निम्ह नेता व नेतृत्वया आवश्यकता
उपेश महर्जन
नेपाल कम्यूनिष्ट पार्टी (नेकपा)य् निम्ह नायः दुगु पार्टी संरचनाया विषययात कयाः थौंकन्हय् तसकं नकारात्मक टिप्पणी जुयाच्वंगु दु । विशेष यानाः छगू पार्टीइ निम्ह नायः दुगुलिं निगू हे अःखः धापूत पिहां वयाच्वंगु खँयात कयाः म्वाःमदु कथं प्रचार जुयाच्वंगु दु – भेनेजुयला प्रकरणय् निम्ह नायः पिनिगु फरक बक्तब्य । तर अन्तय् सत्तारुढ पार्टीया नायः पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’या बक्तव्ययात हे सदर यासें नेपाल सरकारं अप्रत्यक्ष कथं नायःया हे धापूयात समर्थन याःगु स्थिति जुल ।
प्रधानमन्त्रीलिसें पार्टीया नायः केपीशर्मा ओलीया स्वीट्जरल्याण्ड भ्रमण लिपा च्वंगु पार्टी सचिवालय मुँज्यां बक्तव्ययात पार्टीया आधिकारीक मान्यता बिल । निम्हेसिगु नेतृत्वया हुनिं थुकथंया स्थिति ब्वलंगुलिं थजाःगु दुर्गति जुल धइगु सः नं पिहांवःगु खः । तर निम्ह नायः दुगु पार्टी संरचनाया व्यवस्था जुइवं पार्टी अपाङ्ग जुइगु मखु कि झन् सशक्त कथं कार्यान्वयन नं जुइफु । अथेखःसां ताःईतकया संक्रमणकाल क्वचाय् धुंकाः छम्ह हे जक नायःजूसा बांलाइ । विश्वइतिहासयात दुवाला स्वय्गु खःसा निम्हेस्यां नेतृत्व याना च्वंगु राज्य व्यवस्था व पार्टी संरचना नं दुगु खनेदु ।
अफगानिस्तान, भारत, बोस्निया हर्जगोभिनिया लिसेंया देसय् छुं नं छुंक थंया निम्हेसिगु नेतृत्व स्थापित जुया च्वंगु खनेदु । बाल्कन क्षेत्रय् दुगु पहिचानलिसेंया संघीयता दुगु बोस्निया हर्जगोभिनाय् स्वम्ह राष्ट्रपति दु । बोस्नियाली मुस्लिमया बाहुल्यता दुगु बोस्नियाय् छम्ह जक बोस्नियाली राष्ट्रपति, रिपब्लिका स्पार्कस्य् सर्व जातियात स्वइम्ह सर्वियाली राष्ट्रपति व क्रोयट्स जातियात स्वइम्ह क्रोयट्सीयाली राष्ट्रपतिया व्यवस्था दु ।
सर्व व क्रोय्टस निगुलिं जातिं क्रिस्चियन धर्म माने याइपिं खः । न्हय्गू कुचा जूगु युगोस्लाभियाया बोस्नियाहर्जगोभिना हाकनं कुचा दले धुंकाः संयुक्त राष्ट्र संघया सक्रियताय् डायटन सन्धिपाखें अलग्गा जुइ धुंकूगु रिपब्लिका स्पार्कस्यात छधी यासें थुकथंया चक्रिय राष्ट्रपतीय प्रणालीयात नाला काःगु खः । स्वंगुलिं जातिया राष्ट्रपतिं मंकाः कथं सरकार न्ह्याकीगु जूगुलिं तःक्वःमछि दना वयाच्वंगु विखण्डनया सः सुनावंगु दु । आःउगु देश शान्ति व समृद्धिपाखें न्ह्याःवनाच्वंगु् दु ।
न्ह्याबलें चर्चाय् वया च्वनीगु अफगानिस्तानया स्वात उपत्यकाय् दुगु पठान व पास्तुन समाजय् द्वैघ नेतृत्वया राजनीतिक संस्कार व संस्कृतिया अभ्यास जुया च्वंगु दु । स्वात पठानयु खान नेतृत्व द्वन्द्व व युद्धया कारक तत्व खःसा सन्त वा धार्मिक नेतृत्वकर्ताया ज्या खान नेतृत्व दथुइ दयाच्वंगु द्वन्द्वयात ज्यंकाः समाजया शान्त याय्गु खः । खान दथुइया समस्या मज्यंसा वा एक पक्ष ढंगं मत्याः तलय् सन्त नेतृत्वया भूमिका शुरु जुइ ।
सन्त नेतृत्वया अधिकार व सत्ता तटस्थताय् अन्तर निहीत जुइ । खान नेतृत्व बहुसंख्यक कार्यकर्ता व योद्धा व युद्धपाखें स्थापित जुइसा सन्त नेतृत्व समाजय् शान्ति पलिस्था याय्गु दक्षताय् निर्भर जुइ । राजनीतिक संस्कार व संस्कृतियात न्ह्याकेगु सन्दर्भय् जूगु निर्णय कार्यान्वयन याय्त खान नेतृत्वं आनाकानी याःसा सन्त नेतृत्वं कुंखिनेगु व द्वपं ब्यूसें कार्यान्वयन याकेत बाध्ययाय् फइगु धार्मिक, सामाजिक व राजनीतिक अधिकार दइ । उकिं समाजयात न्ह्यःने यंकेगु नितिं फरक पृष्ठभूमिया निगुलिं नेतृत्व परिपुरक सिद्ध जुइ ।
