अलमलया दुने नेवाः मोहनि नखः
जितेन्द्र विलास वज्राचार्य | कौलाथ्व पंचमी ११४४, असोज २२ मंगलवाः
नेवाःत दक्व छगू हे धर्म माने याइपिं मखुसां दक्व नेवाःतय्सं थीथी नखःत थःथःगु कथं व्याख्या यानाः नखः न्ह्याइपुक हना वयाच्वगु दु। शिवपुराण कथं श्री दुर्गा भवानी दैत्य महिषासुरयात आश्विन शुल्क दशमी कुन्हु बध याःगु खः। दशमी कुन्हु दैत्ययात स्यागुलिं बिजया दशमी धाय्गु याना वयाच्वंगु खः। अले त्रेता युगय रामं रावणयात दशमी कुन्हु हे बध याःगु खः। थ्वहे दिनसं चक्रवति महाराज अशोक शस्त्र परित्याग याःगु दिन नं खः।
मोहनि नखःयात सरकारं ‘नेपालीको एकमात्र चाड वदा दशैं, हिन्दुमात्रको एक मात्र चाड वदा दशैं’ धकाः रेडियो टिभि पत्रपत्रिका प्रचार प्रसार यासां निसे नेवाःतय्गु मोहनि नखः भचा फ्यासुया वंगु खनेदत। अझ ला हिन्दुतय्गु नखः धाय्सात कि ला बौद्धतय्त ला धाकुनय् लाकल। झी नेवाःत दक्व छगू हे धर्म माने याइपिं मखुसां दक्व नेवाःतय्सं थीथी नखःत थःथःगु कथं व्याख्या याना नखः न्ह्याइपुक्क हना वयाच्वंगु दु। सु बौद्ध स्ु हिन्दू धाय् मफय्क मिले जुया थःथःगु कूल व संस्कार कथं हना वयाच्वंगु दु। थन मोहनितय्त नेवाः नेवाः दुने हे ल्वाकेगु कथं बौद्ध हिन्दु यानाः दुने शाक्त धर्म माने याय्पिनि दथुइ विभेद हयाच्वगु दु। आः वयाः हाकनं पशु हिंसा याय्मज्यू धाइपिं कथित पशु अधिकारकर्मि धाःपिं थुकियात कयाः विरोध यानाच्वंगु दु। अथे जुयाः थःपिंत अति विद्धान धाइपिसं तिथि मिति साइत कयाः नेवाः दथुइ फाय्गु कुत यानाच्वंगु दु। थ्व पाखें नेवाःत सचेत जुइमाः। नेवाःतय्सं थःगु कुलाचार, लोकाचार, शास्त्राचार यात ध्यानय् तयाः नखः हनेमाः।
मोहनि नखःया शुरु आश्विन शुक्ल पक्ष न्हापांगु दिं पारु कुन्हु नःला स्वनेत सुथं न्हापां खुसी वनाः फि कयाः थःगु कूल छेँय् तछ्वः व कःनि फि वा पँचाय् ह्वलाः भ्यगतं त्वपुयाः वैदिक, तान्त्रिक दर्शन कथं आराधना यानाः गुंगु थनाः दबदब थानाः नःला स्वनी। थनिंनिसे शक्ति सञ्चय याय्गु शुरु जुइ। अले सुथय् नगु दुबलय् हे पीठ पीठय् वनाः खुसी ख्वाः सिलाः पिगंद्यः अर्थात देश पिने च्वपिं गछिं द्यः अष्ट मात्रिका भैरव या पूजा आराधना याइ । थ्व दिंयात घटस्थापना धकाः नं धाइ। तर नेवाःतय्संं घः स्थापना यानाः पूजा यानाच्वंगु खास हे खनेमदु। वहे करण घटस्थापना मखुसे नःला स्वनेगु धाःगु नःलापीगु हे धाय्माः थें च्वं।
नेवाःतय्सं नवदुर्गायात नं थःथःगु कथं पीठ पीठय् वनाः पूजा व शक्तिया आराधना याइ। पीठय् छु नं द्यः या मूर्ति दइमखु । बरु अनं गंछि द्यः दइ । गंछि द्यः धाय्बलय् भैरबनिसे दक्वं हे शक्ति द्यः दइ। छगू पिठय् छम्ह मू अष्टमातिका दैसा मेपि गंछी द्यः दइ। वहे कारणं नवदुर्गा धकाः न्हि छम्ह छम्ह द्यः कथं नेवाःतय्सं पूजा यानाच्वंगु खनेमदु। थ्व न छगु अध्ययनव अनुसन्धानया विषय जुइफु।
