नेपाःया न्हापांम्ह मिसा बाखं च्वमि मोतिलक्ष्मी उपासिका
– शान्तराज शाक्य
येँय् न्यत, तुंछेँया ल्हासा साहु द्रब्यधर तुलाधर व ज्ञानलक्ष्मी तुलाधरया तःधिकम्ह म्ह्याय् मोतिलक्ष्मी तुलाधर ने.सं.१०२९ दिल्लाथ्व १२ कुन्हु बूगु खः । म्ह्याय् मदुगु छेँय् दकसिबें न्हापां म्ह्याय् बूगुलिं अजिम्ह मानिथकुं अतिकं लय्ताः, छय् तिस्याः । वय्कःया दाजु चित्तधर, बेतीलक्ष्मी व न्हुछेलक्ष्मी निम्ह केहेँ दु ।
वय्कःपिं ल्हासा साहु जुयाः न्हापांनिसें मिसातय्त आखः ब्वंकेगु चलन दु । वय्कः न्यादँ दुबलय् ने.सं. १०३४ श्रीपंचमी कुन्हु ससुद्यः न्ह्यःने तयाः ग्वरलय् “नमोवागीश्वराय” च्वयाः ग्वःआखः स्यनेगु छुमां छुत । मेपिनिथें हे आखः स्यनेज्या अबुपाखें जुल । वय्कःया मां आखः मसःसां ब्वनेमाः धइगु थूम्ह जुयाः मस्तय्त आखः ब्वंकेगु ज्याय् तःधंगु ल्हाः दु । अबुपाखें चाणक्य ब्वनेधुंकाः गुरुपाखें सारस्वत व्याकरण, संस्कृत परिचय, बालबोध व्याकरण आदि ब्वन ।
चलनकथं खःथाय् ज्यूथाय् ल्हाःवःबलय् बिया छ्वय्माः धकाः मोतिलक्ष्मी च्यादँ दुबलय् झिंछदँ दुम्ह मिजंमचायात बियाछ्वत । नेवाः समाजय् छुं नं ज्याखँया क्वःछीगु अधिकार मिजंतय्के स्वयाः वयाः छेँया थकालि नकिंयाके दु । वं छु धाइ वहे मान्य जुइ । थुकथं छेँया हामा थकालि नकिं मानिथकुंया क्वःछिनाकथं मोतिलक्ष्मीया ब्याहाः क्वःजित ।
मोतिलक्ष्मीया मां झाःझाः उसाँय् मदय्यः । उकिसनं तुतिस्याः ल्वचं मांम्ह थाहांकुहां याय् थाकु । थःहे न्ह्यचिलाः छुं याय् मफु । दक्व ज्या मचाम्ह मोतिलक्ष्मीं हे याय्माः । मचाम्ह मोतिलक्ष्मीया उखे भाःतया छेँय् नि स्वय् ला, थःछेँय् मफुम्ह मांयात नि स्वय् ला जुल । निपा तुति निगः नांचाय् धाःथें जुल ।
थः मांयात स्वइपिं मदयाः थःछेँय् च्वना च्वंतलय् भाःतपिंथाय् लिथु दुहांवल । वय्कःया भाय्कथं “क्वथातकं मब्यूनिम्ह” वय्कः झिंस्वदँया बैसय् थःगु क्वसः थःछेँय् लितवल । वय्कःया जीवनी ब्वनाबलय् थःम्हं थः ब्याहाः जूम्ह मिजंनापं शारीरिकरुपं बाया च्वंसां वय्कःया मनय् वहे मिजं दुगु थःम्हं ताय्का । थ्वयात हे धात्थें“अमरप्रेम” धाइगु जुइ । थजाःगु स्वभावयापिं आदर्शपात्र कि बाखनय् दइ कि प्याखनय् दु । तर बाखं व प्याखं बाहेक थ्व नेवाः समाजय् दुगु धात्थेंगु खँ जुल । मोतिलक्ष्मी मिजंपाखें स्वतन्त्र जूसां जीवंकाःछि झंगःपंक्षीथें स्वतन्त्रं ब्वया जुइमखं ।
उसाँय् मदुम्ह मां, बौ, पीत, केहेँ जक मखु, राणाकालय् जेलय् लाःम्ह थः दाजु चित्तधर हृदययात स्वः जुइमाःगु आदि ज्या याय्माल । लिपा २०२७ सालय् दाजु पक्षाघात जूगुलिं नके, त्वंके, पुंके निसें सकतां थःम्हं हे याय्माल । थथे छम्ह साहुया म्ह्याय्मचा जूसां सुखं च्वने मखं । थःगु जीवनया दक्व ई थः छेँजःपिनिगु नितिं फुकेमाल ।
वय्कःया मेगु पक्ष धयागु राष्ट्रया भाषा, साहित्य, संस्कृति, सभ्यता व बौद्ध धर्म खः । थःपिं जन्मजात महायानी बौद्ध धर्म हनीपिं जूसां थेरवाद बुद्ध धर्म नं अवलम्वन यानादिल । थेरवाद बुद्ध धर्म अध्ययन याय्त पाली भाय् सय्कादिल । मचाबल् संस्कृत ब्वनातःगुलिं पाली भाय् थुइकेत थाकु मजुल ।
दाजुं धाःथे स्वयम्भुइ वनाः क्यान्छे लामाया प्रवचनं प्रभावित जुयाः वय्कलं मिसा जात जूसां तिसा तीगु त्वःतादिल । दाजुं ला नय्गु त्वःतूसां निसें वय्कलं नं ला नय्गु त्वःताबिल ।
