ज्ञानं जाःगु ज्ञानपूर्णिक युगया अन्त
–राजेन मानन्धर
भगवान बुद्धं बियाबिज्याःगु शिक्षा न्ह्याक्व दुग्यंक ब्वंसां वसपोलया दकलय् आधारभूत शिक्षा धइगु त्रिलक्षण हे जुइ । उकिया न्हापांगु नियम धइगु हे अनित्य । थ्व झी सकस्यां स्यूसां थूसां थुलि खँ मनय् तय् दकलय् थाकु । न्हय्गू दशक तक बुद्धधर्मलिसे सतिक च्वनाः थुकिया अध्ययनं थःत झूचाय्काः अले नेपाःया समाजयात थुकिया मूति ब्युब्युं थःत हे तंकाबिज्याःम्ह न्हय्म्हम्ह संघनायक भिक्षु ज्ञानपूर्णिक महास्थविर आः झी दथुइ सशरिर मदय्धुंकाः थ्व हे बुद्धशिक्षायात नुगलय् थनेहय्माःगु अवस्था वःगु दु ।
नेवाः सभ्यता स्वनिगलं पिने न्यनावंगु छगू सुन्दर बस्ति पाल्पाया तानसेनय् सूर्यलाल शाक्य र चन्द्रमाया शाक्यया चीधिकःम्ह काय् जुयाः हीरालाल शाक्य जन्म जुयाबिज्यात १ नोभेम्बर १९३९य् । संस्कारया खँ धाय्, अबलय् अन बुद्ध शिक्षा इना बिज्यानाच्वंम्ह भिक्षु बुद्धघोष महास्थविरं वसपोलया बालप्रतिभा व तीक्ष्ण बुद्धि खनाः हे जुइ, ११दँ दुम्ह मचायात भिक्षु दय्केत धकाः वसपोलया मांंबौपाखें तापाक्क यंकाबिज्यात । अनं १६दँया उमेरय् ला म्यान्मार हे थ्यंकाबिज्यात, बुद्धशिक्षाया महासागरय् हे म्वःल्हुइत ।
सन् १९५६ अगष्ट १५य् म्यान्मारय् अनया सुप्रसिद्ध अग्गमहापण्डित विज्जालंकार सयादो भदन्त ऊ. भिक्षु विशुद्धाभिवंश महास्थविरपाखें जमबुदीप च्याउँछाउँ गभायय् श्रामणेर दीक्षा कयाः वसपोल श्रामणेर ज्ञानपूर्णिक जुयाबिज्यात, २०दँ दुबलय् १२ अप्रिल १९५९ कुन्हु अभिधज महारठ्ठगुरु अग्गमहापण्डित मस्कयिङ् सयादो ऊ. सुरियाभिवंश महास्थविरया उपाध्यायत्वय् महाखण्डसीमा गभायय् उपसम्पदा कयाः भिक्षु जुयाबिज्यात । अनंनिसें यांगूनया महाखन्ध सीमा उपोसथागारय् वसपोलं थःगु प्रारम्भिक भिक्षुकथं बौद्ध शिक्षाया अध्ययन र ध्यानाभ्यास यायां थःगु जीवनयात अर्थपूर्ण व नेपालय् बुद्धशिक्षाया न्हूगु युग हय्त तयार यानाच्वनाबिज्यात ।
वसपोलया अथक अध्ययन वा लगनशिलतां सन् १९६३य् शासनधज धम्माचरियया उपाधि कयाबिज्यात । हाकनं सन् १९६४निसें १९६६तक म्यान्मारया बुद्ध शासन काउन्सिलय् च्वनाः पालि बर्मिज विश्व शब्दकोशया सम्पादनय् तकं ल्हाः तयाबिज्यात । छम्ह नेपाःमिया नितिं थ्व तसकं गौरवया ज्या खः । सन् १९६६य् वसपोल भारत बिज्यानाः अनया वाराणसेय संस्कृत विश्वविद्यालय् संस्कृतया डिप्लोमा नं कयाबिज्यात ।
वसपोल थःगु मांभाय् नेपालभाषाया छम्ह विज्ञ ला खहे खत, उकियालिसें खस नेपाली, हिन्दी, अंग्रेजी, पालि, संस्कृत जक मखु बर्मीभासय् तकं पारंगत खः धइगु वसपोलया च्वसां थीथी भासं पिदंगु सफुतिं क्यं । थ्व हे थीथी भासाय् दुगु विज्ञतां हे वसपोलयात बुद्धधर्मयात थीथी देसय् न्यंकेत योगदान बीत ग्वाहालि जुल । वसपोलपाखें ६०गू स्वयाः यक्व सफूत लेखन, अनुवाद वा सम्पादन जुयाच्वंगु दु । थुकी मध्ये नं वसपोलं नेपालं दुःख कष्ट नयाः म्यान्मार थ्यंक बुद्धधर्म अध्ययन याःबिज्याःम्ह धम्मावती गुरुमांया जीवनीइ आधारित बर्मी च्वमि खेँ थ्वँया उपन्यासयात नेपालभाषां अनुवाद यानाः उम्ह विदुषी गुरुमांया जीवनयात नेपाःमिपिनिगु न्ह्यःने तयाबिज्यात । उगु “यःम्ह म्ह्याय्” नांगु उपन्यासया नितिं वसपोलयात श्रेष्ठ सिरपाः लःल्हाःगु खँ नं थन न्ह्यथनेबहःजू ।