फूलपाती अर्थात सप्तमी कुन्हु नेवाःतय्गु खास हे ज्याझ्वः दइ मखु। थ्व कुन्हु बिदा बीगु कारणं थ्व दिनसं सुचुकुचु याय्गु ज्या जुइ। नेवाःतय्गु मोहनि नखःया भ्वय् अष्टमी कुन्हुनिसें ज्याझ्व न्ह्याइ। थ्व कुन्हु नेवाःतय्सं कुछि भ्वय् नइ। कुछि भ्वय् धाःगु हे कूलया जःपि अर्थात् थःगु कूल छेँ च्वंपि पिहां वनाच्वपिं नापं कूल छेँय् वयाः दक्व परिवार छथाय् हे छसिकथं च्वनाः भ्वय् नय्गु खः। कूछिया अर्थ निम्ना धकाः कुलिं दानाः ब्वः तयाः नय्गु नं याः। थ्वयात कुछि भ्वय् धाइ।
नवमी कुन्हु स्याय्गु ज्या जुइ। थ्व दिंयास स्याक्व त्याक्व नं धाइ। स्याकु पाकु स्याय्जिउ धकाः अपव्याख्या याइपिं नं दु। स्याःगु व त्याग याःगु धाःगु खः। थ्व दिनसं खड्ग स्वनि।थःथःगु पेशाकथं थीथी ज्याभःत नं स्वनि। नेवाःतय् विस्वकर्मा पूजा धाःसां ज्यू, पशुबलि नं बी। थथे पशुबलि बीगु नं थःगु हे दर्शन कथं व्याख्या याइ । गुम्हेस्यां थःगु दुनेच्वंगु पशु स्वभावयात त्याग याय्गु खः । हिसां याय्गु मखु धाइपिं नं दु । गुम्हेस्यां न्हापा न्हापा छगू देशं मेगु देश नाप ल्वापु जुयांतुं च्वनी । छगू त्वाः मेगु त्वाः नाप ल्वापु जुयांतुं च्वनी । गबलय् तक ल्वाभः चले याय् सइमखु । अबलय् हि हे मखंम्ह न्ह्याबलें ग्यानातुं च्वनी । उकिं मारकाट छगू अभ्यास खः । थ्व यानाः आत्मबल बल्लाइ । अले मेपिं खनाः ग्याइ मखु धकाः मारकाट याय्मा धाइपिं नं दु। थ्व दिनसं मोहनी नं फइ । दानव दैत्य स्वरुप भुइफसि तु पालु नं स्वनी । बलि बिगु नं छगू बिस्कं दर्शन दु । न्हापा बलि बीम्ह पशुयात मू हाय्की मू हालकी तिनि बलि बी । अले न्हिप्यं चानाः बलिया म्हुतुइ तयाः छ्यनय् मत बी । मू हाकूगुया अर्थ पशु जुनि मुक्त जुइ न्ह्याःला धकाः न्यनेगु खःसा मू हाल धाःसा स्वीकृति बिउगु ताय्की । अले बलि बियाः न्हिप्यं दुगुलिं हे पशु जूगु खः धकाः न्ह्प्यिं चानाः म्हुतुइ तयाबीगु खः । अले ज्ञानया स्वरुप मत च्याकाः छ्यंनय् तयाबीगु खः। थ्व न्हिं कुन्हु सी कयाः भ्वय् नइ । सी धयागु च्यासी दइ छसि कथं थकाली निसें जवगु मिखा, देपागु मिखा, जवगु न्हाय्पं, देपागु न्हाय्पं, थुन्ना, मे, जवगु भन्दारी, देपागु भन्दारी, (वाकाधी), पन्छी सा थकाली छ्यं जवगु पपू, देपागु पपू जवग ुतुति देपागु तुति बी । सी मथःपिंत बलि बिउगु पशुया ला छकु छकु तयाबी । यदि सी काइम्ह परदेश जूसां नं वयागु भाग तया तइ।
दशमी कुन्हु थःथःगु कथं शक्ति साधना यानाः पूजा याइ । स्वनातःगु ज्याभः छेँया थकालिं लःल्हाना बी। अले ह्याउँगु सिन्ह, मोहनि सिन्ह, कोखा बी । मोहनि सिन्हः तिकी । खड्ग लःल्हानाः पालंपाः दैत्य स्वरुप भुइफसि तुं पालु पाली। थ्व दिनस शक्ति प्रदर्शन नं याइ।