बौम्ह च्वकिपा च्वइम्ह, दाजुम्ह साहित्य च्वइम्ह । दाजुं वय्कःयात छक्वःपतिं साहित्य च्व कि च्व धकाः न्वानादीगुलिं वय्कलं नं च्वयादिल । दाजुया हःपालय् चिनाखँ, च्वखँ, बाखं आदि च्वयादिल ।
वय्कःया दकसिबे न्हापां पिहां वःगु साहित्य खस नेपाली भाय्या “रोदन” बाखं खः । बि.सं. १९९२ सालय् खस नेपाली भाय्या “शारदा” पत्रिकाय् थ्व बाखं पिहां वःबलय् खस भाषाय् मिजं बाखं च्वमिपिं दय्धुंकूसा मिसा बाखं च्वमिपिं मदुनि । थुकथं एम. लक्ष्मी नामं पिहांवःगु उगु बाखंया च्वमि मोतिलक्ष्मी नेपाः देय्याम्ह हे दकसिबे न्हापांम्ह “मिसा बाखं च्वमि” जुल । “रोदन” बाखं धुंका वहे भासं “पुनर्विवाह” बाखं पिहांवल ।
थ्वहे झ्वलय् बि.सं. २००१ सालय् भारतं पिहांवइगु हिन्दी भायया “धर्मदूत” लय्पतिइ वय्कःया “लँ” नांया नेपालभाषां बाखं पिहांवल ।नेपालभाषाय् दकसिबे न्हापांगु आधुनिक बाखं थ्व हे खः ।
वय्कःया दाजु चित्तधर हृदयया “पौ” नांगु बाखंयात नालातःगु खः । लिपा “पौ” बाखं स्वया छुं भचा न्ह्यः थ्व “लँ” बाखं पिहां वय्धुंकूगु पुष्टि जूगुलिं मोतिलक्ष्मी खस भाय्या जक न्हापांम्ह मिसा बाखं च्वमि मजूसे नेपालभाषा साहित्यया नं न्हापांम्ह बाखं च्वमि जुयाच्वन ।
वय्कःया चिनाखँ, बाखं, च्वखँ छपु धुंकाः मेमेगु पिहां वल । थौंतक वय्कःया खुगू सपूm पिहां वय्धुंकल । पिहां वःगु सपूm मोतिमाः, संघ, चखुंचिया सर्बय्, मोति बाखंपुचः, उत्पलवर्णा व धौबजि खः ।
कवि केशरी चित्तधर हृदयया नेपालभाषा साहित्यय् ज्वः मदुगु योगदान सकसिनं स्यू । साहुया काय्मचा जूसां थःगु कूलया ज्याया छुं च्यूताः मकाःसे थःगु मांभाय् व थ्व साहित्यथकाय्त तन, मन, धनं लगे जुयादिल । यदि वय्कःया थःहे मां समानम्ह केहेँमोतिलक्ष्मी उपासिका चांन्हिं थः नापं मदुगु जूसा चित्तधर हृदयपाखें थुलिग्यंगु साहित्य व योगदान थ्व भासं प्राप्त याय् खनि मखु धइगु स्पष्ट जू ।
मोतिलक्ष्मीया मां जक धुच्चापतिं उसाँय् मदयाः वय्कलं सुसाःकुसाः याय्माःगु मखु, थः पीत ज्ञानप्रभा नं अथे हे धुच्चापतिं उसाँय् मदइम्ह जुयाः मोतिलक्ष्मीं हे दक्व स्वय्माः । बि.सं. २०१६ सालय् पीत मन्त । २०२७ सालपाखे दाजु चित्तधर हृदय पक्षाघात जुया सक्रिय जुइमफत । वय्कःयात ग्वःछिं स्वय्गु ज्या मोतिलक्ष्मी उपासिकां हे याय्माल ।
थ्व झाः चित्तधर हृदयया जीवनय् मोतिलक्ष्मीथें जाःम्ह योग्यम्ह केहेँ मदुगु जूसा थुकिया नोक्सान चित्तधर हृदयनं जक मखु, नेपालभाषा साहित्य ख्यलं नं फय्मालीगु अवश्य खः । मोतिलक्ष्मी उपासिका छु खः धइगु थ्व पतिहाकःगु लेखय् बयान याय्गु संभव मजू ।
वय्कःपिनि कुलयागु द्यः, पौभाः, च्वकिपा आदि बहुमूल्य सम्पत्ति वय्कःया दाजु चित्तधर हृदयनं स्वयम्भू विकास मण्डलयात दान यात । थथे हे थःपिं च्वनाच्वंगु पुर्खाया छेँया मातं क्वथा नेपालभाषा परिषद्यात दान यानादिल ।
मोतिलक्ष्मी उपासिकाया नामय् दुगु छेँ वय्कलं पूवंक हे नेपालभाषा परिषद्यात च्वयाबिल । थः कुलय् सुं मदय्काः थः याकःचा म्वानाः जीवनया घःचाः न्ह्याका च्वच्वं ने.सं. १११६ कछलागा १२ कुन्हु वय्कः नं थः दाजुथें हे पक्षाघात जुल । थ्वहे ल्वचं ने.सं. १११७ थिंलाथ्व पंचमि कुन्हु चान्हय् निताः इलय् वय्कलं थःगु जीवनयात्रा क्वचाय्कादिल ।
