थेच्व नवदुर्गा भवानी देवी प्याखं
प्रशान्त माली
द्यः प्याखं नेपाःया पुलांगु संस्कृतिया धरोहर खः । थुगु प्याखंया अध्ययन अनुसन्धान याइपिं झीगु देशयापिं स्वयां पिने देशयापिं विद्वानपिं अप्वः आकर्षित जूगु खनेदु । नेपाःया लोकंह्वाःगु प्याखंत मध्ये प्रत्येक १२दँय् छक्वः हुइकीगु येँया भद्रकाली खड्गी सिद्धि प्याखं, पचलि भैरव, किपूया बाघभैरव, ख्वपया नवदुर्गा व थेच्वया नवदुर्गा, जलया हरिसिद्धि प्याखं व खोनाया सिकाली द्यःप्याखं आदि खः ।
तान्त्रिक विधिपाखें न्ह्याकीगु थुगु प्याखं छुं नं इलय् स्वनिगःयात संरक्षण याय्त शक्तिपीठकथं तयातःगु किम्बदन्ति दु । गथुपिन्सं न्ह्याका वयाच्वंगु ‘नवदुर्गा द्यः प्याखं’ मल्लकालया इलय् स्वनिगःयात दक्षिणी लागापाखें जुइफइगु आक्रमणपाखें बचे याय्त शक्तिपीठकथं पलिस्था यानातःगु पुलांगु मान्यता दु ।
यलया दक्षिण भेग लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा मार्ग अन्तर्गत लाःगु थेच्व देवमाला वंशावलीइ न्हय्सःखा छेँ दुगु बस्ति दय्काः नवदुर्गा गण पलिस्था याःगु धइगु खँ न्ह्यथनातःगु दु । थौंकन्हय् लुयावःगु पुलांगु अभिलेखकथं थेच्व थ्यंमथ्यं झिंखुसः दँ पुलांगु बस्ति जूगु अनुमान याय्फइ ।
थेच्वया मू जात्राकथं नवदुर्गा द्यः प्याखंयात कया वयाच्वंगु दु । थुगु प्याखंया पाय्छिकथं संरक्षण मदुगु हुनिं न्हनावनीगु अवस्थाय् लानाच्वंगु दु । दँय्दसं मोहनिया इलय् यलया लाय्कुली च्वंगु मू चुक व शहरया थीथी थासय् हुइकेगु परम्परा पूवंक हे न्हनावनेधुंकूगु धाःसां पाइमखु ।
थनिं १८दँ न्ह्यःतक चालंया दिनस नवदुर्गा भवानी देवीयात यलया मंगलबजाः हयाः तलेजु भवानी व नवदुर्गा भवानी देवी मू द्यः दथुइ थवंथवय् स्वक्वःतक दर्शन याकेगु परम्परा दुगु खः । भैरव, काली व बाराहीं प्याखं हुलाः तलेजु भवानीयात स्वांमा क्वखाय्कीगु चलन दुगु खः ।
उगु स्वांमा बुंगया नाइकेपिन्सं बुंगय् हयाः भैलःद्यःया तःजिक जात्रा न्ह्याकीगु खः । हाकनं उगु स्वांमा यलय् हयाः खड्ग जात्रा याइगु प्रचलन दुगु खः । आः वयाः थुगु परम्परा पूवंक हे न्हनावनेधुंकूगु दु ।अथेहे मोहनिया आश्विन शुक्ल पक्ष चतुदर्शी व पुन्हिया दिनस यलया लाय्कुली च्वंगु मूचुकय् प्याखं हुइकेगु परम्परा नं लोप जुइधुंकूगु दु ।
किम्बदन्तिकथं प्राचीन इलय् तलेजु भवानी व शत्रुत दथुइ युद्ध जूगु इलय् नवदुर्गा भवानी द्यःया तलेजु भवानी द्यःयत ग्वाहालि बियाः विजय जूगु लसताय् चालंया दिनस भिन्तुना देछाय्त नवदुर्गा गण मंगलबजाः थ्यंगु धइगु धापू दु । थुगु प्याखं न्हनावनेवं पर्यटनयात मू आम्दानी दय्का वयाच्वंगु यल महानगरपालिकाया पाटन संग्रहालय, गोल्डेन टेम्पल, रुद्रवर्ण महाविहार, कोन्ति, वंगलामुखीलिसेंया थासय् दुगु संघसंस्थाय् नं बांमलाक्क लिच्वः लाःगु खनेदु ।
