त्वनेगु लखं हःगु लसता
० नृपेन्द्रलाल श्रेष्ठ
“म्हिगः आयोजना न्ह्याकूगु इलय् दलीयकरण जुल, ल मीत स्वल धकाः विरोध याःपिनिगु ख्वालय् नं गल्तिया बोधया नापनापं लसता खनेदु । सर्वसाधारण ला लय्ताइगु हे जुल । आयोजनाय् जुइगु राजनीतिकरणयात चीकूसें समुदायया अग्रसरताय् न्ह्याःगु संघर्षपाखें थौं फुक्कं लाभान्वित जूगु दु ।”
त्वनेगु लःया न्ह्याकलें हाहाकार, वा वइगु ई अर्थात वर्षातया इलय् नं अवस्थाय अथे हे । सार्वजनिक हितिइ चान्हय् १०ताः लिपा घःया लाइन तय्गु ज्या न्ह्याइ । सुथय् ३ताः ई लिपा घः फय्गु ज्या जुइ । छघः लःया नितिं चच्छि न्ह्यःपाः याय्माःगु अवस्थां स्थानीय मिसापिनिगु जीवन तसकं हे थाकुयाच्वंगु खः ।
छघः लः फय्गु् नितिं चच्छि लाइन च्वनेमाःगु कष्टया किपा तोखाय् च्वंपिनिगु मिखाय् थ्यंमथ्यं न्हय्दँ लिपा नं अथे हे जुयाच्वंगु खः । “सुथय् ३ताः इलय् हे हितिइ लाइन च्वं वनेमाः । लाइनय् च्वनाः लः हय्गु इलय् जा थुइत लिबाइगु व मस्तय्त ब्वनेकुथिइ छ्वय्गु नितिं तसकं हथाय् चायाः ज्या याय्माःगु अवस्था खः ।” स्थानीय महेश्वरी डंगोलं धयादी, “लःया हुनिं लं हिइत समस्या । सञ्चरवाः छन्हु लं हिइत नं न्हिच्छि हे धइथे मालीगु खः । लः काय्त पाः हे मवइगु अवस्था खः ।”
लःया नितिं फय्मालाच्वंगु दुःखकष्टया लुमंकूसें रत्नकुमारी श्रेष्ठं चच्छि लाइन च्वनाः नं बुलुगु लः वइबलय् जुइगु कष्टया खँल्हानाः साध्य हे मजू । तर आः तोखाया स्थिति ह्यूगु दु । दँदंनिसें लःया नितिं फय्मालाच्वंपिं तोखाबासीपिनिगु छेँखापतिं आः अःपुक्क हे लः वयाच्वंगु दु । लःया नितिं जुइगु दुःखकष्ट मन्त धाःसा ज्यू । लः वइगु इलय् दकलय् अप्वः फाइदा उपिं हे मिसापिन्त जूगु दु । “छेँय् हे लः वःगु दु । लः वःगुलिं जा थुइगुनिसें लं हिइगु, यचुपिचु याय्गु ज्या फुक्कं ज्या याकनं जूगु दु । दकलय् तःधंगु खँ ला लःया नितिं आः ल्वाय्म्वाल ।” स्थानीयबासी नन्दकुमारी श्रेष्ठं धयादिल ।
समुदायया न्ह्यलुवाय् जूगु तोखा बृहत खानेपानी तथा सरसफाई आयोजनां तोखाय् थुकथं ह्यूपाः वःगु खः । समुदाय न्ह्यज्यागुलिं हे सरकारं ग्वाहालि यात नापनापं स्थानीय निकायं नं । तोखा बृहत खानेपानी तथा सरसफाइ उपभोक्ता समितिया नायः माइला डंगोलं धयादिल ।
तोखा बृहत खानेपानी व सरसफाई आयोजना । समुदायया अग्रसरताय् न्ह्यज्याःगु खः । लिपा बुलुहुँ सरकार, स्थानीय तह व गैरसरकारी संस्थात दुथ्यात । वपाखें स्थानीयबासी अप्वः लाभान्वित जुल । उगु आयोजना स्थानीय तगिमय् जुइगु आयोजनाया छगू दसू जुइफइगु स्थानीबासीपिनिगु विश्वास दु ।
खानेपानी आयोजनया शुरुआत
तोखा स्वनिगःया सलंसः पुलांगु बस्ति मध्ये छगू खः । शिवपुरी राष्ट्रिय निकुञ्जया दक्षिण जलाधारपाखे थुगु बस्ति लानाच्वंगु दु । थौंकन्हय् तोखा नगरपालिकाया ३, ४, ५ व ६ साविकया चण्डेश्वरी व सरस्वती गामं हे तोखाया म्हसीका बियाच्वंगु दु । थुगु थासय् लःया हाहाकार जुयाच्वंगु खः । उपभोक्तापिनिगु ल्याः अप्वया वनाच्वंगु, दुगु लःया मुहान सुनावंगु व न्हूगु खानेपानी आयोजनाया नितिं सरकारयात तःक्वःमछि हे कुतः याःसां नं बजेट मफ्याःगु अवस्था खः । समस्या ज्यंकेगु नितिं स्थानीयत लःया काठमाण्डौं उपत्यका खानेपानी व्यवस्थापन बोर्ड लिमिटेडनिसें थीथी राजनीतिक दलया नेता व मन्त्रीतय्थाय् महिनौ नापलाःवनीगु खः । “थ्वपाखें छुं हे ज्या मजुल । लःया नितिं गन वंसा जी धकाः चान्हि सकले उलि हे च्यूताः कयाच्वनीगु खः ।” समितिया नायः माइला डंगोल धयादी ।
