नेपाःया सम्पदाया ल्याखं “यःमरि”
– प्रा. सुवर्ण शाक्य
नेवाःतय् यःमरि पुन्हि वल कि मन हे चंचं धाः । चिकुलाया ई । हा फ्वाल्ल वःगु नसा खन कि म्ह हे क्वानावः । यःमरि हायाः बुकीगु छताजि मरि खः । थुकिया बनोट ‘बां’ व सवाः मरिया ख्यलय् गनं हे ज्वःमदुकथंया जू । मरिया ताजिइ हरेकया छता छता नां दु । यःमरिया थःगु धइगु छुं हे नां मखु । संसारय् नां मदुगु बस्तु दुसा थ्व हे छताथें ताः । थ्वयात न्ह्याम्हेसिनं नं धाइगु ‘यःमरि’ धकाः । उकिं थ्व न्ह्याम्हेसियां यःगु मरि जुल । म्हुतुइ हे घानाथें छुं मरि दुसा थ्व हे ‘यःमरि खः ।
झीथाय् मरिया बस्तुन तःताजि दुसां गनं न गनं उकिया आकारप्रकार व दय्काः नय्गु तरिका वहे वहे प्रकारयाथें जुइगु । गथे झीसं चतांमरि धाय्गु यानाच्वंनाथें, वथें जाःगु मरिया नांजक फरक जुया खने दयाच्वंगु दु । थौंकन्हय् ज्वःलाःथें जुइक ल्वय्क न्ह्यथनेगु खःसा ‘पिज्जा’ धकाः दय्कीगु मरिया चहःपहः फुक्कं चतांमरिया हे रुप, रंग, ढंग । थथे हे झीसं छुना नय्गु ‘वः’ नं थाय्थासय् थःथःगु तालं दुगु जुयाच्वन ।
थथे छ्यलीगु बस्तु गुगुं पिनेया नक्कल जूसा गुगुं झीगु नक्कलकथं जुयाच्वनी । ‘यःमरि’ धाःसा न गनं पिनेयागु खनेदत, न गनं पिनं दुहाँवःगु खनेदत । थः थःगु हे पन । उकिं थ्व झीगु देय्या ‘मौलिक मरि’ खः । झीथाय् थःथाय् हे देसय् तकं स्वनिगःया नेवाःत च्वनाच्वंगु थासं पिने थजाःगु मरि गनं गुगुकथं पिदंगु मदु ।
ममःचित अप्वःसिनं नेवाःतय्गु नेपाःया नसा धकाः धाइ । थ्व ममःचा थौंकन्हय् नेवाःया थातथलो स्वनिगलं पिने व नेवाः जातिं पिने वनाः ब्यापक जुल । छेँक्वय् छेँक्वय्, ख्यलय् ख्यलय् तकं लोकंह्वाःगु पसः तयाः ममःमचा धाधां मियातइगु व न्यानानइगु जुल । होटल होटलय् नसापसलय् ला थ्व स्पेशलकथं हे छ्यलाबुलाय् वल । ममः (मोमो) धाल कि देसविदेसय् सुदूर पूर्वय् व यूरोप, अमेरिकाय् तकं न्यनावन । थुगु प्रचारं नेवाःतय्गु नां चवन धाःसां थ्व नसा नेवाःतय्के नं ल्हासां दुहाँवःगु परिकार खः । थुकियात नेवाः मौलिक धाय्मज्यू ।
यःमरि अथे मखु । थ् वगनं गुगुं थासंया आयातित मखु । थुकियात सुना नं कुंखिने फय्क नेवाःया मौलिकताय् न्ह्यसः दंगु मदु । यःमरिं नेपाःयात जक मखु, जःलाखःला देसतय्त नं नेपाः याना बीधुंकल । नेवाःदुने जन्मंनिसें मृत्युतक विधि ब्यवहारय् छ्यलीगु नसावस्तु थ्व ‘यःमरि’ खः ।
‘यःमरि’ नय्तकथं जक मखुसे थीथीकथं शुभ ज्याय्, विधि व्यवहारया चिंकथं, द्यःद्यःपिं नापया स्वापूकथंया वस्तुया मूल्यकथं, न्ह्यवःसा जवलं व स्यनेकने ल्याःकथं अलय् लसताया तिसाकथं विशेष परिस्थितियात कःघानाः पिलुयाच्वंगु थुकिया स्थिति खः ।
झीथाय् न्हियान्हिथं मू नसा धइगु हे जाकिया ‘जा’ खः । यःमरि थ्व हे जाकिया अत्रं दय्कीगु खः । दय्केबलय् हासाथें जाःगुलिं गायाः यइपुस्से च्वंक पालिस थकाइगु व लुमुलुमु धाय्कीगु खः । थुकी डिजाइन व थुकि दुने स्वथनेकथंया नसासवाः थकाय्गुली छुं गुगुं नसा विधालिसे ज्वःलानाच्वंगु मदु । थुकिया सिर्जना जूसेंनिसें थौंतक नं तूजं छगू हे रुपय् खनेदयाच्वंगु खः । थ्व यःमरिं कृषि प्रधानतायात लुमंका ब्यू ।
