गुंला बाजं
रत्नतारा ताम्राकार, महाबू, | गुंलागा औंसी ११४१, भाद्र २३ मंगलवाः
झी नेवाः धइपिं तजिलजि, धार्मिक, ऐतिहासिक जक मखु, भाषा, लिपि, साहित्य नृत्य इत्यादि थज्याःगु ज्याय् नं तसकं न्ह्याःपिं, तःमि, नांजाःपिं छगू जाति व समुदाय खः । थ्व खँ दुवाला स्वय्बलय् नखःचखः, जात्रा, पर्व, मेला, इलय्–ब्यलय् हुइकाः क्यनावःगु सांस्कृतिक प्याखं, थीथी ताजिया बाजं थानाः वयाच्वंगुलिं प्रष्ट जुइ।
बाजं व बाजं ज्वलंया खँय् मेपिं जाति स्वयाः च्वन्ह्याः । न्यनेदुकथं नेवाःतसें छ्यलीगु बाजंया ताजि जक हे सछिं मल्याः धाइ । उकीमध्ये सलंसः दँ न्ह्यवःनिसें दँय्दँसं गुंला लच्छियंकं थाना वयाच्वंगु छगू गुंला बाजं खः । गुंला लच्छियंकं गुंला बाजं थानाः स्वयम्भू त्वाथः गयाः स्वयम्भू चैत्य, थीथी बहाःबहि चाःहिलाः मदिक्क बाजं संस्कार हनावयाच्वंगु धइगु चीधंगु खँ मखु । गुंलाबाहेक थीथी पर्व जात्राया ब्वज्याय् ब्वति कयावःगु धइगु हे नेवाःत ‘छधी छप्पँ’ जुयाः सांस्कृतिक म्हसीका क्वातुक ल्यंका तय्माः धइगु मन क्वसाय्काः संगठित रुपं न्ह्याकाच्वंगुलिं जुइमाः ।
नेपाः देसय् ६५५ ताजिया लोक बाजंत दु । उकीमध्ये छगू ‘गुंला बाजं’ नं खः । प्राचिन बाजंया इतिहास थें गुंला बाजंया इतिहास नं उलि हे पुलां खनेदु । गुंला बाजं धाय्बलय् गुंगः बाजंत दुथ्यानाच्वंगु दु – धाः, धिमय्, नगरा, नाय्खिं, दम्वःखिं, दबदब, मृदङ्ग, पौपिचाः व क्वंचाखिं इत्यादि । थ्व गुंगः बाजंयात नौ बाजं÷नव बाजं नं धाय्गु याः । थ्व नवबाजंत मध्ये धाः बाजं धइगु बुद्धकालंनिसें न्ह्यानाच्वंगु छगू पुलांगु, मू दुगु लोकंह्वाःगु मौलिक बाजं खः । अथे जुयाः गुंलाबलय् गुंलालच्छितक गुंला सेवा वनेगु धकाः धाःबाजं थानाः स्वयम्भू चैत्य, थीथी बहाः, विहार चाःहिली । थथे बाजं थानाः चाःहिलीपिं धइपिं येँ बौद्धमार्गी नेवाःतमध्ये उदाय्, बरे, गुभाजु व साय्मि खः । धाःबाजं धकाः गुंलाबलय् येँय् जक मखु, नेवाः बस्ती दुगु थीथी थासय् गथेकि, यल, ख्वप, किपू, पांगा, बुंग सक्व, पन्ति थक्वाः अथे हे मेमेगु थासय् नं थाय्गु यानावःगु दु ।
अप्वःथे बौद्ध अवतार वा उत्सवय् थाइगु जूगुलिं धाःबाजंयात ‘देववाद्य’ नं धाय्गु याः । ‘ढु’ सः वय्क थायेगु बाजं जूगुलिं धाःबाजंंयात ‘दुन्दभि’ बाजं नं धाय्गु याः । थ्व धाःबाजं धइगु छगू कथंया धोलाक (ढोलक) बाजं खः । बाजं जवपाखें तिख्खः सः थाय् ल्हाःति व खवःपाखें मसला दुथाय् गुजाः (धाः बाजं थाइगु कंठि) थाइगु व निखेंं, छ्यंगुलिं भुनातःगु खौ मदुगु बाजं खः । धाःबाजनय् खौ छुचुं नं इलातःगु दइमखु । कथिं थाय्पाखेयात मांकाः, अले पाल्हातं थाय्पाखेयात नासः धाय्गु चलन दु । धाः बाजंया ‘घिनि घंटा’,‘घन्धा घन्धा’ धकाः बोल थाय्गु चलन दु ।