सन् १८६७पाखेनिसें वसपोल निरन्तर हे धयाथें नेपालय् च्वनाः थनया बौद्ध समाजयात धाथेंगु बुद्धया शिक्षा गजाःगु खः धकाः थुइकेत थःत पानाबिज्यात । थ्व हे दथुइ वसपोलं सन् १९७७य् स्नातकतकया अध्ययन नं पूवंका बिज्यात । नेपालय् थीथी विहारय् वसपोल च्वनाबिज्याःसां दकलय् यक्व पट्को यलया मणिमण्डप महाविहार, थेच्वया वेलुवनाराम विहार व लिपतय् येँया न्हू बानेश्वरय् विश्व शान्ति विहारय् वसपोलया ल्यं दूगु जीवन ब्यतित जुल । उकी मध्ये वसपोल वेलुवनाराम विहार व विश्व शान्ति विहारया संस्थापक नं खः । नेवाः जक मखु, गैर नेवाःतय्त नं थेरवादय् हय्गु, प्रबजित याय्गु अले गैर नेवाः समाजय् नं बुद्धधर्मया प्रचारप्रसारय् धर्मदूत दय्काः थीथी जिल्लाय् वनेत प्रेरित याय्गु ज्याय् वसपोल ताःलाना बिज्याःगु दु ।
मेगु स्वयाः नं वसपोल भन्तेयात थाकूगु स्वयाः नं थाकूगु अभिधर्मयात सकसिनं थुइगु भासं व्याख्या यानबिज्याइम्ह धकाः यक्वसिनं म्हस्यू । द्यःनें द्यःनें जक कनाः उपासक उपासिकापिनिगु मन जक भुलय् याय्गु स्वयां नं बुद्ध धर्म र दर्शनया दुनेदुने दुहाँ वनाः थुइकां थुइके थाकूगु अभिधर्मया ज्ञानयात सामान्य गृहस्थीपिन्सं तकं थुइक वसपोलं ब्याख्या यानाबिज्याःगु यक्वसिया थौं तकं लुमं ।
नेपालय् च्वँतलय् नं वसपोलयात थीथी देसं बुद्धधर्मया प्रचार याय्त, प्रवचन बीत अले थीथी देसया गुरुपिनिगु प्रवचनयात अनुवाद याय्त निमन्त्रणा वयाच्वनी । उकिसं सनं १९८१य् म्यान्मारया अग्गमहापण्डित विपश्यनाचार्य महाशी सयादो नेपालय् व भारतय् बिज्याःबलय् वसपोलं थासं थासय् प्रवचनयात स्थानीय भासं अनुवाद यानाः दक्वसित ध्यानभावना सय्केत ख्युँथाय् जः ह्वलेगु थजाःगु ज्या यानाबिज्यात । वसपोल व हे महाशी सयादोया शिष्य नं खः ।
प्रतिभा, लगन व वीर्य दुम्ह वसपोल थःम्हं बुद्धधर्म अध्ययन याय्गु, थःम्हं सय्कागु मेपिन्त स्यनेगु वा च्वयाः तयाबीगु यायां वसपोलया नां देस विदेशय् न्यनावन । थ्व हे हुनिं वसपोलया स्वापू अन्तर्राष्ट्रिय ख्यलय् नं बांलानावन । थथे जुजुं श्रीलंका, सिंगापुर, थाइल्याण्ड, इण्डोनेशिया, मलेशिया, जापान यायां बेलायत, फ्रान्स, जर्मनी व संयुक्त राज्य अमेरिकातकं धर्मदूत जुयाः बुद्ध धर्मया विषयस साकच्छा याय्त व प्रवचन बीत बिज्यात । अमेरिकाय् ला वसपोल छगू विहारय् दच्छितक विहार प्रमुख जुयाः हे च्वनाबिज्यात । छम्ह नेपाःया कूलपुत्र थुभनं विश्वन्यंक
नेपालय् बूम्ह भगवान बुद्ध धर्म प्रचारय् थःत पानाः दक्वथासं यश कमय् यानाच्वंगु खनाः सु नेपाःमि गौरवान्वित मजुइ ?
