पृष्ठभूमि

 

नेपालय् जक मखु हलिमय् ईन्टरनेट सुविधा सुलभ जुइन्ह्यःतक मूलधारया पत्रिका, रेडियो व टेलिभिजन जक सूचना वा समाचारया श्रोत जुयाच्वंगु खः । मूलधार मिडियाय् आम पाठकपिनिगु प्रतिक्रिया वा विचार तकं सम्पादन लिपाजक प्रस्तुत जुइगु अबलेया अवस्था खः ।

 

 

तर प्रविधि विकासनापं समग्र पत्रकारिताया क्षेत्रय् हे ह्यूःपा वयाच्वंगु खनेदु । अर्थात, आम नागरिकया सञ्चारमाध्यमय् सक्रिय सहभागिता, योगदान वाय् नागरिक पत्रकारिता थौंकन्हय्या विकसित जुयाच्वंगु न्हूगु आयाम खः सञ्चार क्षेत्रय् । 

 

 

नागरिक पत्रकारिताया अर्थ ध्वाथुइकेत झीसं छगू निगू घटनायात दुवाले । 

 

१. यलय् जूगु छगू सार्वजनिक सुनुवाईया रिपोर्टय् नेपालभाषां खँल्हाबँल्हाया कारणं कर्मचारीपिन्त मछिनाच्वंगु खँ दुथ्याःगु खनेदत । उगु रिपोर्टया फोटोसहित फेसबूकय् छगू धारणा पिहांवल, नेवाः बाहुल्यता दुथाय् भाषाया अनादर जूवंगु अनुभूति जुल धकाः । थुकियात कयाः स्थानीय सञ्चारमाध्यमपाखें नं च्वय्गु यात । नागरिक समाजपाखें थुकिया विरोधकथं ज्ञापनपौ लःल्हाय्गु ज्या जुल ।

 

रिपोर्ट सुधार जुल । तत्कालिन यल उपमहानगरपालिकापाखें नेपालभाषा छय्लाबुला नितिं नेवाः हेल्प डेस्क पुनःसंचालन याय्गु तकं प्रतिबद्धता प्वंकल । 

 

 

२. लिपांगु चुनाव धुंकाः नगरया सेवाप्रवाह चुस्त याय्गु तातुनां येँ महानगरया बोर्ड मुँज्यां मोबाइल खर्च व्यवस्थाया निर्णय जुल । सचेत नागरिकपाखें थुकिया विरोध यासें निर्णयया किपा न्ह्यब्वल । सामाजिक सञ्जालय् भाइरल जुयाः थुकी बहस न्ह्यात । नागरिकपिनिगु प्रतिक्रिया स्वयाः थुगु निर्णय तत्कालया नितिं लागू मजुइगु निर्णय मेगु बोर्ड मुँज्यां यात ।

 

थ्व छगू किपासहितया अभिव्यक्तिया प्रभाव खः कि मखु ?

 

 

३. येँय् स्कूलं लिहांवःम्ह मचा धलं चुइकल । थजाःगु घटना सायद न्हापा नं जूगु खय्फु । तर थुगुसी थजाःगु घटना छम्ह प्रत्यक्षदर्शीं काःगु भिडियो तत्काल सामाजिक सञ्जालपाखें भाइरल जुल । थुगु भिडियो येँया सम्बन्धित निकाययात तत्काल च्यूताः तय्त दबाब सिर्जना जूगु दुसा थुगु घटनाया समाचारयागु श्रोत नं । 

 

 

थुकी सुशीला मगरं काःगु उगु भिडियोया प्रभाव महत्वपूर्ण खः कि मखु ? 

 

 

सम्भवतः स्वताजि घटनाय् संलग्न व्यक्तिपिं पेशागत पत्रकार मखु । यदि खःसा घटना विशेषया समाचार सम्बन्धित सञ्चारमाध्यमय् न्हापां पिदनेमाःगु ख ।

 

थुकथं स्वय्बलय् नागरिक पत्रकारिता धइगु स्वयम् सेवाग्राही वा पाठक वर्गपाखें खंकीगु घटनाक्रमया तात्कालिक तथ्यगत सूचना चाहे घटनाया वर्णन, फोटो वा भिडियोयात इन्टरनेटया माध्यमपाखें प्वंकेगु अभ्यास हे खत । 

परिभाषा छु दु ?