धाःबाजं धइगु सलंसः दँ न्ह्यःनिसें न्ह्यानावयाच्वंगु छगू पुलांगु ऐतिहासिक सांस्कृतिक नेवाःतय् मू दुगु मौलिक बाजं खः । तर थ्व बाजंया उत्पत्ति गबले जुल धइगु खँ थथे अथे धायेमफुसां तबि बुद्धकालिन इलंनिसें न्ह्याय्धुंकूगु दसु तथ्यकथं गौतम बुद्धया लुम्बिनी ‘वसन्त ऋतु’ वइगु इलय् थाइगु ‘साल भाज्यिक महोत्सवय्’ थ्व धाःबाजं थाय्गु यानाच्वंगुलिं सीदु । बुद्धं थःगु ज्ञान प्रचार–प्रसार याय्त धाःबाजं थाकाः काशी देशय् बिज्याःगु धइगु किम्वदन्ति दु । ललितबिस्तरय् नं कपिलवस्तुइ थीथी ऋतुकथं थीथी ताल व संगीत छाय्पियाः धाः थाइगु व थ्व बाजं थाइबलय् स्वयम् राजकुमार सिद्धार्थ नं स्वयम् बिज्याइ धकाः न्ह्यथनातःगुलिं नं धाः बाजं बुद्धकालनिसें प्रचलनय् दु धइगु अनुमान यायेफु ।
कपिलवस्तुया धार्तराष्ट्रय् थीथी ऋतुयात ल्वय्क थीथी ताल व संगीतया रसय् थ्व बाजंयात धाःबाजं धकाः जातीय नां ब्यूगु खनेदुसा, लिपा गुंला लच्छि थाइगु बाजंया रुपय् थपू जुयावंबलय् गुंला बाजं धकाः नांजाःगु खः । बुद्धकाल, लिच्छविकाल, मल्लकाल, स्वर्णिम युग धकाः धाइगु इलय् थ्व बाजं लोकंह्वानावःगु खःसा शाहकालनिसें थौंतक नं कायम हे जुयाच्वंगु दु, अले नेपाः म्हसीका राष्ट्रिय छेँ धस्वानाच्वंगु दु ।
गुंला बाजनय् दुथ्यानाच्वंगु धाःबाजं थें दङ्ग बाजं नं खः । गुंला बाजंनय् दुथ्यानाच्वंगु दङ्गः प्रचार–प्रसार व मन क्वसाय्काच्वंपिं मदुगु हुनिं प्रायः लोप अवस्थाय् लानाच्वंगु दु । थुकीयात संरक्षण याय्माःगु खँ बाजं खलःतय्सं वाःचायेकेमाःगु अवस्था वय्धुंकल । उदाय् समुदायया दुने दङ्गः मरुत्वाःया ताम्राकारपिन्सं जक थाःनि धइगु न्यनेदु ।
बाजं थाय्गु बोल, ताल व सलं दुःख ल्वःमंथें जुयाः नुगलय् आनन्द अनुभवया लिच्वः लानाच्वंनी । विशेष यानाः गुंला पर्व जःछि स्वयम्भू लागाया जःख गुंला बाजंया सलय् संगीतमय याय्गुलिइ मौलिक बाजंया भूमिका खनेदु । गुंला बाजं धाय्मात्रं हलिमय् गनं राष्ट्रय् मदइगु जूगुलिं नेवाः मात्रया म्हसीकाया रुपय् धस्वानाच्वंगु ऐतिहासिक पुलांगु सांस्कृतिक नांजाःगु मौलिक बाजं खः । गुंला बाजं गुंलाबलय् मू बाजंकथं थाय्गु याःसां मेमेबलय् थाय्मज्यू धयागु छुं हे बन्देज मदु । न्ह्याथें जाःगु भिंज्या गथेकि, द्यःया जात्राबलय्, ज्याःजंक्व, स्वांयापुन्हि, न्हूदँया