नापं पर्यटनयात मू आधार दय्काः न्ह्यानाच्वंगु यलया होटलनापं रेष्टुरेण्टय् आन्तरिक नापं विदेशी पर्यटकत वय्गुली नं म्हो जूगु खनेदु । थुकिं पाटन लागायात जक मखुसे नकतिनि जक घोषणा याःगु बज्रबाराही नगरपालिकाया आम्दानीइ नं प्रत्यक्ष लिच्वः लाकूगु खनेदु ।
थुलि जक मखु, यल लाय्कुली थेच्वया नवदुर्गा भवानीया प्याखं जक मखुसें जलया हरिसिद्धि प्याखं व खोकनाया सिकाली अजिमाया प्याखं हुइकेगु परम्परा नं मदय्धुंकल । गुकिं अन वइपिं पर्यटकत जक म्हो जूगु मखु, गां गां दथुइ दयाच्वंगु सद्भाव, एकता, जातीय विविधताय् नं बांमलाक्क लिच्वः लाःगु दु । धामिृक, सांस्कृतिक, ऐतिहासिक मूल्य मान्यता दुगु पुलांगु द्यःप्याखं न्हना वनाच्वंगु खँय् थुकियात पुनःजागरण याय्गु नितिं सुं नं न्ह्यच्यूगु खनेमदु ।
विशेषयानाः प्याखंयात हाकनं न्ह्याकेगु नितिं यल गुथि संस्थान, महानगरपालिका, पाटन संग्रहालय, नवदुर्गा गुथिं च्यूताः क्यनेमाःगु खः । यल व थेच्वया स्थानीयबासीं सम्बन्धित निकाययात मघ्वासे सुम्क च्वनेगु धइगु थःगु तुतिइ थःम्हेस्यां पां पालेगुथें हे खः ।
यलया लाय्कुली प्याखं हुइकेगु नितिं यलय् गुथि संस्थानं चालंया दिनस तलेजु देगलं तलेजु भवानीयात पिने हय्गु पहल याय्माःगु खनेदुसा संस्थानं नवदुर्गा भवानी द्यःयात बिया वयाच्वंगु पुलां दरबन्दीकथंया धेबा, बलि बीगु नितिं मेय्, भ्याचा, दुगु व मेमेगु हलंज्वलं न्याय्त ईकथंया धेबा उपलब्ध याकेमाःगु खनेदु ।
महानगरपालिकां मू चुकय् प्याखं क्यनेगु झ्वलय् चिकुलाया इलय् सु लानाः द्यनेत बाध्य जूपिं गुथ्याःतय्त उचित व्यवस्था याय्माःगु खनेदु । नवदुर्गाया गुथ्याःत नं अनुशासनय् च्वनाः प्याखं क्यनेगु ज्या जुइमाः ।
नवदुुर्गा गुथ्याःतय्सं प्याखं क्यनेगुया नापनापं गुथि सम्बन्धि मेमेगु ज्या याय्बलय् म्वाःमदुगु झन्झट, दुःखकष्ट फय्मालाच्वंगु खनेदु । गुथ्याःतय्त अःपुकेत व गुथि सम्बन्धि प्रशासनिकलिसें मेमेगु ज्या याय्त गुथिइ अलग्ग हे छगू ‘नाच प्रबद्र्धन समिति’ दय्के हथाय् जुइधुंकूगु दु । तर गुथिया सुं नं मनूत धाःसा अलग्ग हे समिति दय्के चाहे जुयाच्वंगु खनेमदु ।
गुथिया जग्गा थःगु नामय् वय्वं गुथि त्वःताः वनेगु प्रबृत्तियात पनेत व गुथिइ ल्याय्म्ह पुस्तायात आकर्षण याय्त गुथिं विशेष कुतः याय्माः । थौंकन्हय् नवदुर्गा गुथिइ द्यः बू (पुजारी), कचा ताथा –विशेष ताजिया बाजा थाइपिं), भैलद्यः, पोमि द्यः ज्वनीपिं न्याम्ह मनूत, मूस्याः ज्वनीपिं निम्ह, सामान ल्ह्यइपिं कुमि छम्हेसिग पद प्वनाच्वंगु दु ।
थ्यंमथ्यं ३५ दँ न्ह्यः न्हना वनेधुंकूगु मोहनिया एकादशिया दिनस वादेय्, बुलु व सङगुइ वनाः गांगां चाहीकेगु परम्परा वि.सं. २०६७साल निसें हाकनं न्ह्याकूगुलिं फुक्क लय्ताःगु जक मखु, थुकिं सांस्कृतिक प्याखंयात हाकनं पुनःजीवित याय्त ग्वाहालि जूवंगु दु ।
नवदुर्गा भवानी देवीया विषेश पर्व
