निदँलिइपा तःच्वःगु तःभुखाय्या घाः
हसना लवजु
ख्वप
घाः जूगु निदँ दय्धुंकल अथेजूसां मलंनि । आःला तःच्वयाः नं वल । थ्व घाः खः, भुखाचं पीडित अले भुखाचं छेँ दुनाःवःपिनिगु । गोरखा भुखाय् धकाः म्हसीका दुगु तःभुखाय् ब्वःगु निदँ दय्धुंकूगु दु । अथेजूसां भुखाचं पीडित मनूतय्गु समस्या आःतकं मज्यंनि । भुखाचं यक्व लिच्वः लाकूगु झिंप्यंगू जिल्लात मध्ये येँ, यल व ख्वप जिल्ला नं खः । राष्ट्रिय पुनःनिर्माण प्राधिकरणया तथ्याङ्ककथं स्वनिगलय् छेँ दनेत सरकारपाखें अनुदान काय्खनीपिं लाभग्राहीया धलखय् मुक्कं ९७,३०४ गू परिवार दु ।
स्वनिगः धइगु नेवाःतय्गु बस्ति जूगुलिं स्वनिगलय् भुखाचं पीडित बासिन्दात मध्ये नेवाःत हे यक्व दु धइगु खँय् सुयाँ नं आपत्ति दइमखु । भुखाय् ब्वय्वं, थःगु छेँ दुनावःपिं नेवाःत बुँइ, त्वालय्, नापं सार्वजनिक थासय् पाल ग्वयाः च्वन । अले वयां लिपा टहरा ग्वयाः च्वंगु खः । छेँ दुनावःपिं नेवाःत दच्छिस्वयां ताः ई हे टहराय् च्वनेधुंकूगु दु ।
अले गुलिं गुलिं धाःसा बालं च्वंगु खः । थ्व धइगु ला च्वनेगु थाय्या छगू अस्थायी समाधान जक खः । न्ह्याबलें थथे च्वने मफइगु जुयाः आः धाःसा भुखाचं छेँ दुनावःपिं नेवाःतय्सं थःगु पुलांगु छेँ पीधुंकूगु थासय् हे न्हूगु छेँ दनेगु न्ह्याकाहःगु दु ।
अनुदानया ध्यबां जक छेँ दने फइ ?
राष्ट्रिय पुनःनिर्माण प्राधिकरणपाखें छेँ दनेत अनुदानकथं न्हापांगु किस्ताय् न्यय्द्वः तका, निगूगु किस्ताय् छगू लख व न्यय्द्वः तका व स्वंगूगु किस्ताय् छगू लख तका बीगु आःतकया दुने निर्णय याःगु दु । थ्व अन्तर्गत स्वनिगःया गुलिं नेवाःतय्सं निगूगु किस्ताया ध्यबा तकं काय्धुंकूगु दु । अले गुलिं धाःसा अनुदान सभ्झौताया प्रक्रियाय् दु ।
आःतकया हिसाबं सरकारपाखें छेँ दनेगु नितिं मुक्कं स्वंगू लख तका ध्यबा वइ । झीसं बिचाः याय्माःगु खँ धइगु, अले छु थौंकन्हय् स्वंगू लखतका ध्यबां छेँ दनेत गाइ ? गुलिति गाइ ? सरकारपाखें व्यवस्था जूगु थुलि ध्यबा ला छेँ दनेत मालीगु खर्चय् झिब्वय् छब्व जक जुइ, व न छतँ छेँ दनेत जक । मेगु ध्यबा ला छेँ दुनावःम्ह थवं हे चूलाकेमाः ।
थनिं न्यादँ न्ह्यः स्वयां आः छेँ दनेत मालीगु खर्च निदुगं स्वदुगं हे पाः । तःभुखाय् लिपा छेँ बल्लाक हे दनेमाः धइगु चेतना नेपाःमिपिंके ब्वलंगु दु । नापं छेँ दनेगुली स्थानीय निकायपाखें कडा नियम हःगु दु । छेँ दनेगु ठेक्का कयाः ज्या यानादीम्ह ख्वपय् च्वम्ह ठेकेदार हरि कोजुं धयादीगुकथं निगू व बागू आनाय् छतँ छेँ दनेत थौंकन्हय् म्होतिं नं नीन्यागू लख तका ध्यबा खर्च जुइ ।
