गोर्खाल्याण्डया आन्दोलन व नेपाःमिपिनिगु च्यूताः
राजेन मानन्धर
इतिहासपाखे मवने । झीसं थौं खनाच्वना, बाःछि न्ह्यःनिसें पश्चिम बंगालय् न्यंक बंगाली भाय् अनिवार्य तय्गु धइगु खँया बिरोधय् न्यनावनाच्वंगु आन्दोलनं न्हून्हूगु रुप कयावयाच्वंगु दु । नेपाल भारत निगुलिं स्वतन्त्र अस्तीत्व दुगु देय् जूगुलिं नेपालय् जूगु गुगुं आन्दोलनय् भारतय् वा भारतय् जूगु आन्दोलनं नेपालय् प्रभाव लाय्म्वाः । अथेखःसां छगू खुला सीमाना दुगु अले निगुलिं देय्या दथुइ धार्मिक, साँस्कृतिक व भाषिक स्वापू नं दुगु जूगुलिं थ्व निगू देय्या विशेषरुपं सीमाना लागाय् जुइगु राजनीतिक आन्दोलनं छगू पक्षं मेगु पक्षयात लिच्वः लाकीगु
अस्वभाविक नं मखु । तर थन आः जुयाच्वंगु गोर्खाल्याण्डया आन्दोलनं नेपाःमिपिन्त थीथी कथं उद्वेलित यानाच्वंगु धाःसा झीगु सरोकारया विषय जुयाच्वंगु दु ।
८०या दशकय् ब्वलंगुु गोर्खाल्याण्डया आन्दोलन अनया धइुगु नेपाःमूलयापिं खस गोर्खा भाषी बर्मू क्षेत्री, दलित, राई, लिम्बु, तामांग, मगर व नेवाः इत्यादि नेपालय् दुगु जातिया मनूतय्गु उमिगु जक बिस्कं प्रान्त दय्माः धइगु आन्दोलन खः । नेपालय् दइपिं थीथी जातियापिं मनूत विश्वया थीथी देसय् थीथी हुनिं लाः वंगु दु । उमित अनयापिन्सं मालाः यंकल ला, वा थन स्वयाः निप्यय् साक्क नय्त वन ला वा थन नय् हे मखना वन ला वा थनया राज्यं देश निकाला हे यानाः उपिं अन थ्यनला थ्व राजनीति वा इतिहासया विषय जुल ।
तर उपिं अन थीथी कथं लानाच्वंगु दु, अनया नागरिकता कयाः अनया संविधानयात मानेयानाः, अनया लागि ज्यान पानाः, अनया सरकारी सुविधा कयाः अनया राष्ट्रिय म्ये हालाः अनया राज्यया सेवा यानाच्वंगु दु उमिसं । अथे जूसेंलि उमि अनया हे देय्प्रति माया दइगु उमिगु राष्ट्रप्रेम धइगु अनया हे देय्प्रति मतिना जुइगु स्वभाविक खः । थ्व खँ भारत जक मखु हंगकंग, ब्रुनाइ, बेलायत वा आः अमेरिकाय् च्वनीपिं नेपालमूलया मनूतय्त नं लागू जुइ ।
झी नेपालय् च्वनाच्वनापिं व अनच्वनाच्वंपिं दथुइ छुं दुसा उमिगु थीथी जातिया मां भाय् व झी दुनेया थीथी जातिया मां भाय् वहे जूगु (ल्हानाच्वंगु खःसा), थनया सरकारी भाय्यात उमिसं नालाच्वंगु अल उमिगु मूल धइगु थ्वहे नेपाः खः धइगु भावनात्मक सम्बन्ध हे जक दु । अथे दइगु धइगु बांलाः । संसारया गुगुं कुनय् च्वंपिंलिसे ला बांलाःगु सम्बन्ध धइगु बांलाः धाःसा झी दथुइ ला ऐतिहासिक सम्बन्ध दु, थुकिया सम्मान झीसं मयासे मगाः ।