 

 

आम नागरिक जुयाः जब गुगु नं कथंया सूचना वा समाचारया संकलन, बिश्लेषण व बितरण ईन्टरनेटया छ्यलाबुलापाखें पिलुइ, उकियात नागरिक पत्रकारिता धाइ । 

 

 

बेलायतया नांजाःम्ह स्वतन्त्र आर्थिक पत्रकार एवं बिबिसी टेलिभिजनया प्रस्तोता व रेडियोकर्मीया धापूकथं गबले झीसं समाचार वा सूचनाया सामान्य उपभोग स्वयांं थःहे श्रोत वा अपनत्वसहितया छगूकथं समाचार निर्माता जुइफइ, नागरिक पत्रकारिताया पलाः न्ह्याय्धुंकि । अर्थात, 

 

 

जब छम्ह सचेत नागरिक पेशागत पत्रकार मखुसां वास्तविक श्रोतया आधारय् पत्रकारिताया सिद्धान्त अःखः सम्पादन प्रक्रिया बिना छुं नं कथंया घटना वा समस्यायात कयाः सूचना संकलन, अभिलेखीकरण वा रिपोर्ट दय्केगुलि सक्रिय जुयाः थःत सामाजिक सञ्जाल वा सञ्चार जगतय् न्ह्यब्वइ, उम्ह मनूपाखें नागरिक पत्रकारिताया परिभाषायात छय्लेधुंकी । 

नागरिक पत्रकारिताया विकासक्रम 

 

 

सन् १९९१ जब हलिमय् न्हापांगु वेभसाईट भौतिक विज्ञानया टिम बेनेर्स लिपाखें सञ्चालित जूगु खः । उगु इलय् प्रयोगकर्ता मैत्री प्रविधिया विकासया कल्पना हे मजूनिगु जुल । सन् २००४ थ्यंबलय् वेब २.० प्लेटफर्म विकास जुल, गुकी सामान्य प्रयोगकर्तां थःगु ईच्छाकथं वेभसाइट, ब्लग वा फीडयात सरल तरीकां सूचना प्रवाह वा बिचाः प्वंकेत छगू दबूया रुपं छ्यलाबुला याय्खन ।

 

वर्डप्रेस व ब्लग साईट थुकिया दसुत खः । थुगु विकासलिपा स्वतन्त्र रुपं न्ह्यब्वइगु विषयवस्तुपाखे मूलधारया सञ्चारतकं प्रभावित जुयाच्वंगु दु । 

 

 

अर्थात डिजिटल प्रविधि व ईन्टरनेटया विकासलिसें डिजिटल क्यामेरा, स्मार्ट फोनय् पिलूगु सुविधापाखें छम्ह पाठकं छुं नं घटनायात तत्काल पोष्ट याय्गु ह्वःताः चूलाःगु दु । थुकी आम नागरिक अनलाईन मिडियापाखे सक्रिय जुइगु अवस्था निर्माण यानाब्यूगु दु । 

 

 

नागरिक पत्रकारिता मूलधार पत्रकारिता स्वयां बिस्कं जुइगु धइगु लेखक वा योगदान  बीपिन्त पत्रकारिताया तालिम तक नं आवश्यक जुइमखु । 

नागरिक पत्रकारिता युगया फाइदा

 

 

सञ्चारक्षेत्रय् हार्ड न्यूज सेन्सया महत्व दु । हार्ड न्यूज निर्माणया नितिं पत्रकार स्वयम् घटनास्थलय् दयेमाः धइगु मान्यता दु । तर पत्रकारिताया ज्ञानबिना नं घटनास्थलपाखें छम्ह आम नागरिकं सामाजिक सञ्जालमार्फत तत्काल न्ह्यब्वइगु किपा वा भिडियो पत्रकार स्वयांं छुं म्हो मजू । स्थानीय नागरिक सक्रिय जुइगु हुनिं घटनायात स्वय्गु दृष्टिकोण सञ्चारमाध्यम स्वयांं बहुआयामिक जइगु सम्भावना नं अप्वइ ।

