थीथी थासया कात्तिक प्याखं
प्रेममान डंगोल | कछलाथ्व त्रयोदशी ११४५, कार्तिक २९ बिहीवाः
कार्तिक शुल्क पञ्चमी निसे क्यनिगु कात्तिक प्याखं कात्तिक शुक्ल पुन्हि तक क्यनेगु याइ। यलया नांजाःगु ऐतिहास व सांसकृतिक महत्वं जाःगु कात्तिक प्याखँ यल दरबार न्ह्यःने च्वंगु दबलीइ हुइकेगु याइ। न्हापा न्हापा कात्ति प्याखं लछियंकं क्यनेगु याः। यलया तसकं नांजाःगु लिपांगु इलय् वयाः आर्थिक, प्राविधिक व कलाकारया अभावया हुनिं यानाः म्हो ई जक प्याखं हुइकेगु यानाच्वंगु दु।
कात्ति प्याखनय् ल्यवः लायेगु, कौलाख खिचा, महामूर्ख थेंज्याःगु लोकबाखंया आधारय् वाथः नायः, शितम ज्वर व विषम ज्वर, कृष्ण महाद्यः युद्ध, द्यः, ख्याः, कंकाल, भैरव कुमारी, महालक्ष्मी सहित द्यःगं प्याखं मधुमैटभ गण प्याखं क्यनेगु चलन दु।
मल्लकालय् जुजु सिद्धि नरसिंह मल्लया पालय् झिंप्यंगू शताब्दीपाखे जनताया दथुइ खनेदुगु व्यापाक निराशा व जातीय मनमुटाव शान्त यायेत जुजुया गुरु हरिवंश उपाध्यायं देश व जनताया कल्याणया नितिं फुक्कं जाति, धर्म, वर्ग समुदायया ब्वतिइ तान्त्रिक गण प्याखं रचना यानाः कात्ति प्याखं हुइकूगु धइगु विश्वास याना वयाच्वंगु दु। वहे कथं द्यःला समुदायं नं कात्ति प्याखनय् न्या लायेगु, पुं नुगः गुथिं हिरण्य कस्युप, श्रेष्ठ जातिं कृष्ण, महाद्यः, खुसः, ज्यापु आदि जातीय समुदायं ब्रम्ह, विष्णु, बराह व बौद्ध अनुयायीपिसं बुद्ध अवतार प्याखं क्यनेगु परम्परा दु। कात्ति प्याखंया मू रचनाकार जजुया गुरु हरिवंश उपाध्यायया वंशज प्रकाशधर शर्मां आः तक नं नृसिंहया भूमिका म्हिता वयाच्वंगु दु। न्हापां छवाः तक क्यनीगु कात्ति प्याखं जुजु श्रीनिवास मल्लं वाथः प्याखं, लोक प्याखं तनाः झिंन्यान्हु क्यनेगु याःगु खः। वयां लिपा श्री निवास मल्लया काय योग नरेन्द्र मल्लं वाथः प्याखं व लोक प्याखंया लिसे लिसें उषा हरण व मेगु नाटक नं तनाः झिंन्यान्हु थनाः लछि तक क्यनेगु याःगु खः। कात्तिक लछि तक क्यनीगु थ्व शास्तीय तान्त्रिक गण प्याखं जूगुलिं थ्व प्याखंयात कात्ति प्याखं धाःगु खः। लिपा वनाः देशया थीथी परिस्थित, आरोह अवरोहया दथुइ साधन स्रोतया अभाव जुइवं थ्व प्याखं झिन्हु जक क्यनेगु याःगु खः।
नेपाःया हे अमूर्त सांस्कृतिक सम्पभदा व परम्रागत संस्कृतिया रुपय् थाय् कायेत ताःलाःगु थ्व कात्ति प्याखं कात्तिक शुल्क पञ्चमी कुन्हु भक्त सुरदास, निन्हु कुन्हु, वाथः प्याखं, च्वलय् खुदां दां खुदां, स्वन्हु कुन्हु वाथः प्याखं (कौला खिच), प्यन्हु कुन्हु वाथः प्याखं महामूर्ख, न्यान्हु कुन्हु युद्ध कला (विकटाक्षर राक्षस, कामसेन राज्य युद्ध, शितम ज्वर÷विषमज्वर युद्ध महाद्यः÷कृष्ण युद्ध) प्याखं क्यनेगु याइ। खुन्हु कुन्हु देवी प्याखं (द्यःला कंकाल, ख्याः, भैरव, कुमारी, महालक्ष्मी, न्यहुन्हु कुन्हु जलशयन (मधुकैटव वध), च्यान्हु कुन्हु बराह अवतार (हिरण्य काक्ष वध), गुन्हु कुन्हु (हिरण्य काक्ष वध), गुन्हु कुन्हु नृसिंह अवतार (हिरण्य कश्यप वध) व लिपांगु न्हिं वस्त्रहरण लिपा क्यनी।
थ्व द्यः गण प्याखं फम्पी, चित्लाङ, कागती गां आदि थासय् थीथी बाखंया आधारय् क्यनेगु याइ। तर मेथाय् क्यनीगु कात्ति प्याखं स्वयां यलय् क्यनीगु कात्ति प्याखं अप्वः चर्चा जुइगु याः। थुकिं हिरण्य कश्यपु वध नृसिंह अवतार गण प्याखनय् प्याखं हुलाच्वंगु इलय् दैत्य वध याइ। उगु इलय् बेहोस जूम्ह दैत्य हिरण्य कश्यपुयात सुपँय् तइ। सुपँय् तयातःम्ह दैत्ययात शिक्षा गुरुं मन्त्र ब्वनाः म्वाकेगु परम्परा दु।
