स्वस्थानीया बाखंपाः
ओम्धरानन्द राजोपाध्याय | सिल्लाथ्व षष्ठी ११४१, फागुन ५ बुधवाः
स्वस्थानी बाखंया नां काय्वं मचाबलय् लुमनावइगु धयागु बाखंया प्रसाद वा बाखंपाः हे जुल । थः मचाबलय् छेँजः सकलें मुनाः चिकुगु माघ महिनाय् लुमुक्क सिलः दुने ग्वारामारा जुइक च्वनाः नं मगानाः अझ मकलय् च्याःगु मि पनाः स्वस्थानीया बाखं न्यनेकने याय्गु अले गुबलय् बाखं सिधइ व बाखंपाः नय्दइ धकाः पियाच्वनेगु गुलि न्ह्यइपु धयागु आः लुमन्तिया खँ जक जुइधुंकल ।
उबलय् बाखंपाः धकाः नय्गु वस्तुया विविधता हे गुलि ल्वःवनापुसे च्वं । भचा तःधीपिं धाःसा थः पासापिं मुनाः हासापसः तयाः मियातइगु स्वस्थानीया बाखंपाःकथं छ्यलीगु साखसला, लत्यापा, लत्याग्वारा, तिलःरि, गुलिमह्रि जुइमा वा सियातगु बरां, मुस्या, चना, तग्वः कय्यू, बकुलाः जुइमा, सुनां अप्वः नय्फु धकाः बाजी तयाः त्याःम्हेसिया नक्व पाक्व अले बूम्हेसिया हासा छपातंया दां पुलेगु धेंधें बल्लाः जुइगु नं लुमं । जिपिं मचातय्गु ज्या धाःसा बाजी त्याकूम्हेसिनं इनाबीगु भाग नय्दइगु आसं बाजी तइपिन्त उस्कय् याःवनेगु खः । थौंकन्हय् बुरासू वय्धुंकाः व हे स्वस्थानी न्यनेकने याय्बलय् सम्भवतः औपचारिकताय् जक सीमित जुयावंगु हुनिं यानाः नत न्हापाया थें उत्साह दु, न उबलय्या थें सामूहिकया भावं भय्ब्यूगु माहौल हे दु ।
परिवारय् कान्छाम्ह जूसां आखः ब्वने सय्वं स्वस्थानीया बाखं थम्हं हे ब्वनेगु ताःलागुलिं जिं थःत भाग्यमानी ताय्का । थम्हं हे बाखं ब्वनेगु जुसेंलि तिनि बाखंया प्रसाद धयागु नय्गु वस्तु जक मखु खनी धकाः बुलुहं ध्वाथुयावल । ल्हातं च्वयातःगु पुलांगु स्वस्थानी बाखंया सफू ब्वनागु जुयाः जिं थम्हं स्वस्थानी बाखंया प्रसाद धकाः ताय्कागु थीथी विषयत थथे जुल :
क) प्राचीन नेपालभाषाया खँग्वःत, वाक्य संरचना आदि थुइकेगु ह्वःताः चूलात :
पुलांगु सफुतिइ छ्यलातःगु नेपालभाषाय् लिनिफुति अर्थात विसर्ग प्रयोग मजूगुलिं लुप्त आखःया मौलिक स्वरुप स्पष्ट खनेदु (उदाहरण – “थथे धकाः धयाः” आदि खँग्वःया पलेसा “थथे धकं धयाव”) । अथे हे थौंकन्हय् सुयातं नापलाय्वं स्वागतार्थी रुपं प्रयोग जुयावंगु ज्वजलपाया मौलिक प्रयोग “निपा लाहातनं ज्वजलपाव विनती यात” धकाः जुयाच्वंगु दु । थुकिं ज्वजलपे धयागुया अर्थ ज्वः (जोडी) जुइक नापं तय् धयागु जक खः धकाः स्पष्ट जू । थ्व खँग्वलं नमस्ते, नमस्कार, विनती, स्वागत आदि गुगुं नं किसिमयागु अर्थ मब्यू । अझ थौंकन्हयु ला नेवातय्सं नापं थ्व खँग्वःयात विरुप जुइक न्यनेबलय् हे ल्वापुदापु खःला धयाथें च्वंक ज्वज्वलप्पा धकाः च्वय्गु याना हय्धुंकल ।