 

थुकथं प्रविधि, स्मार्टफोन व इन्टरनेटया सुलभतां नागरिक पत्रकारिताया योगदान महत्वपूर्ण जुयाबी । 

 

 

अथेहे वैकल्पिक रुपय् ईन्टरनेट प्रयोगकर्तापाखें हे न्ह्यब्वःगु सामाग्रीया आधारय् विकिपेडिया लगायत थीथी वेभसाईट सूचना प्रवाह जक मखुसे विषयगत अध्ययनया सन्दर्भ सामाग्रीया रुपय् नं विकास जुयावंगु खनेदु । थीथी ब्लगसाईटलिसें छगू बिचाः निर्माणया नितिं सामाजिक सञ्जालया प्रयोग नं अप्वयावःगु खनेदु । न्हूगु ह्यूपाःकथं पाठक वा प्रविधिया प्रयोगकर्ता स्वयम् समाचारया श्रोत व नागरिक पत्रकारिताया संवाहक जूगु खनेदु ।

 

 

थौंकन्हय् मूलधारया प्रतिस्पर्धीकथं नागरिक पत्रकारितापाखें विविध प्रकारया समाचारमूलक जानकारी न्ह्यब्यय्गु ज्या नं जुयाच्वंगु दु । थुकी स्वयम् पत्रकारपिनिगु वैयक्तिक अभिव्यक्ति नं दुथ्याः । मूलधार सञ्चारमाध्यमय् न्ह्यब्वइगु सामाग्री ब्वनेकथं हे ईन्टरनेटया पहुँच व स्मार्टफोनया विकासलिसें स्थानीय घटनाक्रमया तात्कालिक स्थलगत रिपोर्टिङ्गनिसें मनोरञ्जन व समाचारमूलक प्रस्तुति स्वतन्त्र रुपं विकास जुयाच्वंगु अवस्था दु ।

 

थुगु अभ्यासया निरन्तरतापाखें आम नागरिक सचेत जुयाः सामाजिक अभियन्ता जुइगु वा सामाजिक विकास प्रवद्र्धनय् स्थानीय सक्रियता बृद्धि जुइगु सम्भावना नं उत्तिकं खनेदु ।

नागरिक पत्रकारिताया युगबारे सञ्चारक्षेत्रय् बहस 

 

 

पेशागत मिडियाकःमि व सञ्चार क्षेत्रया अनुसन्धानकःमिपिन्सं नागरिक पत्रकारितापाखें वइगु ताजा बुखँयात छगू सबल श्रोतकथं उपलब्धि धकाः नालाकाःगु खनेदु । तर थुकिया बेफाइदा व चुनौतीयात दुवालाः स्वय्बलय् थीथी बहस नं खनेदु । 

 

 

छगू धारं थुगु न्हूगु विकासयात नागरिक पत्रकारिताया मान्यता बीगु स्वइ । बेफाइदायात न्यूनीकरण याय्फइ धकाः सकारात्मक जुइ । मेखेरं मेगु धारं थुकियात अपरिपक्व पत्रकारिता व परिवेशजन्य पत्रकारिता वा पाठकवर्गपाखें वइगु सामाग्रीया जक रुपं ब्याख्या याय्गु याः । इन्टरनेटया विश्व प्रभावपाखे च्यूताः तयाः थुमिसं च्वमियाके लिकुनाच्वनेफूगु मभिंगु मति व छद्मभेषी जुयाः मखुगु खँयात तत्काल स्थापित यानाक्यनेगु गलत नजीरया सम्भावनापाखे बः बी । पत्रकारिताया सैद्धान्तिक ज्ञानया अभावं न्ह्याइगुलिं

