थः मस्तय्त अमेरिका यूरोप मखु, सिंहदरवार कब्जा याकेत छ्वय्नु, शक्ति अन हे दु ।
ञंलाथ्व पंचमी ११३७ (अगष्ट २६ २०१७)
नारद बज्राचार्य
नारद सु खः, कवि वा बाखं च्वमि वा छम्ह सकृय भाषिक कार्यकर्ता ? थ्व थीथी भूमिका गुकथं न्ह्याका च्वनादिया ?
जि थःगु मांभाय् नेपालभाषायात मतिना याइम्ह छम्ह सामान्य मनू । थःगु मांभाय्यात राज्य सत्तां हे मदय्का छ्वय्गु अभियान न्ह्याकाच्वंगुलिं उकिया बिरोधय् दनाम्ह मनू । थःगु पीडायात पिब्वय्त जिं बाखं, कविताया माध्यम ल्यया । भाषिक कार्यकर्ता जुयाः न्ह्याः वया ।
नेपालभाषाय् बहुप्रतिभाशाली च्वमित यक्व खनेदु । थीथी गोष्ठीइ थीथी विधाय् च्वसा न्ह्याकीपिं यक्व दु । विधागत रुपं छगू जक विधाय् केन्द्रीकृत जुइगु ज्यू कि बहुविधाय् ?
बहुप्रतिभाशाली च्वमित दु, थ्व पक्का नं खः । तर यक्व दु, थ्व खँ मखु । विविध विधाय् च्वय्वं बहुप्रतिभाशाली जुइगु मखु । प्रतिभाशालीपिनिगु गुण मेकथं जुइ ।
बहुविधाय् च्वय्पूसा यक्व ज्यू । अजाःपिं क्षमतावान मनूत धाःसा यक्व हे म्हो जक दु । सकस्यां खँक्व बिषयबस्तुइ च्वय्गु धयागु बांलाःगु खँ मखु । थुकिं स्तरीयता म्हो जुइ । थौंकन्हय् छगू हे विधाय् दुग्यंक च्वय्गु प्रबृत्ति ब्वलना वयाच्वंगु दु ।
नेपालभाषा साहित्यय् लिपांगु पुस्ता द हे मदुगु खः कि मिखां जक मखंगु खः ? छिगु छु धापु दु ?
बुलुहुं मदया वनीगु क्रमय् दु । सरकारया छगू भाषा नीतिया कारणं थजाःगु अवस्था वयाच्वंगु खः । लिसें झी थःगु पहिचानया मुद्दाय् सजग जुइ मपूmगुया लिच्वः नं खः । अथेखःसां, झीगु साहित्यय् लिपांगु पुस्ता द हे मदु धयागु मखु । सुनील वज्राचार्य, राकेश महर्जन, अनिक शाक्य, नविनप्रकाश श्रेष्ठ आदि दुने झीसं झीगु साहित्यया जाहां थीगु भविष्य खंकेफु ।
साहित्यय् अनुराग दुपिं, थःगु भाय् मसयाः मेमेगु भाषां च्वया वयाच्वंपिं न्हून्हूपिं यक्व नेवाः च्वमित पिलू वयाच्वंगु खनेदु । उमित थुखे सालेगु कुतः नं जुइमाःथें ताया ।
झीगु भाषा साहित्य ख्यलय् ब्यतिmगत वा संस्थागत, भाषिक वा साहित्यिक तानाशाहत दु कि मदु ?
न्हापा छगू पुचलं थ्व भाषाया साहित्य ख्यलय् थःगु तानाशाहीपन क्यनेत स्वःगु खः । तर उपिं ताउत च्वनाच्वने मफुत । थौंकन्हय् साहित्यय् थजाःगु प्रबृत्ति मदया वनेधुंकल । भाषिकख्यलय् धाःसा थ्व प्रबृति आः नं ल्यं दनि । उपिं अमुक पार्टीया अमुक सिद्धान्तं प्रेरित जुयाः ज्या यानाच्वंगु खंकेफु । अमुक पार्टीया दस्तावेज व वय्कःपिनि नेवाः धारणा हाम्वः ग्वःछि हे पाइमखु । मात्र नेवाः जुयाः नेवा हक हीत, नेवाःतय् ऐतिहासिक पहिचान, नेवाःतय् सांस्कृतिक धरोहरया संरक्षणलिसेंया खँय् ध्यान बीपिं न्ह्यलुवा गबलय् पिलुइगु खः मस्यू ।
झीगु समग्र साहित्यिक विधाया स्तर छम्हनिम्ह समालोचकय्सं धाइथें तसकं च्वन्ह्याःगु हे खः कि थ्व आत्मरति जक हे खः वा, अस्वीकार्य वास्तविकता ?