मोहनिबलय् नेवाःतय्सं हाकूगु सिन्हः तिइ। थ्वयात थःथः कथं व्याख्या यानातःगु दु। ज्ञान व शान्तिया प्रतिक कथं नं काय्गु याइ । गुम्हेस्यां हाकूगु धइगु प्रतिकार विरोधया प्रतिक खः । थ्व अज्ञान व राक्षस, दुष्टत शरीरय् दुहां वय् मफय्मा धकाः तीगु खः । बलि छगू मोहनिया विशेषता खः । बलि धाय्वं त्याग खः । बलिया बारे नेपाल मण्डलय् वज्रयानी पिसं छपु बाखं कनिगु याः । पद्धमपानि लोकेश्वरया बाखं । शान्तिकराचार्य न्ह्यबलें म्हय्पि वनाः साधना याइगु जुयाच्वन । जगत यात उद्धार याय्माल धकाः फ्वनाच्वनी। उबलय् योगम्बर द्यःवं जिं धाथे याय्गु खःसा वचन बिउ धाइ । शान्ति कराचार्य वचन बी । अले योगम्बरं का आः छंगु ल्यूने वम्ह जितः बलि ब्यू धाइ । लिफः स्वइबलय् थः हे काय् लानाच्वन । वचन बीधुकुलिं काय्यात हे बलि बी । काय् लिपा कामाक्षकारुय् जन्म जुयाः करुणामय जुइ । म्ह अन हे समाधिस्थ याइ । आः नं छुं द्यः दयके माःसा म्हय्पिया चा काय्गु चलन न्ह्यनाच्वंगु दनि ।
रामं वालीयात स्याइ बल् प्राणदान बी धाइबलय् द्यःयागु ल्हातं सिगुति मोक्ष मेगु छु हे मदु धका प्राणदान फ्वनि मखु । थथे हे कृष्ण नं ववरिक यात नं स्याइ बलय् थथे धाइ । बलियात थःथःगु कथं व्याख्या याःसां नं बलि बीम्ह काइम्ह बलि योग्य जुइमाः ।
थुकथं मानव समाजया विकासया नापनापं दर्शनया विकास जुजुं वनाच्वंगु खनेदु । उकिं नेवाःतय्सं थःगु कथं ब्याख्या यानाः वयाच्वंगु जुल । थ्व परम्परा हे लिपा छगू दर्शन जुयावन । मोहनि मू दिन स्वन्हु खःसां नं थौंकन्हय् छगू फेसन दुहां वयाच्वगु दु व खः टिका । साधारण तया देवीया आधारण याना प्रसाद स्वरुप सिन्हः अर्थात टिका छेँया थकालीं दक्वसित आसिका यासें तिकी दक्षिणा बीगु चलन मदु । दक्षिणा बीगु चलन गुम्हेसितं झन्झत थें जुइधुंकल नेवाःतय् परम्परा कथं दक्षिणायात विभिन्न कथं कयातःगु दु । किस्लींलय् च्वंगु ध्यबायात सरकार शक्ति धनयात साक्षी तःगु कथं काइ । गुरुपिं पाखें सिन्हः तियाः बीगु धिबायात दक्षिणाया रुपय् काइ ।
श्राद्ध बलय् भिन्चापिंत नं सिन्हः तिकाः दक्षिणा बी । द्यः पिंथाय् त्याग कथं नं ध्यबा छाइ । दान कथं नं ध्यबा छाइ । सिन्हः साधारणतया द्यःया शक्ति दय्मा धकाः सिन्हः तीगु खः । थौंकन्हय् छसि कथं दक्षिणा बियाः सिन्हः तिकेगु चलन वल । न्हापासा नखत्या मसतूतले सिन्हः तित वनी मखु । थ्व मेपिनिगु चलन स्वयां सयेकूगु खः । गुम्हेस्यां भौगोलिक कारण नखत्या सतःवनेगु हे सम्भव मदु । सिन्हः तित वनेगु बलय् जुजु, हाकिम, माने पिंथाय् थःपिंस ध्यबा तयाः सिन्हः ती । अले ध्यबा का धकाः इसारा यात कि थम्हं सिन्हः तीधुंकाः बियागु ध्यबा थम्हं काय्गु चलन दु । मचाय्क थ्व दुहां वयाच्वगु टिकाया चलन मोहनि महत्वयात छखे लाकिला धइगु सम्भावना दु ।
नेवाःतय्गु चथा छु वारय् लात व हे वारय् स्याक्व त्याक्व व लक्ष्मी पुजा लाइ । थ्व हे आधार ददँ निसें मोहनि स्वन्ति नखः हना वयाच्वगु खनेदु । आः मोहनि बलय् नस्वाइगु गुंगुया नस्वाः नं मताय् धुंकल । कान्तां दबदबया सः नं मताय् धुंकल । झी आः वयाः वाहान पूजाय् जक ततःमत क्यनाच्वन । थःगु कुलाचार व लोकाचार कथं मोहनि हनाच्वना ।
अन्तय् मोहनि नखःया बांमलाःगु पक्षयात बांलाःगु पक्षया विजय व अज्ञानयात ज्ञानया विजय कथं हना वयाच्वंगु खनेदु।
