नेपाः मनू निर्यात याइगु देय्
सानुराजा शाक्य
विश्व बैंकं ब्यूगु प्रतिवेदन कथं नेपाः थजाःगु मुलुकया रुपय् एक नम्बरय् लाःगु दु कि वैदेशिक रोजगारय् वंपिन्सं छ्वया हःगु रेमिट्यान्स देय्या जिडीपी दकलय् अप्वः (४२गू प्रतिशत) योगदान बीगु देय् खः । छुं दँ न्ह्यःतक थ्व सूचकांकय् नेपाः स्वंगूगु देय् खः । तर थगुने निसें नेपाः एक नम्बरय् लाःगु खः । दकलय् च्वय्या धलखय् रेमिन्टान्स हे नेपाःया आम्दानीया मू स्रोत जुयाच्वंगु आः मखु ।
आधुनिक नेपाःया भूगोल स्थापित जूसांनिसें नेपाःया आर्थिक अवस्था श्रम मियाः देय् चले याइगु मू देय्कथं न्ह्याना वयाच्वंगु थ्व नीदँ स्वीदँ दुने वैदेशिक रोजगार नेपाःया समाजय् थुलि हाः काय् धुंकल कि वैदेशिक रोजगारय् मवंगु नेपाःया छेँय् माले थाकुइ जुइ । जातिगत हिसावं स्वय् बलय् वैदेशिक रोजगारय् वनीपिं नेवाःत मेमेगु जातीय समुदाय स्वयां म्हो जुइगु अनुमान दु ।
राणाकालय् व पञ्चायती कालय् वैदेशिक रोजगारी धइगु व्रिटीस सेना व भारतीय सेनाय् जागीर नयाः पहाडी अर्थतन्त्रया छगू हिस्सायात तिबः बिया वयाच्वंगु खः । व धुंकाः पश्चिम
नेपाःया आपाः धइथें थासं भारतीय श्रम वजारय् थःगु श्रम मियाः नेपाःया पश्चिमी अर्थतन्त्रयात तिबः बियाच्वंगु क्रम आः नं न्ह्याना हे च्वंगु दु ।
मल्लकालय् नेपाःया आम्दानी तिब्बतया नितिं ध्यबाः छापे यानाः उकिया आम्दानीं नेपाः न्ह्याइगु अर्थतन्त्रय् आधारित उबलेया नेपाः खः । थुकिया मू आम्दानी स्वनिगःया स्वंगू देय्या दरवारं कयाच्वंगु खः । थ्व आम्दानीया कारणं हे मल्ल जुजुपिनि ये,ँ यल व ख्वपया दथुइ ल्हासाया व्यापार थःगु अधीनय् तय्त ल्वापु जुइगु खः । थ्व आम्दानीइ मिखा वंकाः पृथ्वीनारायण शाहं स्वनिगःया स्वंगुलिं शहर त्याकाः नेपाःया जुजु जुइगु अभियानयात सार्थकता ब्यूगु खः ।
थुकथं टक दय्काः तिब्बतय् निर्यात यानाः नेपाःया अर्थतन्त्र बल्लाकेगु ज्या राणाकालया मध्यय् तक थ्यं बलय् मन्त । तिब्बत नेपाः नाप स्वयां चीन नापया राजनीतिक व आर्थिक सम्बन्ध क्वातु या वन । थुखे राणाकालय् तिब्बत नापया ब्यापार सुना वनाः भारतीय भूमिनाप अंग्रेज नापया सम्बन्ध अप्वया वन । अंग्रेज नापया स्वापूया कारणं नेपालं व्रिटीस सरकारयात माःगु भाडाया सेना निर्यात याइगु देय् जू वन ।