समालोचकतय् खँ जिं गथे धाय्फइ ? वय्कःपिंके छुं दापु दयाः हे थथे धयादीगु खइ ।
जिं स्यूगु थुलि हे खः । न्हापाया पुस्ताया साहित्ययात कयाः यक्व हे अग्रज समालोचकतय्सं चर्चा परिचर्चा, समालोचना यानादीगु दु । उकियात कयाः थ्व खँ वःगु जुइ । वय्कःपिनि विद्वताय् न्ह्यसः चिं मतय् । वय्कःपिनिगु खँयात स्वीकार याय् । थ्व नीदँ नीन्यादँया दुने यक्व हे न्हून्हूगु साहित्य सिर्जना जुइधुंकूगु दु । व साहित्य व साहित्यकारयात कयाः गुगु चर्चा परिचर्चा, समालोचना धाःसा जूगु हे मदुनि । थौंया झीगु साहित्यया न्हाय्कं गथे च्वं ? जिं स्वय् एकेदेमि थेंजाःगु संस्थां थुकियात कयाः पलाः न्ह्याके हथाय् जुइधुंकल । लिबाय् धुंकल ।
नेवाः च्वमितय्के च्वमि जुइगु आज्जु हे मदुगु खः कि च्वल कि गात धइगु मानसिकताया सिकार जुयाच्वंगु खः ?
थौं नं थ्व भाषाय् च्वय्गु धयागु संघर्ष याय्गु जुयाच्वंगु दु । देशय् गणतन्त्र वःसां झीगु नितिं आः नं पंचायतकाल हे तिनि । विद्रोहया भावना ज्वनाः च्वज्या न्ह्यानाच्वंगु दनि । थजाःगु परिस्थितिइ च्वय्गु हे तःधंगु खँ जुयाच्वंगु दु ।
थ्व भाषाया साहित्य च्वन्ह्याकेत यक्व महारथीतय्सं थःगु जीवन, सर्वे पानादीगु इतिहास पुलां जूगु मदुनि । थौं नं थ्व भाषाय् तपस्या यानाच्वंपिं च्वमिपिं मदुगु मखु, दु ।ब्यावसायिक लेखन संभव जुइवं झीगु भाषाय् नं च्वमि हे जुयाः जीवन हनेगु आज्जु कयाः च्वइपिं च्वमि म्हो जुइमखु ।
थौंकन्हय् साहित्यया स्वप्रचार जुयाच्वंगु खनेदु झीगु साहित्य ख्यलय् । थ्व धइगु अनावश्यक कि आवश्यक बाय् थ्व आत्मरतिइ सकलें वने हे माःगु, सकलें थःजागु लँपुइ वनेबलय् झीगु साहित्यया विकास जुजुं वनी कि हविगत जुइ छु जुइ थें ताः छितः ?
झीगु साहित्यिक ख्यलय् सर्जकं थःम्हं च्वयागु सफू ब्वमिपिनि दथुइ थ्यंका बीगु सशक्त माध्यम मदु । थुम्ह लेखकया थजाःगु सफू पिदना च्वन, थुगु सपूm ला ब्वने हे माः धयाबीपिं मदु । ब्वमिपिन्सं नं सु लेखकया छु सपूm पिदनाच्वन, गजाःगु गजाःगु बिषय कःघानाः सपूm पिदनाच्वन धयागु मस्यू । अमित कनाबीपिं नं मदु । ब्याप्त विज्ञापनया जमानाय् झी धाःसा शून्यगु अवस्थाय् हे लानाच्वन ।
धुकुतिइ स्वथनेत सर्जकं रचना सृजना याइगु मखु । उकिं वं बाध्य जुयाः थःगु सिर्जना ब्वमिपिन्थाय् थःम्हं हे थ्यंका बीमाःगु अवस्था दु । थुकियात स्व–प्रचार धाःसां थ्व थौंया बाध्यता खः । थथे वनेबलय् लेखकयात फाइदा हे दु । व पाठकलिसे सतिना च्वनी ।
ज्याझ्वः ल्वाइगु, ल्वाकिगु आरोप प्रत्यारोपया दथुइ नेवाः सूचना केन्द्र वःगु दु, आः ल्वाइगु वा मल्वाइगु छितः गथे ताः ?