मेखे, दार्जिलिङ्गया आन्दोलन धइगु भाषिक अधिकारया आन्दोलन जक मखु । यदि उमित अनया बहुसंख्यक बंगाली भाय्या अनिवार्यता अस्वीकार खःसा अनच्वंपिं नेवाःतय्सं, राई, लिम्बु, तामांगतय्सं अन हाकनं खय्भाय्या अनिवार्यतायात छु आधारय् स्वीकार याय्गु ? खः, उमिगु जीवकोपार्जनया कारण उमिसं आः अन थःगु मांभाय् त्वःताः थनया खय्भाय्यात हे आः मांभाय्या रुपय् स्वीकार यानावनाच्वंगु दु, उमि थःगु मांभाय् दु धइगु ल्वः हे मंकेधुंकल धाःसां ज्यू ।
थ्व भाषिक अधिकारया आन्दोलन खःसा तामांगया मांभाय् तामांग हे जक जुइ, नेवाःया मांभाय् नेवाः भाय् जक जुइ, अथेहे मेमेगु जातिया मांभाय् नं थःथःगु हे मांभाय् जक जुइ । राजनीतिक आन्दोलनया उचाइ काय्त रणनीतिककथं थःगु भांभाय्या हत्या याइपिं मांया सपुत जुइफइमखु । थ्व भाषिक दृष्टिकोणं धयाच्वनागु । थ्व आन्दोलन यदि भाषिक अधिकारया आन्दोलन खःसा दार्जिलिङ्गय् बान्तवां बान्तवा भाय् ल्हाय् दय्माः, गुरुङ्गं गुरुङ्ग भाय् ल्हाय् दय्माः वा नेवालं नेवाः भाय् ल्हाय् दय्माः धकाः आन्दोलन याय्माःगु खः । अन अथे जूगु मखना । उमिसं उमिगु खनाच्वंगु थःगु स्वायत्तताया पहिचान व एकताया प्रतीक धइगु हे थनया अतिक्रमणकारी मेपिनिगु भाय् स्यानाः सत्ताया बलय् जनतायात भाषिक रुपं हत्या यानाच्वंगु खय् भाय् जक खः ।
उमिगु आन्दोलन भाषिक खःसा थन च्वंम्ह छम्ह राइ, मगर, गुरुङ्ग वा नेवाः अन च्वंम्ह राइ, मगर, गुरुङ्ग वा नेवालं उमिगु थासय् बंगाली भाय्या साम्राज्यवाद मयः, खय् भाय्या साम्राज्यवाद यः धकाः याना जूगु आन्दोलन खनाः छाय् लय्ताय्माःगु ? जब थःगु मांभाय् मदइगु जूसां राजनीतिक लाभया नितिं सुलिसें ल्वाय्त हाकनं मेपिनिगु मांभाय्यात हतियार दय्काः यानाच्वंगु आन्दोलनं संसारया गुगुं देय्या नं मांभाय्या मतिनामि लय्ताय्म्वाः । अल्पसंख्यक भाषिक समुदाय धइपिं न्ह्याबलें सुयागुं राजनीतिक प्राप्तिया मोहरा जक जुयाच्वनेगु ला खः नि । “बय् सल धकाः क्वः लय्ताय् नं म्वाः, ख्वयाजुइ नं म्वाः ।”
