कोरोनां गुज्वःपिं मनूत मदयाच्वन
सानुराजा शाक्य
वंगु स्वला प्यलाया ई विश्वया इतिहासय् हे लुमना च्वनीगु कथंया घटनात नाप मनूतसें ल्वाय् मालाच्वंगु दु । सन २०१९ या डिसेम्बरं दकलय् न्हापां चीनया वुहानय् खनेदुगु कोरोना भाइरस चीनं मेमेगु देसय् न्यनावनाः महामारीया रुपय् मनूतय्त त्राहीमाम् यानाच्वंगु दु ।
महामारी न्यनाः लखौं मनूत सिनाच्वंगु दुसा ल्वचं कःपिं नं करोडया ल्याखय् थ्यनीन । थ्व महामारी पनेत वासःया विकास मजूनिगुलिं महामारीपाखें तापानाः म्वाना च्वनेगु उपाय धइगु हे थवंथवय् सतिक मच्वनेगु, हुलमुल जुइथाय् फयांफतले मवनेगु, वने हे माःसा मास्क तय्गु व छकःपतिं ल्हाः सानिटाइज यानाः भाइरस ल्हातय् प्यपुना मच्वनेमा धकाः सतर्क जुयाच्वनेगु जक खः ।
उकिं विश्वया अप्वः धइथें देसय् थ्व महामारी थःगु देसय् मवय्मा, न्यना मवनेमा धकाः मार्च महिनानिसें अन्तर्राष्ट्रिय यातायात, बोर्डर बन्द जक मखुकि देसय् दुने च्वंपिं हे छथासं मेथाय् वने मजीक लकडाउन यानाः भाइरस पनेगु कुतः जुयाच्वंगु दु । तर लां लां तक देसय् लकडाउन यानाः जक मजिइवं थी थी देसय् निश्चित व्यापार व्यवसाय, यातायात, हवाइ यातायात जक बन्द याय्गु कथं नीति नाल । नेपालं नं थुकथं हे नीति ज्वन । कोरोना भाइरस मवय्केत व न्यना मवनेमा धकाः याःगु लकडाउनं धाःसा फुक्क धइथें देसय् सरकार व आम जनताया जीवन थाकुका बिल सा आर्थिक क्षेत्र नं स्यंका बिल ।
लिपांगु इलय् लकडाउनया मोडालिटी महिउगु खःसां जनता कोरोना स्वयां नं म्वाय् थाकुल धकाः सरकारं तयातःगु लकडाउन पालना मयाइगु अवस्था खनेदुगु खः । लकडाउनया कारणं युवात वेरोजगार जुयाः विद्रोही जुयाः सतक आन्दोलन तकं जुइगु अवस्था खनेदुगु खः । तर लकडाउनया मोडालिटी हिलेवं सरकार विरोधी प्रदर्शनत नं क्वलाना वन । थ्व हे कोरोनां विश्वया अर्थतन्त्र गुगु हद तक स्यनी धइगु आः ला अनुमान जक खः तर नेपाः लगायत विश्वय् आर्थिक वृद्धि संकुचित जुइ धकाः विश्व बैंकं नं तथ्यांकत पिने हय् धुंकल । कोरोना शुरु जूगु इलय् कोरोनां दकलय् अप्वः प्रभावित चीन व दक्षिण एशियाली मुलुकत जुइगु प्रारम्भिक अनुमानया अःखः दकलय् अप्वः प्रभावित मुलुकत अमेरिका, युरोप, दक्षिण अमेरिका व दक्षिण
एशिया खने दः वःगु दु । तुलनात्मक रुपं दक्षिण पूर्वी एशियाली मुलुकतसें कोरोना नियन्त्रण यानातय्त सफल जुल ।
कोरोना नियन्त्रण याय्त छखे प्रधानमन्त्री कडा लकडाउनया पक्षपाति कथं प्रचारित जूगु खनेदुसां मेखे नेपालय् च्वंपिसं कोरोनायात अःपुक हे ल्वाय् फुपिं खः धका प्रधानमन्त्रीया हल्काफुल्का अभिव्यक्तियात सामाजिक सञ्जालय् हिस्याय्गु ट्रेन नं उतिकं हे खनेदु । कोरोनाया बारे हल्काफुल्का रुपं अभिव्यक्ति बिउपिं अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्प व ब्राजिलया राष्ट्रपति बोल्सोनारों उकिया लिच्वः बांमलाक्क फय्माल । अमेरिका व ब्राजिल दकलय् अप्वः कोरोना संक्रमित दुगु देय् जक मखु दकलय् अप्वः थ्व हे कोरोनां मनूत सीगु देय् नं खः ।
कोरोनां मनू सीगु अनुपात अमेरिका यूरोप स्वयां नेपालय् म्ह्वः जक खनेदु । नेपालय् गुकथं गुद्वलं मल्याक कोरोना भाइरस दुपिं मनूत खनेदुगु खः अले कोरोना भाइरस दुपिं सीगु ल्याः एकदम हे म्ह्वः जक । युरोपया इंगल्याण्ड, फ्रान्स, इटली, स्पेन अले अमेरिकाय् कोरोना संत्रमण जुयाः मदुपिं ल्याः झीगु निसें झिंस्वंगू प्रतिशत तक दु तर नेपाःया हकय् १ प्रतिशतय् नं मदु । थ्व हे तथ्यांकयात स्वयाः प्रधानमन्त्रीं नं नेपालीतय् इम्युनिटी पावर बल्लाःगुलिं कोरोनां मथ्यूगु, थि हे थ्यूसां मसीगु धकाः न्ववाय्गु यानाच्वंगु दु ।