लःया अभावं न्ह्यानाच्वंगु तोखाय् “लुमन्ति आवासया नितिं ग्वाहालि पुचः”लिसे स्थानीयबासीपिंलिसे खँल्हाबँल्हा जुल । समुदाय न्ह्यज्याय्माःगु शर्तय् लुमन्तिं आर्थिक ग्वाहालि याय्गु प्रतिबद्धटा प्वंकल । तर लांलांतक नं उपभोक्ता समिति नीस्वने मफयाच्वंगु नायः डंगोलं कनादिल । आयोजनायात दलीय राजनीतिया नाफानोकसानपाखें स्वय्गु हे विवादया मू हाः खः । राजनीतिक दलया स्थानीय नेता व कार्यकर्तालिसे तःक्वःमछि हे सहलह याःसां नं समिति दय्केगु खँय् छगू हे मत मजुल । गबलें सुनां विरोध याइगु ? गबलें छु धाइगु ? समितिइ च्वनीपिं छुं दलया मनूत सकारात्मक जूसा हाकनं मेगु दलया मनूपाखें विरोध याइगु स्थिति जुयाच्वंगु खः ।
त्वनेगु लःया नितिं न्हापां ७५गू लखय् राजी जुयादीम्ह लुमन्तिया कार्यकारी निर्देशक लजना मानन्धर नं विवादं यानाः लिचीलेगु अवस्थाय् थ्यंगु खः । याकनं समिति मदय्कीगु खःसा थुगु आयोजनाय् ग्वाहालि याय्मखु धकाः तकं धाय्माःगु खँ लुमंकादिसें कार्यकारी निर्देशक मानन्धरं धयादिल, “न्ह्याग्गु आयोजना ताःलाकेत नं समुदायया सक्रिय सहभागिता महत्वपूर्ण जुइ । समुदायया ग्वाहालिइ योजना प्रभावकारी जुइ फइमखु ।”
“ग्वाहालि याय्त तयार जुयाच्वंगु संस्थां ल्हाः लिकाय्त्यंगु इलय् अझ चिन्ता जुइगु हे जुल । थ्यंमथ्यं च्यालाया सहलहलिपा बल्लतल्लं ‘तोखा बृहत खानेपानी तथा सरसफाइ समिति’ नीस्वनेत स्थानीयवासी ताःलात ।” समितिया दांभरि गणेशमान श्रेष्ठं धयादिल ।
सहलह यायां वनाबलय् तोखा चण्डेश्वरी÷शिवपुरी गुँइ दुगु खुसिया लः छथाय् लाकेगु (एकीकृत याय्गु) व उकिं नं मगाःसा बोरिङ्ग याय्गु उपाय पिहांवल । वकथं हे समितिं तसकं मिहेनत याय्धुंकाः न्हापांगु चरणय् चण्डेश्वरी ख्यलय् डिप बोरिङ्ग, प्रशोधन प्रणाली, पाइप लाइन विस्तार व हिति इनेगु ज्या जूगु खः ।
आयोजनाया नितिं आःतक ४गू करोड ५१गू लख ४५द्वः व न्य्तका दां खर्च जूगु समितिं न्ह्यथंगु दु । थुकी दकलय् अप्वः लुमन्तिया अनुदान १गू करोड ७९गू लख ८२द्वः ८सः व पीन्यातका लाःगु दु । व लिपा उपभोक्ताया सहभागितापाखें १गू करोड ६५गू लख २७द्वः २सः व ख्वीन्हय्तका दां लाःगु दु । अनं लिपा छसिकथं खानेपानी विभागपाखें ५५गू लख ४९द्वः २सः व पीगुतका, तोखा नगरपालिकापाखें १३गू लख ३८द्वः ४सः व न्यय्न्हय्तका, साविकया जिल्ला विकास समिति, येँपाखें ११गू लख २१द्वः सच्छि व चय्प्यतका, शान्ति मन्त्रालयपाखें ७गू लख १७द्वः खुसः व ग्वीन्हय्तका, ग्रामीण खानेपानीपाखें ४गू लख ७७द्वः निसः व झिंनितका, चण्डेश्वरी गाविसया ४गू लख ५०द्वःतका व सरस्वती गाविसया ९८द्वः सच्छि व स्वीतका लाःगु दु ।
लःया अवस्था
थौंकन्हय् चण्डेश्वरी ख्यलय् डिप बोरिङ्गपाखें वःगु लः १गू लख ७५द्वः लिटर क्षमताया ट्यांकी तयाः इनेगु ज्या जुयाच्वंगु दु । १गू लख ५५द्वः लिटर क्षमताया ट्यांकी थौंकन्हय् दय्काच्वंगु दु । मेखे शिवपुरी गुँपाखें वःगु २गू लख लिटरया रिजभ्र्वायर ट्यांकीइ तयाः नियमितकथं इना वयाच्वंगु दु । बोरिङ्गपाखें छगू सेकेण्डय् २१गू लिटर व छघौया इलय् ६६द्वः लिटर लः सालेगु याः ।
निजी हिति १२६० व सार्वजनिक हिति ८पु जडान याःगु दु । थ्वपाखें १५द्वः जनसंख्यात लाभान्वित जूगु समितिं न्ह्यथंगु दु । “म्हिगः आयोजना न्ह्याकूगु इलय् दलीयकरण जुल, लः मी त्यन धकाः विरोध याःपिनिगु ख्वालय् नं गल्तिया नापनापं लसता नं पिज्वःगु दु । सर्वसाधारण ला लय्ताइगु हे जुल । आयोजनाय् जुइगु राजनीतिकरणयात चीकूसें समुदायया न्ह्यलुवाय् न्ह्याःगु संघर्षपाखें थौं फुक्कं लाभान्वित जूगु दु ।” नायः माइला डंगोलं न्हिलासूलिसें कनादिल ।