यूरोपेली राष्ट्र बेल्जियमया भौगोलिक व गैर भौगोलिक यानाः निगू कथंया संघीयता दु । अन संवैधानिक जुजु लिसेंया कार्यकारी राष्ट्रपतीय राज्य प्रणाली दु । फ्रेञ्च भाषी जुजु दुगु उगु देसय् डच बाहुल्यता लिसें डच भाषायात डच भाषायात सरकारी ज्याखँया भाषा दय्का तःगु दु ।
थुकथं हे भारतीय राजनीतिइ इलय् ब्यलय् द्वैध नेतृत्वया अभ्यास जूगु दु । छुं दँ न्ह्यः भारतीय कांग्रेस पार्टीं केन्द्र सरकार न्ह्याकेत थुकथंया संरचना दय् कूगु खः । विपक्षी भारतीय जनता पार्टीं कांग्रेस पार्टी नायः सोनिया गान्धीयात प्रधानमन्त्री माने याय्त अस्वीकार याय् धुंकाः युनाइटेड प्रोग्रेसिभ एलाइन्सया नायः दय् कूगु खः । वय्कलं कांग्रेसया वरिष्ठ नेता मनमोहन सिंहयात प्रधानमन्त्री दय् कूसां नं सरकार व सत्ताया बागडोर थःगु हे कमाण्डय् तयादिल ।
थ्व मोडेल छगू इलय् तसकं च्वछाय् बहः जुल । पार्टी व एलाएन्सया नायःया ल्याखं सरकारी नापं पार्टीया नीति दय्केगु ज्या गान्धीपाखें जुइगु खः । प्रधानमन्त्रीया हैसियतय् सिहंपाखें उकिया कार्यान्वयन याइगु खः । नायःया धापूयात कयाः विपक्षीं विरोध याइगु यलय् प्रधानमन्त्रीं प्रतिरक्षा याय्गु व सरकारी ज्याखँयात कयाः गन नं टिप्पणी जूसा नायःया नातां गान्धीं भिंकेगु ज्या याइगु खः । थजाःगु परिपार्टीं छुं हदतक नेतृत्वया संरचना ताःलाःगु खनेदत ।
अथे हे शक्ति पृथकीकरणया सिद्धान्त कथं छम्ह मनू छगू पद कथं काइगु खः । तर भारतीय सेना फाँटय् जल, थल व वायुया एकीकृत कमाण्डयु नं विभाजन यानाः स्वम्हेसिनं नेतृत्व याय्गु याः । छम्ह हे मनू प्रधान सेनापति जूसा पाकिस्तानय् थें जुयाच्वनीगु सैनिक ‘कू’भारतय् नं जुइफू धइगु आशांं थथे याःगु खः । भारतय् राष्ट्रपति हे सेनाया प्रमुख जुइगु व्यवस्था दु । अन थल सेना प्रमुख, जल सेना प्रमुख व वायु सेना प्रमुख कथं स्वम्हेसित नियुक्त याय्गु सैन्य संगठनया संरचना दु ।
थुकथं नेकपा दुनेया द्वैध नेतृत्वया व्यवहार व भूमिका छु नं छुं रुप व सारय् च्वय् न्ह्यथ नागु दसू लिसे ज्वःलाः । द्वैध नेतृत्वया हुनिं वया च्वनीगु छुं छुं समस्या ब्वलनाः संगठनया ज्याखँय् लिच्वःलानाः संरचना हे ध्वस्त जूगु यक्व हे उदाहरण दु । अथे खःसां छगू हे संगठन, सत्ता, प्रशासन व नेतृत्वय् निम्ह दइगु धइगु सामान्यला ख हे मखु । उगु देशया ऐतिहासिक कालखण्ड, घटनाक्रम, विकास जुजुं वनाच्वंगु राजनीतिक तरलतायात ध्यानय् तयाः आवश्यकता व स्वतन्त्रताया द्वन्द्वात्मक भौतिकवादी विश्लेषणलिसें द्वैध चरित्रया नेतृत्व खनेदु ।
द्वैध नेतृत्व छगुलि मेगुया नितिं परिपूरक कथं काय्माः वा प्रतिस्पर्धी कथं काय्गु वा जुइगु । छुं नं मुद्दायात छम्हेस्यां सैद्धान्तिकृत याय्गु व मेम्हेस्यां उकियात व्यवहारिक कथं जीवनय् छ्यले फूसा लुँइ नँ स्वा तय्गु थें जुइ । द्वैध नेतृत्व छगः हे धेबाःया निगू ब्व कथं काय् फत वा थुइके फत धाःसा उकिया लिच्वः बांलाइ व पार्टी एकतायात दीर्घकालीन कथं न्ह्याकेफइ । अथे मजुल धाःसा पार्टी एकता दुने किलं नयावनी ।
नेकपा दुने छक्वः प्रधानमन्त्री जुयाः नेपाःमिया धुक धुकी जुइत ताःलानादीम्ह नेतृत्व हे थौंकन्हय् जुयाच्वंगु दुसा मेम्ह झिदँया जनयुद्ध यानाः निक्वः तक प्रधानमन्त्री जुइ धुंकूम्ह ब्यक्ति खः । द्वैध नेतृत्व स्थापित जुयाच्वंगु दु हे, उगु पार्टीइ बहुपदीय सिद्धान्तय् च्वनाः छक्वःसां प्रधानमन्त्री व पार्टी नेतृत्वय् थ्यने धुंकूपिं शीर्षस्थ नेतात यक्व हे दु । मचाय्कं जूगु गल्तियात भिंकीपिं मेमेपिं हस्तीत नं दुगु नेकपाया द्वैध नेतृत्व ताःलाःगु खनेदु, नापं भविष्यय् नं बांलाइगु संकेत खनेदु ।