तिब्बतय् टक निर्यात यानाः मल्ल जुजुपिन्सं याःगु आम्दानी थःगु दरवारया जवंखवं यक्व मठमन्दिर दय्काः वंथें ब्रिटीस सेनाय् गोर्खाली भाडाया सेना निर्यात वापत राणा तय्सं यक्व आम्दानी यात । थुकथं या आम्दानी उबले राणा तय्सं थःगु शान सौकतया नितिं यूरोपेली वास्तुकला खने दइगु राणाकालीन दरवारत दय्काः मोजमस्ती यानावन । नेपाः दश एघार साल तक जाकी आत्मनिर्भर जक मखु, जाकि निर्यात याइगु देय्या रुपय् दुगु खः । तर नेपाः थौं सीमित कृषि उत्पादन निर्यात याइगु देय् व यक्व आयात याइगु देय्या रुपय् हिलावन । सीमित ल्याखय् नेपाःया अलैंची व पालु भारत लिसेंया देसय् निर्यात जूसां थुकथं या निर्यातं नेपाःया जिडिपीइ खास तःधंगु योगदान मदु ।
नेपाःया जिडीपी दकलय् अप्वः योगदान वैदेशिक रोजगारय् वंपिन्सं नेपालय् छ्वया हइगु ध्यबा रेमिटान्स जुयाच्वंगु दु । थ्व हे रेमिटान्स वःगुलिं नेपाःया अर्थतन्त्र चले जुयाच्वंगु खः । यदि नेपालय् रेमिटान्स मवइगु खःसा नेपाःयात माःगु चिकं न्याय्त तकं नेपाःयाके डलर दइमखु । विश्व बैंकं पिथंगु प्रतिवेदन कथं विश्वया थीथी मुलुक मध्ये जिडीपीया भार दकलय् अप्वः दुगु नम्बर एक देय्या रुपय् नेपाः थाहां वंगु दु ।
थ्व नेपाःया नितिं सुखद आर्थिक अवस्था मखु । उत्पादन यानाः देय् दय्केगु स्वयां मनू निर्यात यानाः झीगु देय्या आर्थिक पलाः न्ह्याके माःगु धइगु गुगुं नं इलय् नेपाःया अर्थतन्त्र स्वस्थ्य अर्थतन्त्रया रुपय् काय्मछिं । रेमिटान्स छगू स्रोत जुइफु, तर दकलय् तःधंगु स्रोत हे रेमिटान्स जुइगु बांलाःगु मखु । तर नेपाःया नीति निर्माता तय्सं रेमिटान्सया विकल्प तयार याय्गु खँय् च्यूताः क्यनाच्वंगु मदु ।
नेपालय् रेमिटान्स उच्च बिन्दु थ्यनाः आः कुहां वय्गु झ्वलय् दु । अर्थात रेमिटान्स नं ‘स्याचुरेशन प्वाइन्ट’य् थ्यन । थुकिया अर्थ आः वैदेशिक रोजगारय् वनीपिं मनूत म्हो जुइगु क्रम धइगु क्यं । वैदेशिक रोजगारय् म्हो जुयाः वनाः रेमिटान्स म्हो जूगुया कारण नेपाःमित यक्व ल्याखय् ज्या याः वनीगु अरब मुलुक, मलेसिया व दक्षिण कोरियाय् नेपाःमित माग म्हो जुयावंगु कारणं खः ।
थ्व बाहेक नेपाःमित ज्या याः वनीगु वैदेशिक रोजगार मुलुकत आकर्षक मजूगुलिं नं खः । नेपाःमित अमेरिका, अष्ट्रेलिया व यूरोपीय देसय् वनाः ज्या याः वंसां अन ज्या यानाः कमे जूगु ध्यबाः नेपालय् खास हे मवः । अन हे सम्पत्ति स्वानाः अन हे ‘सेटल’ जुइगुलिं नेपाःयात थुकिं रेमिटान्सय् खास हे योगदान मयाः ।