नेवाः सूचना केन्द्र गठन जूगु दु । थ्व बांलाःगु ज्या खः । थ्व सकसितं मालाच्वंगु नं खः । थुकियात मात्र ज्याझ्वः ल्वाइगु व मल्वाइगुली जक सीमित मयाय् । थौं गन गन गुलि गुलि ताः इलय् छु छु ज्याझ्वः दु व अःपुक्क छेँय् च्वनाः सीकेगु ग्वरःया रुपय् जक काय् ।
ज्याझ्वः याइगु खलः पुचःतय्सं थ्व ग्वरलय् छक्वः मिखा ब्वयाः तिनि थःगु ज्याझ्वः क्वःछी । नापनापं थःम्हं याय्गु ज्याझ्वःया जानकारी नेवाः सूचना केन्द्रया ग्वरलय् नं छ्वयाबी ।
थन थुइकेमाःगु छु धाःसा झीगु ज्याझ्वः छन्हुइ छगू जक जुइमाः । अन झी सकलें वने हे माः धयागु मानसिकतां झी मुक्त जुइमाः । ब्यक्तिं थःगु आवश्यकता व महत्वकथं ब्वतिकाइगु खः । विविध विषय छन्हुं हे तःगु ज्याझ्वः जुइफु । थथे जुइफूसा हे झीगु भाषा÷साहित्यया उन्नति जुइगु खः । गतिशिल जुइगु खः ।
सिरपालंं प्रतिभायात खतं नय्की धाइ थ्व खँ गुलितक पाय्छि खः ?
सिरपाःया गरिमायात बोध याय्बलय् थप जिम्मेवारी वइ । सिरपाः छगू वय्वं थः गन थ्यन गन थ्यन धकाः आत्मरतिइ दुबित धाःसा व झ्वाकलय् दुनि । बांलाःपिं सर्जकं सिरपाःयात सदां हे हःपाःया रुपय् काइ । दसूकथं धूस्वां साय्मियात काय् । गुम्हेसिया ‘मिसा’ उपन्यासयात “श्रेष्ठ सिरपाः” लाय्वं कन्हय् वनाः व ब्यक्तित्व झीगु भाषाया उपन्यास सम्राट जुल । वय्कःया उपन्यास विश्वया थीथी भाषाय् अनुवाद जुयाः पिदन ।
छिगु च्वज्या कविताय् अप्वः क्वसाः कि बाखंनय् ? छु दु माकुगु, चाकुगु वा खायुगु छुं सवाः निगुलिं साहित्यिक विधाय् ?
जिं च्वया । तर च्वया हे जक च्वनीम्ह च्वमि धाःसा जि मखु । अप्वः धयाथें पत्रपत्रिकां कविता माल धाःबलय् कविता च्वया । बाखं माल धाः बलय् बाखं च्वया । अथेखःसां गबलें गबलें कविता च्वय् धकाः कलम ज्वनाः कापीइ कितिकिति सनेबलय् बाखं च्ववने यः । गबलें गबलें बाखं च्वय्त च्वंसा कविताय् क्वचाय् यः ।
नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् समालोचकत निम्ह प्यम्ह बाहेक मेपिं खनेमदु, छम्ह असफलम्ह कवि समालोचक जुइ धाइ अथेजुयाः नेपालभाषाय् असफलपिं कवि मदुगु जुया समालोचक त म्हो जूगु खः कि ?
