देसयात गजाःपिं नेता माः ?
– डि.आर. खड्गी
नेपाः गरीब देय् मखु, अति धनि जुइफूगु देय् नं खः । छाय्धाःसा प्राकृतिक श्रोतया धनि खःसां नं गरीब जुयाच्वंगु कारण पार्टीया नेतात अति नकारात्मक सोचं ग्रष्ट जुयाच्वंपिं, साम्प्रदायिक ब्राह्मणवादी जुयाः जक मखु, अझ विदेशी भक्ति जुयाच्वंगुलिं नं खः । ६०, ७०या दशकय् नेपाःया प्रतिब्यक्ति आम्दानी दक्षिण एशियाया देय्त स्वयां म्हो मजू । कारण नेपाःया छगू दँया कृषि उत्पादन स्वदँया नितिं गानाच्वंगु खः ।
व इलय् नेपाः नं अत्र जक मखु, मेमेगु कृषिजन्य उत्पादन जूगु वस्तुत नं विदेशय् निर्यात यानाः देय्या आर्थिक अवस्था क्वातुकाच्वंगु खः । जब बहुदलीय व्यवस्था वल, नेपाःया अवस्था स्यनावनीगु क्रमय् न्ह्याः वनाच्वन । थुकिया अर्थ बहुदलीय व्यवस्था पाय्छि मजू धाय्त्यनागु मखु । खालि बहुदलीय व्यवस्थाया पार्टीया नेतात विदेशी इशाराय् प्याखं हुलाः देश बर्वाद यानाच्वंगु दु, थुलि हे जक जिगु धापू खः ।
नेपाः स्वयां चीधंगु व थीथी समस्यां जायाच्वंगुया नापनापं भारतया अर्ध–उपनिवेशय् लानाच्वंगु देय् भुटान । भुटान नं जलश्रोतया धनि देय् खः । भुटानया नेतातसें जनता व राष्ट्रिय हीतया सवालय् अडान काय्फूगुलिं देय्या जनता आनन्द व सुखी जुयाच्वंगु दु । भारतं नेपालय् थें भुटानय् नं जलश्रोत क्षेत्रपाखें लगानी यानाः मत व लः यंकाच्वंगु दु । तर भुटानया नेतात भारतया नापं अडान कयाः २५गू प्रतिशत रोयल्टी काय्फूगु कारणं जलश्रोतया आम्दानीं देय्या अर्थतन्त्र मजबूत जुयाच्वंगु दु ।
झीगु देसय् नं भारत जलश्रोतय् अरबौं लगानी यानाच्वंसां भारतनाप अडान काय्मफूपिं दलाल नेतात जूगुलिं भारतं ९९गू प्रतिशत फाइदा कयाच्वंगु दु । झीगु देसया लःपाखें भारतया विहार व उत्तर प्रदेश हराभरा जुयाच्वंगु दु । अझ ला नेपाःयात कम फाइदा जक मखु, हानि अप्वः जुयाच्वंगुलिं देसया अर्थतन्त्रय् नकारात्मक असर लानाच्वंगु खः । दसूया नितिं कोशी, गण्डकी
व कर्णाली योजनापाखें विहार व उत्तर प्रदेश चमत्कारी ढंगं उत्पादन यानाच्वंगु दुसा नेपाःया तरार्इृ लागा धाःसा बर्बाद जुयाच्वंगु दु ।
देसयात गजाःपिं नेता माः ?
यदि नेतात भिंपिं अर्थात सकारात्मक सोचया नापनापं देसप्रेमया भावना दुपिं व उमिगु ल्हातिइ सत्ता लात धाःसा देय्यात याउँक विकास यानाः क्यना बीफु धयागु खँ सिंगापुरया नेता ली क्वानं क्यनाबिल । सिंगापुर देय् प्राकृतिक श्रोतया सम्पत्ति मदुगु धाःसां मपाः । सिंगापुर समुद्रया लिक्क लाःगु चीधंगु देय् खः । न्हापा अंग्रेजतय्गु उपनिवेशय् लानाच्वंगु इलय् अंग्रेजतसें सिंगापुरयात मू केन्द्रय् तयाः अंग्रेजतय्गु जहाज एशिया, यूरोप व मेमेगु देसय् व्यापारया नितिं ओहोरदोहोर यानाच्वनी ।
मेिगु अंग्रेजतय्गु ज्या खः, सिंगापुरय् जहाजयात विश्राम यानाः मर्मत सम्भार याय्गु ज्या नं यानाच्वनी । थ्व हे कारणं यानाः सिंगापुरयात श्रमिकतय्गु बस्ति धाः अंग्रेजतसें धाय्गु यानाच्वनी । जब अंग्रेजतसें बाध्य जुयाः सिंगापुरयात उपनिवेशपाखें मुक्त याय्माल, सिंगापुर मलेसियानाप बिलय् जुल । सिंगापुर मलेसियाया छगू प्रान्तकथं प्रशासन चलय् जुयाच्वन । सिंगापुर मलेसियालिसे बिलय् जूसां नं मलेसिया धाःसा सन्तुष्टि जुयाच्वंगु मदु । छाय्धाःसा मलेसिया सिंगापुरया प्रशासन चलय् याय्गु नितिं यक्व धनराशी खर्च यानाच्वनेमाः । तर सिंगापुरपाखें धाःसा