बुँ मियाः छेँ दनेगु
लखौं तका ध्यबा मालीगु जुयाः न्हियांन्हिथं ज्या यानाः कमे यानाः ध्यबा मुंकाः छेँ दनेगु खःसा छगू मध्यम परिवारं झिदँ लिपा जक छेँ दनेफइ, तर नेवाःतय्त आःया इलय् हे छेँ मदयाः थाकुयाच्वंगु दु । थथे समस्याय् लाःपिन्सं त्यासा कयाः ज्यूला, थःपिनिगु बुँ मियाः ज्यूला गथे याना ज्यू, अथे यानाः छेँ दनाहःगु दु ।
लखौं लखतका त्यासा कयाः छेँ दनेधुंका गथेयानाः पुलेफइ धइगु न्ह्यसः ब्वलनी अले पुले मफइगु जोखिम नं दइ । अथे जुयाः नेवाःतय्के दुगु व नेवाःतय्सं खंगु छगू जक हे विकल्प धइगु बुँ मियाः जूसां छेँ दनेगु । भुखाचं छेँ दुनावःपिं अप्व धइथें नेवाःतय्सं आः थः बुँज्या याना नयाच्वंगु बुँ मियाः जूसां न्हूगु छेँ दनाःगु दु ।
ख्वपय्, मुक्कं २७,५५५ गू परिवार प्राधिकरणया लाभग्राहीया धलखय् लाःगु दुसा उकिया दुने नं २१,०८७ नापं अनुदान सम्झौता जुइधुंकल । अथेहे १,०१५ गू परिवारं छेँ दनेगु शुरु याय्धुंकूगु अवस्था दु । थुपिं छेँ दँपिं अप्वसियां हे थःगु बुँ मियाःगु वःगु ध्यबा हे छ्यलाच्वंगु खः ।
“व्यासि त्वालय् जक हे आः २० खा ति न्हूगु छेँ दंगु दु, गुलिं दने हे क्वचाल अले गुलिं दनाच्वन, थुपिं मध्ये अप्वसिनं थःगु बुँ मिया छेँ दंगु दुुसा, ल्यँपिं मेपिन्सं धाःसा बैंक वा सहकारीइ त्यासा कयाः छेँ दंगु खः ।” व्यासीया स्थानीयवासी कृष्णराम सुवालं धयादिल । सुवाल थःम्हेसिया छेँ भुखाचं दुनावःगु खः ।
भुखाचं छेँ दुनावःम्ह व्यासीया राजेश कैतीं थःगु बुँ मियाः वःगु ध्यबां हे छेँ दनादीगु खः । स्वीन्यादँ दुम्ह कैति भुखाय् लिपा थःगु परिवारसहित निदँतक बालं नं च्वनेधुंकल । “बालं च्वनाथाय् लःया बांलाःगु सुविधा मदु । जिपिं जक मखु, निम्ह मस्त नं दु, कतःपिनिगु छेँय् च्वने तसकं थाकु । अथे जुयाः आः थःगु छेँ दनेमाल धकाः दनागु खः ।” कैतिं धयादिल । छेँ दनेत गुकथं ध्यबाः चूलाकादिया धकाः न्यनाबलय् वय्कलं धयादी, “छेँय्पाखें जिगु भागय् १२गू आना जग्गा वःगु खः ।
आनाया चय्द्वलं बुँ मियाः, अले ध्यबां नं मगानाः खुगू लखतका सहकारी थासं त्यासा कयाः छेँ दनागु खः ।” छेँ दंनाच्वंगु इलय् वय्कःलं थःम्ह नं छम्ह ज्यामि सरह हे न्हियाँ न्हिथं ज्या याःगुलिं हे थुलि जक ध्यबां छेँ दनेफूगु धकाः वय्कलं धयादिल । मखुसा ला थ्वस्वयां नं यक्व ध्यबा खर्च जुइगु वय्कःया धापू दु ।