ख) छप्पा छधी जुइक च्वयातःगु लिखतयात खँग्वः छुटे यानाः अर्थ लगय् जुइक ब्वने सल :
संस्कृतय् सन्धी यानाः छप्पाछधी जुइक च्वय्गु चलन दु थें हे प्राचीनकालया लिखतत दक्वं छधी हे जुइक च्वय्गु चलन दु । पूर्णविराम धकाः ध्वः तय्गु चलन ला यक्व हे लिपा तिनि वल । न्हापा फुति छफुति जक तइगु खः । थजाःगु लिखतय् खँग्वः छुटे जुइक ब्वने मसल धाःसा अनर्थ नं जुइफु । नेपालमहात्म्यया अध्याय २७ य् जलक्रीडा यानाच्वंबलय् व्याकरण मसःम्ह जुजुं विदूषी महारानीं “मोदकं देहि” धकाः धाःगुया अर्थ लड्डू माल धकाः थुइकूगुलिं महारानी तंचाःगु बाखं दु । “माउदकं देहि” यात सन्धी याय्बलय् नं “मोदकं देहि” हे जुइ । अथेजूगुलिं परिस्थिति अनुसार खँग्वः छुटे यानाः ब्वने सय्के माःगु जुल । थथे हे पुलां सफुतिइ “अतितमनंवाकटटनंन्ह्ययाव” धकाः च्वयातःगुयात नं “अतित मनं वाक टट नं ..” धकाः ब्वन धाःसा अर्थ छ्याय् फइमखु । “अतितमनं वा कटटनं न्ह्ययाव” धकाः ब्वन धाःसा तिनि धाय्त्यंगु खँ थुइ ।
ग) प्राचीनता व स्वस्थानी बाखंया विविधता थुइके दत –
आः तक लूगु दक्वसिबे पुलांगु स्वस्थानी सफू सन् १५७३ यागु संस्कृत भाषायागु व सन् १६०३ यागु नेपालभाषायागु अले सन् १८१० यागु नेपाली भाषायागु धकाः थीथी अभिलेखत दुगु खँ नेटय् मालेबलय् लुयावः । मूल बाखनय् थौंकन्हय् प्रचलनय् वयाच्वंगु महाद्यः, सतीदेवी, पार्वतीया बाखंत छुं नं मदु, थुपिं फुक्क लिपा क्षेपण जुयावःगु क्षेपक जक खः धकाः नं धाय्गु याः । मूल रुपय् स्वस्थानी बाखं धयागु पद्मपुराणय् दु धयातःगु बाखं जक खः धकाः मानय् याय्गु खःसा थ्व तर्क स्वाभाविक नं जुइ । तर पद्मपुराणयागु स्रोत धकाः क्यनातःगु १५४ श्लोक दुगु बाखनय् “पद्मपुराणे पार्वतीसदाशिवसंवादे” जक धयातःगुलिं उगु पुराणया गुगु खण्डय् व बाखं दु धयागु स्पष्ट मजू ।
थ्व बाखं अनुसार कैलाशय् उमामहेश्वर संवाद जुयाच्वंबलय् पार्वतीं महाद्यःयाके छु व्रत यात धाःसा याकनं सुख प्राप्ति जुइ धकाः न्यंबलय् स्वस्थानीया व्रत याय्गु धकाः विधिनापं महाद्यवं कनाः लिपा उकीया बाखं छु दु धकाः हाकनं पार्वतीं न्ह्यसः तसेंलि तिनि गोमा ब्राह्मणीयागु बाखं कंगु क्यनातल । यदि इहिपाःलिपा कैलाशय् नापं च्वने धुंकाः संवाद जूबलय् तिनि पार्वतीयात स्वस्थानी व्रतया विधि कंगु खःसा ला महाद्यः पति लाय्मा धकाः पार्वतीं मचाबलय् हे स्वस्थानी व्रत च्वन धयागु खँ हे मिथ्या जुइगु जुल । अथे हे स्कन्दपुराणयागु केदार खण्डया माघमहात्म्यय् स्वस्थानीया बाखं गन दु धयागु नं गनं स्पष्ट मजू तर थौंकन्हय् छापाया हरेक स्वस्थानी सफूतिइ थ्व हे स्रोत क्यनाः बाखंया अध्याय क्वचाय्कातःगु खनेदु ।