तर अजूचायापु, पश्चिम बंगालय् बंगाली अनिवार्यया खँ वय्सातकिं थनया छपुचः नेपाःमितय्गु उत्तेजित अभिव्यक्ति न्यनेदत । मानौं थन नेपालय् हे बंगाली भाय् अनिवार्य याः वःगुथें । थःगु भाय्यात निसःत्यादँनिसें चाय्कं मचाय्कं मेगु भासं दास यानातःबलय् हालेम्वाःपिं अन विदेशय् छगू करकिया भासं मेगु करकिया भाय्यात दमनयात धकाः थन च्वंपिनि कथु सू । होसय् ला बेहोसय् ला । थन थःगु भाय्यात थःगु हे आदिभूमिइ मेपिन्सं वयाः प्रयोगहीन दय्कूगु, थःगु स्वायत्त सरकारय् करपिनिगु भाय् ल्हाय्त बाध्य याःगु मखंपिन्सं अन मेपिनिगु आन्तरिक मामिलाय् छाय् थपाय्सकं जासूसी याः जूगु ? अनच्वंपिं राइ, लिम्बू, मगर नेवाःतय्सं खय् भाय्यात मातृभाषाया रुपय् स्वीकार याःसां वा हिन्दी भाय् वा बंगाली भाय्यात हे मातृभाषाया रुपय् स्वीकार याःसां व राजनीतिक खँ जक खः, उमि ज्यूथे याइ । उमिगु राजनीतिक निणर्यस झी नेपाःमि ल्यूल्यू वनेमाः, अथवा सती हे वनेमाः धइगु मदु ।
जब छगू देय्या छगू प्रान्तया निश्चित संख्याया मनूतय्सं थःदुने एकता दु धकाः थुइकी, उमिगु समुदाययात मेपिन्सं दमनयात धइगु ताय्की, उमिसं थःगु प्रान्त कयाः स्वायत्त जीवन हनेखनेमाः धकाः माग याय्गु जायज खः । संघीयताया सुन्दरता धइगु नं थ्व हे ला खः । अथे धइगु उपिं अलग्ग देय् दय्कावने धकाः वःपिं पृथकतावादीत मखु । भारत स्वतन्त्र जूबलय् गू जक प्रान्त दुगु खःसा आः २९गू प्रान्त दत । झीसं खंक हे उकुन्हुतिनि मिजोरम १९८७य् व तेलांगना २०१४य् इत्यादि दत ।
आः नं मेमेगु राज्यत अस्तीत्वय् मवइ धाय्मफु । थथे चीधंगु समुदायं स्वायत्तताया मागयात कि तःधंगु समुदायंं विरोध याइगु स्वभाविक खः । गथे झीथाय् सुदूरपश्मिय् स्वायत्तताया माग जूबलय् अन अखण्डवादीत धकाः खय्बर्मूतय्सं आन्दोलन यात, अथेहे पश्चिम बंगालय् नं नेपालीमूलयापिं भारतीयतय्सं आन्दोलन याय्वं अनया बंगालीत (नेपाःया अखण्डवादीत थज्याःपिन्सं) प्रतिक्रिया क्यनीगु स्वभाविक खः । बल्ला त्याः ला संसारया नियम हे खः ।
थनथाय् वयाः आः अनया दार्जिलिङ्गे समुदाय व बंगालीतय्गु दथुइ गुलि अतिवादी सोचं हा कयातःगु दु धइगु खनेदयावयाच्वंगु दु । सामाजिक सञ्जालय् दार्जिलिङ्गेतय्सं अनया बंगालीतय्त व बंगालीतय्सं दार्जिलिङ्गेतय्त लाःथेपाथे घृणाया शब्दयुद्ध यानाच्वंगु छ्यालब्याल जुयाच्वंगु दु । थ्व उमिगु आन्तरिक समस्या खः, झीसं थन च्वनाः विविधता व सामञ्जस्यता हे जीवन खः धकाः उमि दथुइ मित्रता ब्वलनेमा धकाः कामना याय्गु स्वयां छखलः थः मेखलः करपिं धकाः थन च्वनाः हालेगु निगू देय्या सम्बन्धय् ध्याचलं छ्वाकेगु जक जुइ ।