उगु हे त्वालय् च्वंम्ह किसु सुवालया नं थजाःगु हे अवस्था दु । स्वीनिदँ दुम्ह सुवालं थःपिन्सं न्हापा मुंका तयागु धेबां नं छेँ दनेत मगाःगुलिं बुँ मिया छेँ दना धकाः कनादिल । “भुखाचं छेँ पूवंक हे क्षति जुल, जिमिगु मेगु आयश्रोत मदु, मुंका तयागु ध्यबां जक मगात अथेजुयाः बुँ मियाछ्वया ।” सुवालं धयादिल । वय्कलं थःगु झौखेलय् च्वंगु निगू व बागू आना बुँ आनां खुगू व न्हय्न्याद्वलं मियादीगु खः । न्हापा शिक्षण पेशा यानादीम्ह सुवाल आः थःगु ज्या हे त्वःताः छेँज्याय् हे व्यस्त जुयादीगु दु ।
अथेहे ख्वपया नगांचाय् च्वम्ह कृष्णलक्ष्मी सिमाछ्वां थःगु दुनावःगु छेँ लिक्क दुगु छकुचा क्यब १३ लाख तकाय् मियादीगु खः । “जिमिगु पुर्खौलि सम्पति यक्व मदु, अथे जुयाः छकूचा क्यब जूसां मियाछ्वया ।” वय्कलं कनादिल ।
वाः चाय्केमाःगु ई
ख्वपया नेवाःतय्गु थजाःगु अवस्था धइगु ला छगू उदाहरण जक हे खः । स्वनिगलय् थेच्व, सुनागू, किपू, खोना, तोखा, हरिसिद्धिनापं थीथी थासय् च्वंपिं अप्व धइथें नेवाःतय्गु थःथःगु थजाःगु कथंया हे बाखं दु । भुखाय् लिपा थथे नेवाःतय्गु सम्पति सिधयावंगु दु । भुखाय् लिपा नेवाःतय्गु छेँ नं दुनावःगु अले दुगु भतिचा बुँ नं मीमाःगु अवस्था दु । भुखाचं यानाः दुनावःगु छेँ दनेगु धइगु ला धेबा सितिकं हे छ्वय्गु सरह जुइ ।
छेँ दनेत खर्च जुइगु स्वीगू पीगूु लखतका धेबा लगानी यानाः चिधंगु छगू उद्योग चाय्काः ज्या जक याय्गु खःसां नेवाःतय्गु जीवनस्तर थ्वयां च्वय् थाहांवनी । थथे मयासे बैंकय् जक धेबा तय्गु खःसां उकिं वइगु ब्याजं माःगु खर्च चूलाके फइ । अले थीथी ज्या नं याय्फइ । मुंकेफूगु धेबा धइगु हे भविष्यया नितिं पूँजि खः । कमे जुइगु धेबा खर्च याःसां पूँजि धाःसा गबले नं खर्च याये मज्यू धइगु आर्थिक सिद्धान्त दु । तर थ्व ला मुंकातःगु ध्यबा खर्च जक मखु, दुगु सम्पत्ति हे मीमाःगु अवस्था खः ।
तर अथे धयाः नं छु याय्गु ? छेँ हे मदय्का च्वनेगु नं मजिल । बाध्य जुयाः हे नेवाःतय्सं बुँ मियाः छेँ दनाहःगु खः । नेवाःत न्हापांनिसें हे थःगु तुती थःपिं दनेफूपिं स्वतन्त्र जाति खः । नेवाःतय्सं बुँज्या याइगु जुयाः हे नय्गु नितिं मेपिनिगु भरय् च्वनेम्वाः, अले छगूकथं धाय्माःसा नेवाःतय्के दुगु बुं यानाः हे नेवाःत स्वतन्त्र जूगु खः । तर आः नेवाःतय्के दुगु बुँ नं म्युम्युं सिधयाः वानाच्वंगु दु । नेवाःतय्गु थःगु बुँ सिधया वनीगु धइगु नेवाःत अप्रत्यक्षकथं मेपिनिके निर्भर जुयावनीगु खः । आर्थिक, सामाजिक, राजनीतिक, साँस्कृतिक दक्व कथं हे । थुुगु विषय छगू गम्भिर विषय जूगुलिं नेवाःतय्सं वाः चाय्केमाःगु ई वःगु दु ।