अले प्रधानमन्त्रीं नं थुकथं नेपालीतय् इम्युनिटी बल्लाःगु कारण नेपालीतसें थःगु खानाय् हलू, लाभा पालु नइगुलिं धकाः तःक्वः हे सार्वजनिक रुपं न्ववाय्गु याः । थुकथं इम्युनिटी पावर बल्लाःसा कोरोनानाप ल्वाय्त धकाः छाय् लकडाउन यानाच्वनेमाःगु ले, अरबौं ध्यबा कोरोना नियन्त्रणय् छाय् छ्यलेमाःगु धकाः न्ह्यसः तइगु स्वभाविक जुल । थुकिया वैज्ञानिक पुष्टि मजुइकं प्रधानमन्त्री थें जाःम्हं थुकथं न्ववाय्गु मल्वः धकाः धाइपिं गलत थ्यंक मखु ।
नेपालीत नेपालय् जक मखु अमेरिका यूरोपय् नं यक्व च्वनाच्वंपिं दु । कोरोनां यानाः नेपालय् च्वंपिं स्वयां यूरोप अमेरिकाय् च्वंपिं नेपालीत सीगु ल्याः अप्वः दु । विश्वन्यंक स्वय्बलय् नेपालीत कोरोनां यानाः सत्याया ल्याखय् मदय्धुंकल धकाः एनआरएनं धयाच्वंगु दु । कोरोना भाइरसया जक कारणं सीपिं मनूत विश्वन्यंक हे म्ह्वः जक खः ।
तर चिनी ल्वय्, मुटुया विरामी, प्रेसरया विरामी, निमोनिया, क्यान्सर ल्वय् दुपिन्त कोरोनां थिल कि उमिगु मृत्यु जुइगु ल्याः अप्वः जुइ । उलि जक मखुकि थ्व भाइरस दुहांवनाः सीपिं बुराबुरितय् ल्याः विश्वन्यंक हे अप्वः । थुकिया कारण धइगु ल्वचं कःपिं बुराबुरीतय्के भाइरस नाप ल्वाय्त माःगु इम्युनिटी पावर म्ह्वः जुइगुलिं कोरोनां थीबले उज्वःपि मनूत यक्व मदइगु खः । थ्व हे जुयाः यूरोप व अमेरिकाय् थुकथंया ल्वगित व बुराबुरीत कोरोनां यानाः मदुगु खः ।
तर नेपाःया हकय् कोरोना कम्युनिटी लेभल तक मथ्यनीगुलिं थुकथंया ल्वगी बुराबुरीतय्थाय् तक कोरोना भाइरस मथ्यंनि अले झीथाय् कोरोनां यानाः सीपिनीगु ल्याः नं म्ह्वः जक खनेदुगु खः । नेपाःया हकय् कोरोना भाइरसं थ्यूपिं धइगु रोजगारीया नितिं भारत व मेमेगु देसय् वंपिं ल्याय्म्हत खःसा उपिं नेपालय् लिहां वःबलय् पिनं हे कोरोनां थीका वःपिं मनूत खः ।
थुपिं धइगु ज्या याय् फुपिं ल्याय्म्ह मनूत यक्व जूगुलिं स्वभाविक रुपं थुज्वःपिं मनूतय्के इम्युनिटी पावर अप्वःगुलिं कोरोना भाइरसं थिउसां मसीगु जक खः ।
थ्व कारणं नेपालय् कोरोनाया कारणं मृत्युदर म्ह्वः जक खनेदुगु खः न कि हलू, लाभा, पालुया सेवन याइपिं जुयाः । मखु धइगु खःसा यूरोप अमेरिकाय् च्वंपिं नेपालीतसें नं हलू, लाभा पालु दुगु हे खाना नइगु खः तर अन च्वंपिं कोरोना थिउपिं गुलि नेपालीत ला सित नि । थुकथं सीपिं नेपालीत नं विश्वया कोरोनां सीपिनिगु ट्रेन थें हे यक्व ल्वचं थियातःपिं तुलनात्मक रुपं न्यय्दँ खुइदँ अप्वः दँ पुले धुंकूपिं नेपालीत खः ।
उकिं झीथाय् नं शहर बजारय् कम्युनिटी लेभलय् कोरोना भाइरस न्यनावन धाःसा झीथाय् नं कोरोनां सीपिनिगु ल्याः अप्वइ । छाय् धाःसा शहरबजारय् थी थी कथंया ल्वय् दुपिं मनूत यक्व दु । थुकथं यक्व ल्वय् दुपिं बुराबुरी नेपालीतय्थाय् थ्व भाइरस थ्यनीबलय् कोरोनां यानाः सीपिं नेपालीतय् ल्याः नं स्वभाविक रुपं अप्वइ । अथे धकाः थुकथंया ल्वय् दुपिं कोरोनां थिल धाःसा फुक्क हे सी धइगु नं मखु तर उज्वःपिं ल्वय् दुपिं मनूतय्त कोरोना संक्रमणं थिल धाःसा उज्वःपिं मनूत सीगु अनुपात अप्वः दु धइगु जक खः ।