थःगु लगनं हे यानाः वसपोलं नेपालं भिक्षुपिं मध्ये न्हापांम्ह शासनधज धम्माचरिय धइगु पदक काःम्ह जुयाबिज्यात । अनं लिपा वसपोलयात म्यान्मारया विपश्यना केन्द्रपाखें कर्मस्थानाचार्य उपाधि ब्यूगु जुल अले उकथं हे अग्गमहासद्धम्मजोतिकधज व अग्गमहापण्डितया पदक तकं थःगु छ्यनय् फयाकयाबिज्यात । थ्व हे झ्वलय् वसपोलं थाइल्याण्डया महामुकुट बौद्ध विश्वविद्यालयपाखें व महाचूलालंकन राजविद्यालयपाखें विद्यावारिधी तकं कयाबिज्यात ।
वसपोलं थःगु जीवंकाःछि लुम्बिनी विकास कोष, अखिल नेपाल भिक्षु महासंघ, विश्वशान्ति विहार, अन्तर्राष्ट्रिय बौद्ध भावना केन्द्र, युवक बौद्ध मण्डल नेपाल, बौद्ध महिला संघ नेपाल, अभिधम्म अध्ययन समाज, नेपाल बौद्ध परियत्ति शिक्षा, बुद्धिष्ट कम्युनिकेशन सेन्टर आदि संस्थायात दुजः वा सल्लाहकार व नेतृत्वया योगदान यानाबिज्यात । २०१४ नोभेम्बरय् लुम्बिनीइ जूगु अन्तर्राष्ट्रिय बौद्ध सम्मेलन वसपोलया हे निर्देशनय् जूगु खः । अथे हे नेपाःया छगू जक बौद्ध विश्वविद्यालय लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालयया सभासद् जुइगुलिसें थेरवाद बुद्धिष्ट एकेदमीया संस्थापक प्राचार्यकथं नं वसपोलयात म्हसीके फइ ।
थ्व हे एकेदमीया न्हापांगु पुचःया विद्यार्थीकथं जिं वसपोलयात दुग्यंक म्हसीके खन, वसपोलयापाखें धर्म व उच्चशिक्षायात कयाः यक्व खँ सय्केखन । गुगुं कथं राजनीतिक सत्कार व आर्थिक लाभया लोभ तक्यंगु न्यनेम्वाःम्ह, सरल, सुशील व्यक्तित्वया धनि अले न्ह्याम्हेस्यां मथूगु खँ नं अःपूगु भासं व्यवहारिकताया त्वाथलय् दनाः कनेगु व दक्षता दुम्ह भन्ते धकाः जिं म्हसीके खन ।
अजाःम्ह ज्वःमदुम्ह भन्तेया शरीर नं थीथी ल्वचं ब्यागलं च्वनेमफु । यक्व न्ह्यवंनिसें मधुमेह ल्वय्या बिरामी धइगु न्यनागु, लिपा मेमेगु ल्वचं नं थियाहल । इलय् ब्यलय् देसय् व विदेसय् हे नं उपचार याकुयाकुं अन्तय् निलातक अस्पतालय् च्वनाः थःगु तेजपूर्ण शरीर नं निर्बल जुइकाः २०२० जुलाइ ३ शुक्रवाः (२०७७ असार १९ गते) कुन्ह ८१दँया उमेरय् देहत्याग यानाबिज्यात । स्वन्हुतक वसपोलया शरीरयात विश्वशान्ति विहारय् तयाः आइतवाः गुरुपुन्हि कुन्हु द्वलंद्वः उपासक उपासिकापिन्त ल्यूल्यू तयाः शंखमूलया घाटय् यंकल, अन थीथी राजनीतिज्ञतलिसें सरकारी सलामी सहित अन्तिम संस्कार सम्पत्र जुल । छगू ज्ञानं जाःगु ज्ञानपूर्णिक युग सिधल ।
नेपालय् थेरवाद बुद्धधर्मया पुनरुत्थान जूगु सच्छिदँ थ्यन । न्हापा बुद्धया शिक्षा धइगु थ्व हे जीवनय् हे लानाकाय्फइगु, बुद्धया शिक्षा दक्वसिनं काय् व बीज्यूगु अले थौं नं बुद्धया पालय् थजाःगु चीवर फिनाः गृहत्याग यानावःपिं भिक्षुत स्वय्दइ धइगु हे मसियाच्वंगु अवस्थाय् उगु पुनरुत्थान कालया छपुचःचा भन्ते गुरुमांपिन्सं चांन्हिं मधासें, थाकु त्यानु मधासे विशेष यानाः नेवाः समाजयात दकलय् न्हापां न्ह्यलं चाय्केगु ज्या यानाबिज्यात, उकिया नितिं झी न्ह्याबलें नतमस्तक जुइ । थ्व हे छपुचःचा मध्ये छम्ह वसपोल ज्ञानपूर्णिक महास्थविर खः ।
थौंया इलय् झीथाय् भन्ते गुरुमांपिं सलंसः दय्धुंकल, विहार हे नं सच्छिगुलिं मयात, उपासक उपासिकापिं नं अथे हे यक्व दयावयाच्वन । थजाःगु इलय् वसपोल भन्तेया गुण लुमंकाः वसपोलं यानाबिज्याःगुया चकंछिं हे जकसां योगदान दक्वं मिलय्चलय् जुयाः, नुगःस्वां ह्वय्काः नेपालय् बुद्धधर्मयात चीरस्थायी याय्त ज्यासना बिलधाःसा वसपोलं पिनाथकूगु पुसाया मू दइ । हाकनं मेपिं सलंसः ज्ञानपूर्णिकपिं झीसं स्वय्दइ ।
