मिडियाया ज्या तथ्य प्रस्तुत याय्गु खः, फैसला बीगु मखु
आभास धरानन्द राजोपाध्याय | गुंलागा षष्ठी ११४१, भाद्र १२ सनिवाः
थौंकन्हय् प्रायः आम सञ्चारमाध्यमया सामग्रीत दुवालेगु खःसा छगू पक्षं मेगु पक्षयात तप्यंक हे ‘दोषी’ दय्काः झण्डै फैसला हे न्यंका बी धुंकी । विशेषतः सामाजिक सञ्जालय् ला थज्याःगु दसु गाक्कं हे खंके, न्यने व ब्वने दइ । प्रहरी प्रशासनय् अनुसन्धानरत घटना जुइमा वा सम्मानित अदालतय् सुनुवाइ जुयाच्वंगु खँय्, थुथकं थीथी सञ्चारया माध्यमं ‘फैसला’ हे न्यंकेगु यानाच्वंगु खंकेफइ, गुगु पत्रकारिताया आधारभूत सिद्धान्तगत ल्याखं पूवंक हे गलत अभ्यास खः ।
कानूनया नं आधारभूत सिद्धान्त खः — द्वपं लाःम्ह वा फयाच्वंम्ह मनू कसुर प्रमाणित मजूतल्ले कसुरदार जुइमखु । थ्व हे सिद्धान्तयात नेपालया संविधानया धारा २० या उपधारा पाँचं नं नालाकाःगु दु । मानवअधिकारसम्बन्धी विश्वव्यापी घोषणापत्रय् नं थुकियात आधारभूत मानवअधिकारया रूपं धारा ११ या उपधारा (१) य् स्पष्ट उल्लेख यानातःगु दु । अथे हे, नागरिक अले राजनीतिक अधिकारसम्बन्धी अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिज्ञापत्रय् नं धारा १४ या उपधारा (२) लय् कानून कथं कसुर साबित जुयाः कसुरदार क्वःमज्यूतल्ले छुं नं द्वपं लाःम्ह मनूयात निर्दोष हे धाइगु न्ह्यथनातःगु दु ।
थ्व ला जुल, सिद्धान्तगत खँ, तर न्ह्यसः तय् — छु, धात्थें हे थ्व व्यवहारय् लागू जूगु दु ला ? अझ सञ्चारकःमिया नातां थःगु हे पेशाय् छकः क्वथीक स्वय् — छु, मिडियां धात्थें हे कानूनया थज्याःगु आधारभूत सिद्धान्तयात आत्मसात् याःगु दु ला ?
आम सञ्चार माध्यमं सुयातं द्वपं लाःगु हे भरय् कसुरदार क्वःछ्यूगु गुलिखे दसुत दु । रुपा सुनारया हे घटनाय् छेँ थुवाःयात ‘दोषी’ क्वःछीत मिडियाया भूमिका गुकथं जुल ? दंदँ न्ह्यःनिसें बेपत्ता छोरीमैयाँ महर्जनया घटनाय् झीगु हे मिडियां गज्याःगु ‘फैसला’ न्यंकल ? छु छगू मिडियाया व्यावसायिक धर्मं उकथं पलखया उत्तेजनाय् निर्णय न्यंके ज्यूला ? अझ थुगु घटनाय् जातीय रङ्ग ल्वाकछ्यानाः राजनीति याय्त स्वइगु, पक्षपोषण याइगु मिडिया नं दु, व बारे नं हनेबहःपिं ब्वँमिं थम्हं हे बिचाः याय् आवश्यक खनेदु ।
आम सञ्चार माध्यमय् दनीगु सः व उगु माध्यमं च्वइगु खँग्वःया थःगु हे छगू शक्ति दु । थुकिं छुं न छुं कथं पाठक, दर्शक वा श्रोतावर्गया बिचाःयात निर्माण याइ । छुं शक्तिशाली सञ्चार माध्यमं छुं ‘एजेन्डा’ ल्ह्वंगु हे बलय् कन्हय् व जन च्यूताःया विषय जूवनी व अन्ततः उकिं हे वैचारिक दवाब दय्की । थुकथं बिचाः दय्केफुगु आम सञ्चार माध्यमया लागिं तःधंगु शक्ति खः व अथेजुयाः नं थुकिया पाय्छि उपयोग जुइ सभ्य समाजया लागिं अत्यावश्यक खः । अथेजुयाः ला थ्व पेशाया जिम्मेवारी व उत्तरदायित्व तःधं । सञ्चार माध्यमया थज्याःगु शक्तियात मखुकथं छ्यय्के मबीगु व मछ्यलेगु व्यावसायिक पत्रकारया जिम्मेवारी हे खः व पेशागत यथार्थय् थ्व तःधंगु हाथ्या नं खः ।