दिं व मेमेगु पर्वबलय् नं थःथःगु त्वाःया जात्रा विशेष उत्सवय् नं थाय्गु चलन दु । गथे जनबहाद्यःया जात्राबलय् द्यः रथय् तय्यंकेबलय् जनबहाःया कसाःतय्गु गुंला बाजं खलः पँय्ता खलःतयय्स पँय्ताः पुयाः तःवनेगु जनवहाद्यः लगम लित बिज्याकेबलय् गुंला बाजं थानाः, पँय्ता पुजा लँस्वः वनेगुनापं जनबहालय् लिहाँ बिज्याकेगु ज्याय् न्हापांनिसें थौंतक चलन दनि । अथे हे कतिपुन्हीबलय् श्रीघःद्यःया जात्रा याय्गु झ्वलय् असंया गुंला बाजं खलः, नःघःया गुंला बाजं खलः व कुसबियालाछिया धिमय् बाजं खलःतय्सं गुंला बाजं, धिमय् बाजं थानाः जात्राय् ब्वति काय्गु याइ । थुगु बाजंत मवंकं द्यःया जात्रा मयाय्गु चलन थौंतकं न्ह्यानाच्वंगु दनि ।
गुंला बाजं विशेष यानाः मू मू न्हि थुकथं थाय्गु यानाच्वंगु दु –
१. गुंलाथ्व पारुनिसें यंलाथ्व पारु लच्छियंकं स्वयम्भू चैत्यय्
२. बहिद्यः स्वःवनेबलय्
३. निसला छाःवनेबलय्
४. पंचदानबलय्
५. पारु भ्वय्बलय्
६. सम्यक महादान न्याय्कीबलय् दिपंकर बुद्धपिं बिज्याकीबलय्
७. बहाःपूजा वनेबलय्
८. स्वांया पुन्हीबलय्
९. न्हूदँया ¥याली वनेबलय्
१०. न्ह्याथें जाःगु भिंगु मंगलोत्सबय्
११. छुं नं धार्मिक उत्सबय्
१२. द्यःया जात्राबलय् इत्यादि ।
थौकन्हय् येँय् थीथी जातीया गुंलाःबाजं खलया नां धलः
१. कसाः तःधं गुथि –जनबहाः
२. चस्वांद्वँ मानन्धर सनागू खलः –चस्वांद्वँ
३. असं बाजं गुथि – असं
४. स्वयम्भू गुंला बाजं खलः– स्वयम्भू
५. तेबहाः गुंला बाजं खलः– तेबहाः
६. केशचन्द्र गुंला बाजं खलः– इतुंबहाः
७. ओमबहाः गुंला बाजं खलः – ओमबहाः
८. थँहिति मानन्धर गुथि –थँहिटि
९. लायकूसाः मानन्धर समाज – लायकूसाः
१०. न्यागःमणि फेदी धाःबाजं खलः –ल्हुति (बालाजु)
११. रत्नमण्डल महाविहार सर्व संघ– नःघः
१२. पाक्व पुखूद्यां मानन्धर सनाः खलः – पाको
१३. कीर्तिपुण्य महाविहार – क्वहिति
१४. ङत गुंला बाजं खल ः– ङत
१५. मानन्धर सनागू खलः – न्हूसाः
१६. ताम्राकार गुंला बाजं खलः – मरुत्वाः
१७. धर्मचक्र महाबिहार बाजं खलः – वतु बहाः
१८. त्यंगः कुमाः बाजं खलः त्यंगः
१९. भिंद्यः गुथि – कालिमाति
२०. कीर्तिपुण्य महाविहार –लगं
२१. दैसाः त्वाः मानन्धर समाज – दैसाः
२२. चारुमति गुंला बाजं खलः – चाःबहि
२३. जयवागेश्वरी धाःबाजं खलः –जयबागेश्वरी
थ्व थीथी बाजं खलःमध्ये चारुमति व जयबागेश्वरी धाःबाजं खलः गुंला पर्वया गुंला लच्छि बाजं थानाः पशुपति व मेगु बाजं खलः स्वयम्भूइ चाःहिलेगु यानाच्वंगु दु।