असफल कवि समालोचक जुइ धयागु सत्य मखु । बरु कविता च्वय्मपूmसां कविता थूम्ह मनू हे समालोचक जुइगु खः । समालोचकतय् ह्याकिं वनाच्वंगु इलय् छम्ह निम्ह कविपिन्सं समालोचनाया ज्या नं यानाब्यूसां ज्यू । कविपिं बुद्ध साय्मि, आनन्द जोशी व पुष्पराज राजकर्णिकारजुं इलय् ब्यलय् थुखेपाखे नं ल्हाः च्वय्केगु यानादीगु दु ।
गनतक झीगु साहित्यिक ख्यलय् समालोचकतय् ह्याकिं वनाच्वंगुया खँ दु, उकियात भतिचासां परिपूर्ति याय्गु ज्याय् त्रिभूवन विश्वविद्यालय नेपालभाषा नेपालभाषा केन्द्रीय विभागं ग्वाहालि याय्फूगु खः । तर अथे जुयाच्वंगु खनेमदु । अनं छुं मखुसां दँय् निम्ह स्वम्हेसित जक जूसां साहित्यया बिषयस थेसिस च्वकेगु ज्या याःगु खःसा थ्व नीदँनीन्यादँया दुने खुम्ह न्हय्म्ह जक सां बांलाःपिं समालोचक तयार जुइफूगु खः । बाखंच्वमि यज्ञरत्न धाख्वाःजु उलिमछि बाखं सफू च्वयादी धुंकल, वय्कःया छगू जक बाखं सफूयात कयाः थेसिस च्वय्ज्यू । अथेहे आनन्द जोशीया हाइकू, योगेन्द्र प्रधानया कविता, जगदीश चित्रकारया उपन्यास, सौरभ शाक्यया हास्यब्यंग, भूषणप्रसाद श्रेष्ठया गजल, राजेन मानन्धरया नियात्रा, महाकवि गिरिजाप्रसादया महाकाब्य आदि यक्व यक्व च्वमिपिनि छगू जक सफूयात कयाः नं थेसिस च्वय् च्वके ज्यूगु खः ।
जिं आःयाम्ह क्याम्पस प्रमुख डा.चन्द्रमान वज्राचार्यजुयात नापलानाः थ्व बिषय छक्वः खँ न्ह्यथनागु खः । वय्कलं थः याकनं हे रिटायर्ड जुइत्यनागु खँ कनादिसे म्हो ई दुसां जिगु खँयात सकारात्मक रुपं कयाः कुतः याय् धयादीगु दु । अथेहे अन हे ब्वंकादीम्ह पासा उप–प्रा.रास जोशीयात इनाप यानाबलय् वय्कलं थःम्हं नं थुखेपाखे ल्हाः न्ह्याकेगु बचं बियादीगु दु ।
नुगलय् दुगु तर म्हुतुइ मवयाच्वंगु बाय् धाय् मास्तिवःगु तर धाय् मफयाच्वंगु खँत दुसा छम्ह भाषिक कार्यकर्ताया नुगःकथं उलादीत इनाप याना ।
कार्यकर्ताया ल्याखं सकस्यां यक्व हे हीमी चाइ । गुगु न्ह्यब्वया साध्य जुइमखु ।
नापलाइबलय् पासा बाल दाइ (बालकृष्ण प्रजापति) नं धयादी – “झी नेवाःत न्हापा फुक्कसित (आदिवासी जनजाति) थं जुल । फुक्क दन । दनेमाःबलय् (संविधानसभां संबिधान वइगु इलय्) थः द्यना बिल । झीगु हालत थथे दु । मात्र भावनां जक ज्या यात । व मदु, थ्व मदु । व माल, थ्व माल धकाः सतकय् छक्वः हालाः थःगु जिम्मेवारी पूवंकाच्वना । प्राप्तिया नितिं दुग्यंक, निरन्तर याय्माःगु छुं मयाना । गबलें गबलें मत्तिइ लुइगु । झीगु दुने च्वंगु मि सीधुंकल कि छु खः ? थःगु छेँ डोजरं नक्कलं नं झ्यालय् च्वनाः स्वजक स्वयाच्वना । न थःम्हं हालेफु, न अपाय् अपाय् धंगु झीगु धयागु संस्थां छुं याना ब्यू ।
आःयात जिं थुलि हे जक धाय् – थःम्हं पूmसा थः मस्तय्त अमेरिका यूरोप मखु, सिंहदरवार कब्जा याकेत छ्वय्नु । शक्ति अन हे दु । नीति निमार्णया ज्याझ्वः जुइगु थाय् अन हे खः । काय्माःगु व याय्माःगु अनं हे खः । झी थः थःम्हं नि न्ह्यलं चाय्के । सुयागुं ख्वाः मस्वय् । भाजु दीपक तुलाधारजुं थें मतापं याना वने । सुनां बुयाः बुयाः थःत मूख्य मन्त्री यानाबी ला धकाः म्हगस म्हंकेगु त्वःते ।