 

 

 

ईन्टरनेटया सुलभतां हःगु थुगु न्हूगु ह्यूपाःया हुनिं मेखेर मूलधारया सञ्चारमाध्यमया अनलाईन उपस्थिति नं अप्वःगु खनेदु । थौकन्हय् मूलधारया मिडियापाखें सञ्चालित वेभसाईट बाय् अनलाइन पोर्टल प्रयोगकर्ता मैत्री जुजुं वयांच्वंगु दुसा उकी प्रकाशित समाचारपाखे न्ह्यब्वयातइगु विषययात कयाः तत्काल पाठक प्रतिक्रिया जक मखु, उकिया विश्लेषण, बहस याय्गु नं चलन नागरिक पत्रकारिताया हे मेगु रुप जुयाब्यूगु दु ।

 

आम पाठकं थःगु प्रतिक्रिया प्वंकेगुनिसें थःगु बिचाः वा समाचार दय्काः तुरन्त पोष्ट याय्गु व्यवस्थातक दुथ्याकेगु चलन खनेदयाच्वंगु दु ।

 

नागरिक पत्रकारिता ः न्ह्यःनेया लँपु 

 

नागरिक पत्रकारिता याय्त अनुभव, औपचारिक पत्रकारिता शिक्षातकं आवश्यक मजूगु कारण थुकी न्ह्ब्वय्गु समाचार निष्पक्ष जुइ धकाः निश्चित याय्गु अवस्था मदु । पत्रकारिताया मूलभूत सिद्धान्त व आचारसंहितायात कयाः ज्ञान मदइगुलिं भाइरल जुइगु समाचारपाखें बांमलाःगु लिच्वः नं लाय्फु । 

 

 

नागरिक पत्रकारिताया नामय् गैर जिम्मेवार व अराजक अभिव्यक्ति हावी जुइफु । स्थानीय सक्रियता व थःत मनं लिक्क लाःगु विषयसं केन्द्रित जुइगु जुयाः समग्र वा राष्ट्रिय सन्दर्भया अध्ययन बिना सूचना हावी जुल धाःसा पेशागत तालिम प्राप्त पत्रकारपिनिगु अवमूल्यन जूवनेफूगु खँय् नं झीपिं सतर्क जुइमाः । 

 

 

अथे खःसां तबि, सञ्चारक्षेत्रया ५०० दँ पुलांगु इतिहासया न्ह्यःने नकतिनि १५दँ मथ्यंनिगु नागरिक पत्रकारिताया विषयसं निष्कर्ष पिकाय्गु ई अवश्य नं मखुनि, तर हलिन्यंकया प्रविधिया प्रयोग स्वय्गु खःसा नागरिक पत्रकारिताया युग न्ह्याइगु बाहेक बिस्थापित पक्का नं जुइमखुनि ।

 

इन्टरनेट प्रविधि झंझं विकसित जुयाच्वंगु इलय् नागरिक पत्रकारिताया फाइदा यक्व दुगु खःसां ल्याय्म्ह पुस्ताय् सामाजिक सञ्जालया प्रयोग बिचाः स्वयां थःगु दैनिकी न्ह्यब्वय्गु व मेपिन्त प्रभाव क्यनेगु चलन हे हावी जुयाच्वंगु दु । प्रविधिलिसें जानकार जुइगु ल्याय्म्ह वर्गयात थुगु अवस्था हिलेगु अवसर झीके न्ह्यःने वःगु दु । पेशागत पत्रकारिताय् संलग्नपिन्सं ल्याय्म्ह वर्गयात ध्वाथुइकेगु कुतः याय्गु खःसा नागरिक खबरदारीलिसें प्रभावकारी समाचारया श्रोतकथं न्हूपुस्तायात विकास याय्फइ । 

 

 

(च्वमि नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबू, यल कचाया छ्याञ्जेलिसें यलय् न्हापांखुसी न्ह्याःगु ‘नागरिक पत्रकारिता तालिम’या प्रशिक्षक नं खः ।)