छुं नं मलेसियायात आर्थिक लाभ मजूगु कारणं खः । थ्व हे हुनिं यानाः मलेसिया सिंगापुरयात थःगु संघपाखें लिकया बिल ।
जब मलेसियायां सिंगापुरयात संघं लिकयाबिल, अर्थात अलग्ग राज्यया घोषणा यानाबिल, ली क्वान अति भाबुक जुयाः राष्ट्रया नामं सम्बोधन यात । प्राकृतिक श्रोत सम्पत्तिविहीन राज्ययात गथे यानाः राज्ययात न्ह्याकेगु धकाः । तर प्रधानमन्त्री ली क्वानं हिम्मत हारय् याय्गु ज्या मयाः । सिंगापुरया सेनायात सशक्त याय्गु, प्रशासन क्षेत्रय् नं चुस्त याय्गु नितिं इजरालयपाखें सेनायात तालिम बीकेगु ज्या यातसा प्रशासनय् चुस्त याय्गु नितिं पश्चिमी राष्ट्रपाखें तालिम बीकेगु ज्या यात ।
सिंगापुरय् संकट जुयाच्वंगु इलय् सन् १९६४पाखे इण्डोनेशियाया निम्ह कमाण्डोतसें हङकङय् स्वम्ह सिंगापुरया जनतायात स्यानाबिल । इण्डोनेशियाया कमाण्डोतय्त ज्वनाः सिंगापुरया कठघराय् हयाः मृत्युदण्ड बीगु घोषणा यात । जब मृत्युदण्डया घोषणा बीसात कि इण्डोनेशियाया सरकारं तसकं दबाब बिल, मृत्युदण्ड बीगु ज्या याय्मते धकाः । यदि मृत्युदण्ड बिलधाःसा सिंगापुरयात आक्रमण तकं याय्गु ख्याच्वः बिल ।
तर ली क्वानं इण्डोनेशियाया कमाण्डोतय्त मृत्युदण्ड बियाः कानूनी राज्यया पालना यानाः क्यनाबलि । ली क्वानं थथेतकं धाय्गु यात, कमजोर देय् सिंगापुर कानूनी राज्य स्थापना याय्त ताःमलात धाःसा जनतां विश्वास याइमखु, हिम्मत यानाः कमाण्डोतय्त मृत्युदण्ड बियागु खँ धयादिल । ली क्वानं कडा परिश्रम यानाः आधुनिक सिंगापुर प्रगतिशील देस धकाः विश्वयात सन्देश बीगु ज्या यात । ५०गू लख जनसंख्या दुगु सिंगापुरय् ३गू लख ५०द्वःम्ह अति शक्तिशाली सेनात दु । थ्व कारणं यानाः जःलाखःला देसं हेपय् याय्गु, ख्याय्गु आँट मयाः । सिंगापुरय् जनसंखया चरित्र नं जटील खनेदु ।
अथे धयागु चिनिया मूलया जनसंख्या अप्वः दु, ल्यंदनीपिं मलेशिया व इण्डोनेशियाया मुस्लिम जनसंख्या नं म्हो मजू । अझ भारतीय मूलया हिन्दूतय्गु जनसंख्या नं धमाधम अप्वया वनाच्वंगु दु । ली क्वानं थःगु बुद्धि विवेक छ्यलाः जातीय सद्भावना काय्म यानातय्त ताःलात । थ्व हे कारणं सिंगापुरय् जातीय कचवं नं मदु । फुक्क जातित मिलय् जुयाः देस बिकास यानाच्वंगु दु ।
झीगु देसया नेतातय्गु पहः खनाः जनतात वाक्कदिक्क जुइगु स्वभाविक खः । छाय्धाःसा प्राकृतिक श्रोत, सम्पत्तिया अति धनि जुयाच्वंसां नं देसयात कंगाल यानाच्वंगु दु । मेगु ज्या छगू जाति बर्मूत जक देसया सत्ताय् वनेगु कासाय् जक राजनीति यानाच्वंगु दु । थ्व हे कारणं यानाः गैर ब्राह्मणया दथुइ कचवं हयाः फुट हय्गुली जक ध्यान केन्द्रीत जुयाच्वनीपिं खः । धात्थें धाय्माल धाःसा पार्टीया नेतातय्गु ज्या विदेशी शक्तियात लय्ताय्केगु नितिं देसया भूमि, जंगल, लः व अनेक खानीया श्रोतया अधिकार बियाः सत्ताय् च्वनेगु ज्या बाहेक मेगु छुं नं ज्या यानाच्वंगु मदु ।