बैशाखया अक्षय तृतिया, श्रावणया कृष्णपक्ष त्रियोदशि अथवा गथांमुगः चःह्रे, भाद्रया कृष्ण्पक्ष त्रियोदशि अथवा जुगः चःह्रे, नःलास्वनेगु दिं नवदुर्गा देगलय् विशेष पुजाआजा जुइ । थुगु दिनस नवदुर्गाया गुथियारत सुथय् म्वःल्हुयाः अवसं च्वनी । ३४म्ह गुथ्याःतय्सं थःथःगु छेँ नं पूजाज्वलं हयाः देगलय् मुनीगु खः ।
देगः दुने दम्बः खिथां (मू बाजं थाइम्ह) प्याखं हुलेगु नितिं बाजं थाइ । गुकियात प्यपु द्यः ल्हाय्गु धकाः धाइ । व लिपा फुक्क गुथ्याःतय्सं हःगु पुजाज्वलं छगू हे थासय् तयाः पुजारीपाखें विधि पूवंकाः पुज्यासें मेय् बलि बी ।
यदि गुथिइ न्हूम्ह मनू दुहांवःगु इलय् थुगु दिनस उम्ह मनुखं पाःताः थनेमाःगु चलन दु । थुगु दिनस पुजारीं विशेष पुजाः हइ । गुकी अजूस्वां अनिवार्यकथं तय्माःगु परम्परा दु । अथेहे गथांमुगः चःह्रेया दिनस पुज्याइबलय् पलेस्वां व जुगः चःह्रेबलय् जीस्वां छाय्माः । नःलास्वने चःह्रेया दिनस नःलास्वां तय्गु चलन दु ।
यःमरि पुन्हिया जात्राय् धाःसा विशेषकथं प्याखं क्यनीगु चलन दु । यःमरि पुन्हिया कन्हय् कुन्हु नवदुर्गाया गुथ्यात नाय् खलःया थाय् वनाः मिसांपिंपाखें थःपिनिगु लुसि ध्यंकाः अलः तय्कूसें म्वःल्हुयाः अवसं च्वनी । सनिलय् द्यःगंछिं परम्परागत प्याखं हुलाः थाय्थासय् बलि व पुजा कयाः देय् चाःहीकेगु परम्परा दु ।
उकिया कन्हय् सुथय् थ्यंमथ्यं प्यताः इलय् नवदुर्गा द्यःगंछि झ्वःलिक च्वनाः नवदुर्गा द्यःया मू दबुली प्याखं क्यनेगु ज्या जुइ । मू दबूपाखें थेच्वय् च्वंगु लसकुटी त्वालं चाःहुइकाः क्वय् लाछिया दबुलीइ थ्यंकाः हाकनं द्यः प्याखं हुइकेगु ज्या जुइ ।
व लिपा भैलद्यः प्याखं हुली । गुकियात चाःल्हु प्याखं धाइ । काली व बाराहीं थःथःगु प्याखं न्ह्यब्वइ । बाराही प्याखं हुलेधुांः पाःताः कयाः छसिकथं द्यःबू, दम्बः खिंथा, मू ताःथा, कचा ताःथा, कँय् था, द्यःगंछि, नायःलिसें मेमेपिं गुथ्यातय्त सगं बीगु याइ । व धुंकाः भक्तजनपिन्त पुजाआजा याके बी, गुकियात देन्ना छाय्गु धाइ ।
व लिपा छसिकथं गणेद्यः, ब्रम्हायणी, महाद्यः, कुमारी, विष्णुदेवी, बाराही, सिंघिनी, ब्याघ्रिणी व भैलद्यः प्याखं हुली । थुकियात स्थानीयबासीं न्हि प्याखं धाइगु खः ।
थौंकन्हय् नवदुर्गा प्याखनय् दुथ्याःपिं गुथ्याःत
नायः भक्तलाल माली, पाँचभाई माली
पुजावारी (रमेश माली),
बाजं थाइपिं
दम्बः खिंथा (मू बाजं थाइम्ह) राजेन्द्र माली, मू ताःथा (किरण माली), केँय् था (रामगोविन्द माली)
देवगणपिं
भैरव (खाली), काली (रामबहादुर माली), बाराही (धर्मराज माली), कुमारी (रत्नमान माली), ब्रम्हायणी (हेराबहादुर माली), विष्णुदेवी (महेन्द्र माली), महालक्ष्मी (बाबुराजा माली), गणेश (पवन माली), महाद्यः (निरोज माली), सिंिघनी (विजय माली) र ब्याघ्रिनी (नविन माली) ।
पोमि द्यः ज्वनीपिं बेखाबहादुर माली, दिपेश माली, सुरेश माली, भाइराम माली