थजाःगु आन्दोलनय् नेपाःमिपिनिगु च्यूताः गुलि दय्माःगु, दय्गु ज्यूला कि मज्यू धइगु जक सवाल खः । उत्तराखण्ड नं नेपाःया सीमानालिसे स्वाः । उमित नं राज्य देय्माय् तयाः भप्यू धकाः ब्यूगु मखु । १८९७य् थ्वःगु उत्तराखण्डया माग २०००य् पूवन । अथे अन राज्यया माग जूबलय् सुदूर पश्चिमया नेपाःमित अथे च्यूताः क्यनाः महाः जुइ । नेपाः र भारतया राजनीतिक हैसियत वहे खःसा थन दार्जिलिङ्गया आन्दोलनय् जक नेपाःमित हाः जुइगु पाय्छि मखु । कन्हय् गोर्खाल्याण्ड दत धाःसा वा मन्त हे धाःसा नेपाःमिपिन्त छुं फाइदा वा बेफाइदा दय्माःगु खनेमदु । थ्व नं झीगु नितिं छत्तिसगढ वा मिजोरम दय्थें जक खः । छगू समाचार जक ।
लुमंके, नेपालय् भुखाय् ब्वःबलय् सिक्किम, दार्जिलिङ्गया मनूतय्सं गुलि मतिना यानाः झीत राहत सामाग्री छ्वयाहल, द्ययाथाय् द्ययाथाय् वनाः झीगु भिं जुइमा धकाः फ्वंवन । वयांलिपा दक्षिणी सीमानाय् नाकाबन्दी जूबलय् नेपालय् पेट्रोल, ग्यासनिसें वासः तकं काय्गु मदुबलय् अनयापिन्सं छसः नमवाः । छाय् ? छाय्धाःसा उमिके राजनीतिक सुझबुझ दु, बिचाःया परिपक्वता दु । उमिसं स्यू, उमिसं झीत भावनां राहत सामाग्री बियाः जक ग्वाहालि याय्फु, राजनीतिक निर्णयस प्रभाव लाकेकथंया आन्दोलन यानाः मखु । उमिगुपाखें झी गोर्खाल्याण्डया फ्यानाटिकतय्सं सय्केमाःगु मखुला ?
आः वयाः अन गोर्खाल्याण्डया आन्दोलनय् छम्हनिम्ह च्वापुकाः नेपाःमितय्सं समर्थनय् नवानाहय्वं थ्व पश्चिम बंगालया तःधंगु समुदाय व दार्जिलिंङ्गेतय्गु जक खँ मजूसे नेपाः व भारतया हे खँथें खनेदयाच्वंगु दु । छखे थन थ्व आन्दोलनयात थनच्वंपिं सिक्किम, दार्जिलिङ्गनिसें देहरादूनतकं नेपाःयागु जुइमाः धकाः हालाच्वंपिं अतिवादीतय्सं वातावरण स्यंकेत मसला छानाबिल धाःसा मेखे अन च्वंपिं नेपाःया नां काय् मयःपिं छम्ह निम्ह दार्जिलिङ्गेतय्सं जिपिं नेपाली मखु धकाः नेपाः विरुद्ध विषबमन याय्वं थनच्वंपिं नेपाःमित झसंग वंगु दु ।
गुलि दुःखया खँ, न्हापा थवंथय् भिंगु व बांलाःगु खँ ल्हानाच्वनापिं आः लाक्वपाक्व धाय्गु यानाच्वना । झीगु उलि पुलांगु कालबिलया सम्बन्ध आः ध्याचः छ्वाकेगु त्वहःथें जक जूवंगु दु । थुकियात सुनां नं पनामबिल धाःसा गोर्खाल्याण्ड दय्मा वा मदय्मा, थनच्वंपिं नेपाःमित व अनच्वंपि दार्जिलिङ्गेतय् दथुइ शत्रुता जक न्यनावनी । थुकी बौद्धिक परिपक्वतालिसेंया मेलमिलापया तसकं आवश्यकता खनेदु ।