घ) स्वस्थानी बाखंया थःगु है मौलिक नियम नं दु धयागु थुइके दत –
स्वस्थानीयागु पुलां सफुतिइ अध्याय धयागु मदु । दिपाः च्वने ज्यूगु थासय् जवंखवं ध्वः निध्वः निध्वः सालाः भतीचा खाली थाय् त्वःतातइ (।। ।।) । अथेजुयाः न्हापान्हापा स्कन्दपुराणयागु सन्दर्भ कयाः थुलि अध्याय धकाः धयाच्वनेम्वाः । तर पीठयागु विवरण वयाच्वंबलय् धाःसा दथुइ दिकेमदु । पीठया दथुइ खालिगु थाय् दुसां अल्पविराम जक याय्दु, ल्यंगु पीठया बाखं कन्हय् ब्वने धाय्मदु । गुलिस्यां छेँय् सतीदेवी यज्ञय् क्वब्वाय् धुंकल कि महाद्यवं वनाः थकाः मवंकं बाखं दिकेमज्यू धयागु चलन नं दु धाःगु न्यना ।
अथे हे झीगु चलनय् स्वस्थानी बाखं बहनी न्यनेकने याय्गु खः, सुथय् द्यः पूजा याय्बलय् ब्वनेगु मखु ।
थुकियागु साँस्कृतिक पक्ष छु खः ले धाःसा स्वस्थानीया महत्व ब्वनीम्ह छम्हेस्यां जक थुइकेवं मगाः । फुसा त्वाःबहाः सकलें, मफुसा स्याःन्याःपिं पासाभाइ व छेँजः जक जूसां मुनाः थःगु स्थानया महत्वयागु प्रचारप्रसार याय्गु थुकिया उद्देश्य खः । अथे जूगुलिं अप्वः मनू मुनेगु पाय्छिगु ई धयागु बहनी सकसियां ब्यलि सिधय्काः द्यने न्ह्यवः फुर्सदयागु ई हे खः । चिकुलाया ई, नयागु याकनं पचय् जुइधुंकी – याकनं ब्यलि यानावःपिन्त बाखं सिधय्वं इनाबीगु बाखंपाः नं भतिचा पित्याः ल्वःमंके नं दत, सकलें छथाय् मुनाः सामाजिक सद्भाव व सम्बन्ध नवीकरण नं जुइगु जुल ।
सन्दर्भ न्ह्यागु हे थजु, थीथी स्रोतया बाखंत मुनाः थःगु थाय्बाय्नाप उगु बाखंलिसे स्वापू निर्माण यानाः स्वस्थानया महत्व थःथःगु परिवार व समाजयात ध्वाथुइकेगु कुतःया रुपय् स्वस्थानी बाखंयात काल धाःसा थ्वयागु महत्व गुलि च्वछाय्बहःजू धयागु स्पष्ट अनुभूति जुइ । भौतिक स्थान जक मखु, थःगु तजिलजि, सामाजिक हैसियत आदि नं स्वस्थान हे खः । अज्याःगु स्वस्थान त्वःतावनीम्ह वा सम्मान याय्मफुम्ह वा मसःम्ह मनुखं दुःख मसिसें मगाः धयागु स्पष्ट सन्देश नं स्वस्थानी बाखनं बियाच्वंगु दु । बाखंया खँग्वः मखु, बाखनय् अन्तर्निहित निष्ठा व नैतिकताया सन्देशयात गुलि स्पष्ट थुइकेफइ, बाखंपाःया सवाः नं उलि हे माकुइगु ताया ।
