच्वंगु मदु । न्हापा न्हापा अमेरिकां नेपाःयात नेपालय् उत्पादन जूगु थीथी सामानयात भन्सार छुट बीगु यानाच्वंगु खः । उकि मध्ये दकलय् अप्वः गार्मेन्ट उद्योगय् बियाच्वंगु छुटया कारणं यानाः पञ्चायत कालय् आपालं गार्मेन्ट उद्योग चालेगु क्रम न्ह्याःगु खः । पञ्चायत कालय् न्ह्याःगु गार्मेन्ट उद्योग थौं झन जक कय्कुनाः वनाच्वंगु दु । उकथं हे तत्कालीन इलय् नेपाःया गलैंचा विश्वय् चर्चित जक मखु बजाः तकं कायेत ताः लानाच्वंगु खः । तर थौं वयाः नेपाःया गलैंचा उद्योग नं बुलुहुँ म्हो जुया वनाच्वंगु दुसा मेखे हस्तकलाया सामग्री नं थौं वयाः निर्यात यायेत थाकुयाच्वंगु दु ।
अथे ला नेपालं आः वयाः भारतयात छुं भचा जक जूसां बिजुली मीगु ज्या जुयाच्वंगु दु । प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालया भारत भ्रमणया प्रम दाहाल व भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी दथुइ भारतं झिदँया दुने १० हजार मेगावाट बिजुली न्यायेगु सम्झौता याःगु खःसा उगु सम्झौतायात भारतीय मन्त्रिपरिषदं पारित यायेवं आः नेपाःयात भारत लिसे बिजुलीया ब्यापार यायेगु लँ चाःगु दु । उकथं हे नेपाःया बिजुली बंगलादेशयात मीगु लँपु चायेकेत नं भारत सकारात्मक जूगु दु । थ्व नेपाःया नितिं लबःया हे लँपु जुल । तर भारतं नेपालय् न्ह्यानाच्वंगु गुलिखें चिनियां लगानी दुगु वा चिनियाँ कम्पनी दयेकाच्वंगु परियोजनायात माःगु विष्फोटक पदार्थ आयात यायेगुलिं तयाच्वंगु प्रतिबन्ध यानाः धाःसा थीथी कथंया न्ह्यसः ब्वलनाच्वंगु दु । नेपालय् व्यापार व्यवसाय वा उद्योगधन्दा चायेकेत थीथी देशं लगानी यायेफइ ।
तर नेपाःया कुटनीति बमलाःगु कारणं यानाः भारतं विष्फोटक पदार्थ तयातःगु प्रतिबन्ध चीकेत अझ नं ताः लायेफयाच्वंगु मदु । थुकिं अझ नं स्पष्ट याः भारतं नेपाःया विकासय् थःगु स्वार्थ कथं हस्तक्षेप यायेगु यानाच्वंगु दु । तर नेपालं धाःसा कुटनीतिक पहल यानाः अज्याःगु हस्तेक्षप दिके फयाच्वंगु मदु । गुकिया कारणं यानाः नेपाःयात माःगु थीथी कथंया कच्चा पदार्थ हयेत तकं समस्या जुयाच्वंगु दु।
अथे ला नेपाःया नेतापिसं नेपाः देय् सार्वभौम देय् धकाः धायेगु यानाच्वंगु दु । तर नेपाःया राजनीतिइ उत्तर व दक्षिण जुयाच्वंगु हस्तक्षेपयात पनेगु ज्या धाःसा सरकार वा राजनीतिक पार्टीतय्सं याये फयाच्वंगु मदु । नेपाःया राजनीतिक पार्टीत भारतयात लय्तायेकेत चिनियाँयात तं चायेकेगु यानाच्वंगु दुसा चिनियाँयात लय्तायेकेत भारतयात तं चायेकेगु यानाच्वंगु दु । थज्याःगु नीति नेपाःयात भिं याइ मखु । निगुलिं देय् झी जःलाखःला देय् खः अले निगुलिं देय्यात सन्तुलित अवस्थाय् तयाः उकिं नेपालं लबः कायेमाःगु खः । अथे ला न्हापा न्हापा चीनं नेपालय् खनेदयेक राजनीतिक हस्तक्षेप यायेगु मयाः । तर आः वयाः तप्यंक हे नेपाःया राजनीतिइ हस्तक्षेप यायेगु ज्या न्ह्याकाहःगु दु । गुगु कि देय्या नितिं बिडम्बना खः । नेपाःया राजनीतिइ भारतं हस्तक्षेप यात धकाः नेपाः जनतां जक मखु स्वय्म राजनीतिक पार्टीतय्सं नं विरोध यायेगु यानाच्वंगु दु । थः विपक्षय् दइगु इलय् याइगु थज्याःगु विरोधया औचित्य धाःसा आः तक राजनीतिक पार्टीतय्सं पुष्टि याये फयाच्वंगु मदु ।
नेपालय् आपाल चर्चा जुइगु यानाच्वंगु नेपाः भारत दथुइ जूगु १९५० या सन्धीयात कयाः खः । उगु सन्धी असमान जूगु धासें राजनीतिक पार्टीतय्सं सन्धी पुनरालोकन यायेमाःगु खँ धायेगु यानाच्वंगु दु । तर उगु सन्धीयात कयाः नेपाः सरकारं आः तक भारतीय पक्षलिसे वार्ता तकं याःगु मदुनि । राजनीतिक रुपं थः विपक्षय् लाइगु इलय् याइगु माग थः सत्ताय् वनेधुंकाः ल्वःमंकेगु ज्या राजनीतिक पार्टीतय्सं यानाच्वंगु दु ।
प्रधानमन्त्री दाहाल अमेरिका लिपा चीन भ्रमणय् झायादी । चीन भ्रमणया झ्वलय् प्रधानमन्त्री दाहालं चीन व नेपाः स्वाइगु थीथी नाका चायेकेगु नितिं लबिङ याइगु खँ सार्वजनिक जुयाच्वंगु दु । नेपाः लिसे सिमाना स्वाःगु आपालं नाका चीनं बन्द यानातःगुलिं यानाः दुरदराजय् च्वंपिं नेपाःमियात समस्या जुयाच्वंगु दु । अथे धइगु अज्याःगु विकट गामय् च्वंपिं नेपाःमियात नेपाःया सदरमुकाम स्वयां नं चीनया नाका जुयाः थःगु न्हिथं माःगु सामान आयात यायेत अःपु । अथेजुयाः दुर्गम थासय् च्वंपिं जनतां चीन लिसे स्वाःगु थीथी नाका चायेकेमाल धकाः सरकारयाके माग यानाच्वंगु दु ।
यदि अज्याःगु लँपु जक चायेके फत धाःसा दुर्गम जिल्ला आपालं नेपाःमि लाभान्वित जुइ । अथे ला प्रधानमन्त्रीया चीन भ्रमणया झ्वलय् नेपाः तक स्वाइगु रेलया चर्चा नं जुयाच्वंगु दु । तर नेपालय् चीनं रेल गबलय् वइ धकाः धायेफइगु अवस्था मदु । थुकिया मू कारण धइगु चीन लिसे नेपालं यायेमाःगु कुटनीतिक वार्ता हे खः । नेपालं चीनयात रेलमार्गया बारे बांलाक ध्वाथुइकेगु खःसा चीनं नेपाः तक रेल हयेत ताः ई काइमखु । उकिया दसि धइगु चीनं थःगु देशय् म्हो इलय् यानाच्वंगु विकासं क्यनाच्वंगु दु ।