फम्पीया झम्केश्वरीइ दँय्दसं कात्तिक शुक्ल पुन्हिनिसें क्यनिगु कात्ति प्याखँ जुजु वदन सेनया लानि लक्षुमति विक्षिप्त जुयाः ख्वयाच्वनी। नृत्य गुरु धर्मराज बलामीं मन्त्र ब्वनाः जलं हाः मयाःतले व देवीगण, महालक्ष्मी, दक्षिणकाली, गणेश, कुमारी, इन्द्रयणी, बाराही व भैरवायात म्वाःम्ह दुगुया घःपः प्वाः खनाः हिं मत्वंतले लानी लक्षुमति ख्वयेगु त्वःती मखु। थ्व दृष्य खनेबलय् सकलें अजू चाइ।
जात्रा व्यवस्थापन समितिया संयोजक भरत बलामीया धापू कथं झिंनिदँय् छक्वः फम्पीइ क्यनीगु कात्ति प्याखनय् झिंनिम्ह कन्यायात मंकाः कथं गण प्याखं हुइकेगु परम्परा दुसा महालक्ष्मी, महास्नान गुथि अन्तर्गत चिलाङ बलामी गुथि दथुइ अंशवण्डा जूबलय् कात्ति प्याखं थीथी थासय् थीथी कथं हुइकेगु यानाच्वंगु खः।
चित्लाङया पूण्यवती बलामीया कथं अंशबण्डाय् महालक्ष्मी देवी भागय् लाःगुलिं फम्पी दँय्दसं कात्ति प्याखं क्यनेगु यात सा देवीया कापः काःपिं मकवानपुरया ख्वाःबुँकां खुदँय् छक्वः व तिसा काःपिंसं स्वदँय् छकः कात्ति प्याखं क्यनेगु जिम्मा काःगु खः। नुवाकोटया कागती गांया बलामीतय्सं धाःसा छुं नं आख्यान मदयेक कात्ति प्याखं क्यना वयाच्वंगु दु।
कात्ति प्याखं व्यवस्थापन समितिया संयोजक भरत बलामीया कथं कात्ति प्याखं थीथी परम्परागत आख्यानय् आधार क्यनेगु याइ। गबलें रामायण, गबलें महाभारत, गबलें सेन जुजुया आक्रमण बाखनय् आधारिक कात्ति प्याखं क्यनेगु याइ। थज्याःगु आख्यानय् आधारिक बाखंया लिसे नाःद्यःयात नं मू रुपय् माने यानाः महालक्ष्मी, दक्षिणकाली, गणेश, कुमारी, इन्द्रायणी, बाराही, भैवर व ख्याः कवंचा प्याखं अनिवार्य जुइसा झिंनिदँ छक्व झिंनिम्ह कन्याया प्याखं क्यनेगु परम्परा दु।
कात्ति प्याखं व्यवस्थापन समितिया अध्यक्ष नारायण बलामीया कथं फम्पीया कात्ति प्याखनय् फम्पीया कात्ति प्याखय् द्यः दुकायेगु द्यः छेँय् जात्राया मूग्वःजा दयेकाः पिने यंक.गु, तःखा छेँय् दुगुया लिसें पुजाः सामान यंकेगु बिस्कं कथंया छेँ दु। खिं, ताः, बबू, बाँसुरी, धाः भुस्या, नाय्खिं, प्वंगा थेंज्याःगु परम्परागत बाजाया तालय् क्यनीगु कात्ति प्याखनय् झिंच्याम्ह द्यः गणया लिसे ७० म्ह कलाकार दइ।
प्याखंया बाखं कथं बुरा जुइधुंकाः नं सन्ता मदुम्ह जुजु वनदसेनं धर्मपुत्र लही तर दैव संयोगं लिपा काय् बुइ । राजकुमारया जन्म जूगुलिं थःगु राज्य मदइगु खनाः धर्मपुत्रं मां लानी व किजा राजकुमारयात जंगलय् यंकाः त्वःताः थकी । लानीयात न्यां नइ । राजकुमारयात मुचिण्ड नांया जुजुं लुइकाः लहिना तइ । जुजु वदन सेन लानी व राजकुमारया वियोगं सिद्ध जुइ । लानी नम्ह न्यायात छम्ह न्या लाइम्हेस्यां लानीयात न्याया प्वाथं पिकाया बचे याइ। मेगु देय्या जुजु मिचण्डया ग्वाहाली राजकुमारं धर्मपू विरुद्ध युद्ध यानाः राज्य थःगु ल्हातय् लाकेत सफिल जुइ ।
कात्ति प्याखं गबलें निसें व सुयागु पालंनिसें न्ह्याःगु खः धकाः सीके मफुसां नं अन्तय् जयस्थिति मल्लया जय धासें मंगल धुन पुइगुलिं थ्व परम्परा उम्ह हे जुजुया पालंनिसें न्ह्याःगु अनुमान यायेफइ । तर फम्पीया कात्ति प्याखंया पुलांगु द्यःया तिसाय् ने.स. ९५४ मोहन विक्रम युट्टो सुलंगे वंशी धकाः न्ह्यथनातःगु खँ गुथियारतय्सं कनेगु याः । कात्ति प्याखं यलया दरबार न्ह्यने क्वनेगु यानाच्वंगु दु लिसे नुवाकोटया कागती गामय् नं क्यनेगु यानाच्वंगु दु । कात्ति प्याखनय् छ्यलिगु भाय् हिन्दी, मैथली, खस व नेपालभाषां ल्वाकाज्यानाच्वंगु लुइकेफु । अथे जुयाः थ्व भाय्यात ध्वासे भाय् धायेगु यानाच्वंगु गुथियारतय्सं धायेगु याः।