सः तइगु व बिचाः दयेकीगु आमसञ्चारया (व आः सामाजिक सञ्जालया नं) शक्तिया गैरजिम्मेवारपूर्ण प्रयोगं न्याय सम्पादनया प्रणालीयात तकं लिच्वः लाकूगु दसु नं दु । छुं अपराधया घटनाय् याकनं न्याय फ्वनेगु छगू खँ खः, तर प्रहरीं अनुसन्धान यानाच्वंगु घटनाय् वा सम्मानित अदालतय् बहसय् दुगु घटनाय् मिडिया थम्हं हे ‘फल्ना दोषीयात थथे कारवाही या’ थेज्याःगु अभिव्यक्ति बीबलय् न्याय सम्पादनय् हे मछिनीगु अवस्था वयेफु । अदालतय् बहस जुयाच्वंगु घटनाय् आमसञ्चार माध्यमं उकियात प्रभावित याइगु कथंया छुं सामग्री प्रकाशन वा प्रसारण याय्गु आचारसंहिता अःखः जुइ व दण्डनीय तकं जुइ । अथेसां न्याय सम्पादनय् हे लिच्वः लाइगु कथंया मिडिया गतिविधि म्ह्वः जूगु धाःसा मदु ।
छुं घटनाय् आमसञ्चार माध्यमं हे बयान पित हयाबी, अले सामान्य पाठकवर्ग वा दर्शकं छुं न छुं रूप ‘फल्ना हे दोषी खः’ धइगु मानसिकता दय्की । न्याय सम्पादनया प्रक्रिया थुलि सहज धाःसा पक्कां जुइमखु । प्रहरीया अनुसन्धान वा अदालतया निर्णय नं थुकथं मिडियाय् वःगु बयानया लिधंसाय् न्ह्याःवनी मखु।
थुकथं आमसञ्चार माध्यमं वा सामाजिक सञ्जालं अझ यक्व हे सीकं वा मसीकं, यय्कं वा मयय्क ‘सु दोषी ?’ धइगु कथंया बहस हे ब्वलंकाबी । प्रायः थुज्वःगु ‘मिडियाया न्यायसम्पादन अभ्यास’य् अभियोग लाःम्ह मनूयात हे पूर्णतः ‘दोषी’ क्वःछिनाः सजाय बीमाल धइगु माग दनावइ । सहज रूपं धाय्बलय् सञ्चार माध्यमया न्यायाधीशं कानूनी प्रक्रिया स्वयां न्ह्यः हे ‘निर्णय’ न्यंकाबी, अले थुकी अभियोग लाःम्ह मनूया गुलि बद्नामी जुइ अथवा जुल वा मानमर्दन यात धइगु हे सुनां बिचाः याःगु दइमखु । थुकथं याकनं निर्णय न्यंका हे छ्वय्गु ‘मिडिया न्यायसम्पादन’य् च्वय् न्ह्यथनागु सामान्य कानूनी सिद्धान्तयात गन लीगु याः धकाः?
थुकी विरोधाभासपूर्ण खँ ला अज्याःगु ‘मिडिया न्यायसम्पादन’ प्रस्तुतिइ दर्शकवर्गया रुचि झन् यक्व दइ व अज्याःगु ज्याझ्वःया टीआरपी नं उच्च जुइ, विज्ञापन नं यक्व हे वइ । तर थुकथंया ज्याझ्वलं गुकथं मिडियाया शक्तिया दुरुपयोग यानाः व्यापारिक लबःया लागिं अन्याय याइ वा न्याय प्रणालीयात प्रभावित याइ धकाः सकसिनं बिचाः याय् जरुरी जू । मिडियां सुयातं दोषी क्वःछ्यूसां पाठकवर्गं धाःसा समालोचनात्मक मिखां स्वयाः वा ब्वनाः वा न्यनाः जक उकिया बारे विचार अभिव्यक्त याय् वा दय्के पाय्छि जुइ । मिडियां नं तथ्य जक न्ह्यब्वय्गु सामान्य व्यावसायिक धर्मया पालना यानाः ‘निर्णय’ हे न्यंके हथाय् चाय्गु प्रवृत्ति त्यागे याय्माः व थःगु शक्तियात पाय्छि कथं उपयोग याय् फय्केमाः।