चिकुलां चिहाः जुजुं वनाच्वंगु न्हि यःमरि पुन्हि कुन्हुंनिसें भचाभचा यायां ताहाः जुयावइगु धकाः यःमरिया च्वकाप्वकानाप दापूकथं थुकियात ऋतु व ई सापेक्ष यानातःगु दु । मनूया जन्मन्हि थुबलय् धकाः क्वःछिनातय् थें थुकिया उत्पत्तिया हुनियात कयाः ईब्यःयात ल्वय्क जनजीवनय् उपयोगिताकथं साँस्कृतिक रुपय् हनेचने याय्गु दिं क्वःछिनातःगु खः । मेमेगु दिं उपयोगिताया दृष्टिं जक छ््यलेगु जुयाच्वनीगु अप्वः खनेदु धाःसा थ्व दिं व यःमरियागु खँय् नजक नय्गुली छ्लेगु मयासे जातीय सम्बन्धनाप हे स्वाकातःगु दु ।
मेमेगु थजाःगु खाद्यवस्तुया डिजाइन हीकाः, उपयोगतिायापनय् हे हीकाः, अवसर हीकुहीकुं छ्यलेगु जुया वनाच्वंगु, दयाच्वंगु दने दयाच्वनी धाःसा थुकियात अथे गुगुंकथं नं विकृतावस्थाय् थ्यंकाः छ्यलबुला जुयाच्वंगु खनेमदु । थ्व छगू सामाजिक सममूल्यगु नसाय् दरय् जुयाच्वंगु दु । छेँय् छेँय् दय्काः नयाच्वंगु नसा सु गुम्हेसिनं नं सुयाथासं लुखा लुखाय् वनाः फ्वं वनेगु याइमखु । थ्व यःमरि छता थ्वया थःगु हे दिंकथं क्वःजिनाच्वंगु दिनय् मस्त ल्याय्म्हपिं सहितं थ्वःथः मुनाः छेँखापतिकं इनाप हे यानाः फ्वं वनी ।
लोभं, ल्वःवनाः, थःथाय् मदुगु धकाः फ्वगिंभावं फ्वनीगु धाःसा थुकिया स्वभाव मखु । यःमरि फ्वनेगु छगू अलग्गकथंया विधिया चलन खः । जःलाखःला व थःथितिया छेँक्वय् लुखाय् च्वनाः लय्बद्ध सलय् थःया भावं जीवनया रहस्य न्ह्यथनेकथं ब्यवहारिक च्यूताः ब्वयाः फ्वनाम्येकथं हालीगु म्ये अतिकं मार्मिक जू । थ्व खँ, चलन हरेक ई, हरेक व्यवहारकथं नालेबहःजू । नेवाःभाव व नेवाःपन थुइकेगु खःसा छम्ह छम्ह नेवालं वाःचाः कयाः सीकातय्माःगु जूगुलिं थबलय्या उगु म्येयात थन न्ह्यथना मच्वना ।
ज्या व खँया तालमेल, थवंथवय् मैत्री व थःत्वभावया म्हसीकाकथंया थ्व परिचयायकगु व्यवहारिक चलन खः । धाथें ला थ्व सामाजिक एकताया प्रतीक खः । नेवाः समाजया म्हसीका मध्ये थ्व चलन छगू न्ह्यथनेबहःगु, क्वात्तूगु रीतिया झ्वलय् लाःगु खँ खः ।
नेवाः छगू शोषणरहित सामाजिक संगठन स्वरुपया जाति खः । नेवाः जाति दुने ब्यक्तिवादीकथंया अहंता व विभेदकथंया मजूसे सर्वपक्षी व मेलमिलापया वातावरण ल्यहेंपुयाच्वनीगु खः । संस्कृति धइगु धर्म पालन याय्गु छगू चरित्रबल खः । जीवन विकासया नितिं संस्कृति अभित्र अंग खः । मनू मनूया लँय् च्वनेत गुलि सक्षम धइगु खँ इंगित जुइगु वया संस्काररुपी साधनं खः । नेवाः छगू आध्यात्मिक व भौतिक समुत्थानया सद्भावना सम्पत्र एकताबल दुगु जातिकथं थुगु जातिं नाला वयाच्वंगु बस्तुपाखें उदारभावनायात न्ह्यब्वगु जाति खः ।
जातित्वया म्हसीका संस्कार व संस्कृतिं याइ । किसानीनाप क्वात्तूगु स्वापू दयाः नेवाः एकता कय्च्याःगु मरि ‘यःमरि’ खः । यःमरियात नसाया रुपय् जक मकासे नेवाः जाति, नेपाली
संस्कृति व राष्ट्रया हे सम्पदाकथं गौरब तय्माःगु खँ खंकेमाःगु दु ।
नेवाः स्वयम् नेपाःया छगू सम्पदा खः । थुगु जातिया सिर्जना देसय् मूर्त–अमूर्त सम्पदा सम्पत्तिया म्हसीका जुयाच्वंगु दु । थ्व हे झ्वलय् नेपाःया गौरवकथं यःमरियात सम्विधानं ‘राष्ट्रिय मरि’कथं क्वःछीत विशेषता क्वबियाच्वंगु दु । यःमरियात न्ह्यब्वयाः ब्वय्बहःगु तःधंगु थासय् प्रतिकृति स्वरुप तग्वःगु धातु बाय् प्रस्तरया यःमरि धस्वाकाः ‘राष्ट्रिय म्हसीका’ न्ह्यब्वय्गु खँ अत्युक्ति जुइमखुला ! नेपाःया सम्पदा स्वरुपया उद्भवकथं ‘यःमरि’ गनं मदुगु प्रस्तुति जुइ ।