नेपाःया अर्थतन्त्र ऋणात्मक अवस्थाय् वनाच्वंगु आः मखु । तर नेपाःया आयातया ‘भोलुम’ अप्वयाः आयात याय्त माःगु डलर अप्वः खर्च जुइगु, तर रेमिटान्सं वइगु वैदेशिक मुद्रा म्हो जुइगु क्रमय् दु । नेपालं सामान निर्यात यायेत झिगू खर्ब खर्च यानाच्वंगु दुसा रेमिटान्सं जम्मा न्हय्गु खर्व जक आम्दानी जुयाच्वंगु दु । रेमिटान्स दुहां वइगु क्रम म्हो जुजुं वनीगु, तर निर्यातया मात्रा अप्वः जुजुं वनीगु अवस्था दु । म्हो जुया वनाच्वंगु रेमिटान्सया विकल्पयात बल्लाकेगु खँय् नेपाःया नीति निर्माता तय्सं ध्यान ब्यूगु मदुनि । आः वइगु न्हूगु सरकारं स्थायीत्व काल धाःसा न्हूगु सरकारं रेमिटान्सया आम्दानीं मगाःगु स्रोत पूर्ति याय्गु सवालय् ध्यान तइ ला धइगु छगू आशा ला दु, तर भलसा मदु ।
नेपाःया नितिं निर्यात जन्य उद्योग विकास यानाः वैदेशिक मुद्रा आम्दानी याय्धइगु भारतया कारणं नं व्यावहारिक मजू धइगु खँ इलय्ब्यलय् वइगु अलैंचि व पालु निर्यातय् भारतया भन्सारं ग्वाहालि मयाइगु ज्यापाखें क्यं । अथे खःसां नेपाःया नितिं भलसा काय्बहःगु वैदेशिक मुद्रा आम्दानीया स्रोत पयर्टन खः । तर नेपालय् आः वयाच्वंगु च्यागू झिगू लख पर्यटक जक वयां पर्यटन व्यवसाय नं नेपाःया जिडीपीइ याइगु योगदान रेमिटान्सया हाराहारी थ्यनी मखु । नेपालय् जब म्होति नं न्यय्गू लख पर्यटकत वइगु वातावरण दयाच्वनी, अले जक नेपाःया जिडीपी पर्यटन उद्योगया योगदान न्ह्यथनेबहःकथं विकास जुइ ।
पर्यटन बाहेक नेपालं उत्पादन याइगु वस्तुत छुं छुं नेपाःया नितिं जक प्रशस्त उत्पादन याय्पूmसां गाः, गथे कि कृषि उत्पादनय् हे आयातमुखी जुइधुंकूगु देसं निर्यात मखु, आत्मनिर्भर जुइगु योजना जक दुसां गाः । तर झीगु अवस्था नेपालय् यक्व ल्याखय् सुन्तला उत्पादन जू धाःसां सुन्तलाया सिजनय् तकं विदेशं हयाः सुन्तलाया प्याःचाः लंकाच्वने माःगु अवस्थाय् दु । खय्त ला विश्वय् थःत माःगु फुक्क बस्तु थःगु हे देसय् उत्पादन यानाः आत्मनिर्भर जुइफइगु अवस्था मदु ।
मनूया आवश्यकता नं थुलि भेराइटी दु कि व फुक्क आवश्यकता पूवंकेत पैठारी मयाय्कं छुं हे देय् न्ह्याये फइगु अवस्था मदु । सिमेन्टय् उत्पादनय् आत्मनिर्भर धाःसा सिमेन्ट उत्पादनया नितिं माःगु ‘क्लिन्कर’ चय्गू प्रतिशत आयात हे जुयाः सिमेन्ट उद्योगत न्ह्यानाच्वंगु दु । नेपालय् हे क्लिन्कर उत्पादन जुइगु स्रोतत यक्व दु, तर उकियात पाय्छि कथं छ्यले फयाच्वंगु मदु । सरकारी सिमेन्ट उद्योग हेटौंडा व उदयपुर सिमेन्ट उद्योगया नितिं माःगु क्लिन्कर थःपिन्सं खानीं उत्पादन याःसां यक्व धइथें नीजि सिमेन्ट उद्योगी तय्सं क्लिन्कर भारतं आयात यानाः थन सिमेन्ट प्याकिङ्गया ज्या यात हे उद्योग कथं कया वयाच्वंगु दु ।
