नेवाःतय्गु तःधंगु नखः ‘स्वन्ति’
– प्रशान्त माली
स्वन्ति अथवा यमपञ्चकया न्हापांगु दिं क्वःयात यमदूतकथं पुजा याय्गु चलन दु । निन्हुया दिन नरक चतुर्दशिया झ्वलय् यमराजया दूत खिचायात साःसाःगु नसा, मरिचरिलिसें पुजा याइगु खः । स्वन्हुया दिनस सायात पुजा याइ । सायात पुजा याइबलय् गुंपुन्हि कुन्हु ल्हाती चीगु का सायात न्हिपनय् चीकेगु चलन दु । बहनी छेँय् छेँय् धनधान्यया द्यः लक्ष्मीया किपातय् पुजा याय्गु चलन दु । प्यन्हुया दिनस नेवाः समुदायं नेपाल सम्बत्या न्हूदँया झ्वलय् बाजंलिसें झाँकि व जुलुस प्रदर्शन याइगु खः ।
थुगु दिनस नेवाःतसें थःगु म्हयात हे पुजा यानाः ‘म्हपुजा’ हनी । थुगु दिनस गोबद्र्धन पुजा धकाः गाबद्र्धन, थुसा व बलिराजाया नं पुजा याइ । अथे हे थुगु दिं राष्ट्रिय विभूति शंखधर साख्वालं ११४०दँ न्ह्यः स्वनिगःया जनतायात त्यासापाखें मुक्त यानाः नेपाल सम्बत् न्ह्याकूगु खः । थुकथं छम्ह साधारण जनतां राष्ट्रया नामय् न्ह्याकूगु सम्बत् हिलीगु लसताय् थःथवय् न्हूदँया भिन्तुना धकाः भिन्तुना कालबिल याय्गु, शंखधर साख्वाःया लुमन्तिइ थीथी ज्याझ्वः यानाः हनेगु याइ ।
न्हूदँया लसताय् येँया बसन्तपुरय् ग्वसाः ग्वइगु ज्याझ्वलय् प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली झाइगु जूगु दु । म्हपुजाया झ्वलय् ग्वसाः ग्वइगु उगु ज्याझ्वः तःजिक हनेत नेपाल सम्बत् न्हूदँ राष्ट्रिय समारोह समिति ११४०पाखें थीथी उपसमिति नं दय्कूगु दु ।
समितियाकथं म्हपुजाया दिनस बसन्तपूपाखें न्ह्याकीगु ¥यालि चिकंमुगः, न्हूघः, लगं, ब्रह्मत्वाः, ह्यूमत, कोहिति, भिंद्यःत्वाः, प्याफः, न्यत, त्यंगः, थाय्मदु, असं, वंघः, हनुमानध्वाखा जुयाः हाकनं बसन्तपुलीइ थ्यंकाः क्वचाइ व तःजिक सभा जुइ ।
म्हपुजाया ज्याझ्वःया नितिं येँया थँहितिइ च्वंगु नासःद्यःया पुजा याय्गु चलन दु । पुजाय् १५०गू स्वयां अप्वः बाजंया ब्वति दइगु समितिं न्ह्यथंगु दु । अथे हे, स्वन्तिया लसताय् यल, गोदावरी नगरपालिका १२, थेच्वय् च्वंगु झी झी पुचःया ग्वसालय् ‘मन्दः कासा’ जुइत्यंगु दु ।
थुकथं हनी म्हपुजा
नेवाःतय्गु दकलय् तःधंगु नखः स्वन्तिया म्हपुजा खः । नेवाःतसें म्हपुजा अर्थात थःगु म्हयात पुजा याय्गु) यानाः सगं काइगु खःसा थुगु हे दिनस न्हूदँ क्यनीगु जूगुलिं भिन्तुना कालबिल यानाः नं हनी ।
विधिपूर्वक म्हपुजा याःसा थुकिया महत्व अप्वइगु संस्कृतिविद् हरिराम जोशीं धयादी । ‘तर आः म्हपुजा याय्गु तरीका परिमार्जन जुजुं वनाच्वंगु दु ।’ वय्कलं धयादी । जोशीयाकथं छुं नं आपतविपद् व भयपाखें पार जूसा शान्ति स्वस्ति याइगु खः । न्हूगु ज्या शुरु याय्गु इलय् शान्ति स्वस्ति याय्गु चलन दु । म्हपुजाया इलय् पुजाआजा, नय्त्वनेगु, धौ, ख्येँय् सगं काय्गु याइ । संस्कृतिविद् जोशीया कथं उत्तम ज्या कृष्णपक्ष स्वयां शुक्लपक्षय् याय्गु याइ ।
नेपालय् म्ह अर्थात शरीरयात महत्व बियाः पुजा याय्गु सिद्धान्त लीलाबज्रं याःगु धइगु धापू नं दु । लीलाबज्र लिच्छवीबालीन ईयाम्ह खः । वय्कः तक्षशीला, विक्रमशील महाविहारया प्राध्यापक खः । द्यःपिनिगु मूर्तिइ तान्त्रिक शक्तिपाखें जीवन्यास याइम्ह मनू खः । झीगु शरीरय् द्यःपिं व तीर्थस्थल दुगु महत्व थुइकाः म्हपुजा याःगु वय्कःया धापू दु ।
म्हपुजा याय् न्ह्यः म्वः ल्हुयाः नीसी यानाः सकसिगु नितिं मन्दः दय्कीगु खः । चिकं मन्दः, लः मन्द, ताय्, आखे, वा, हाकु मुस्या, ग्वःमाय् आदि तयाः दय्की । उकी तःसि, झम्सि, आमासि, लःपासि, ख्वःसिं, केरा, स्यांगुलि, भोक्त्या आदि मौसमी सि तइ । अथे हे, तःसिइ खेलुइताः, जजंका, स्वांमा तइ ।
क्वतलय् जाकि, धुं, सिन्हः, अबिर, ताय्, इताः, जजंका, स्वां, समेबजि, थ्वँ, अय्लाः, सिसाबुसा तइ । व लिपा मन्दलय् ज्येष्ठताया आधारय् झ्वलिक्क फ्यतुइ । दकलय् न्हापां थकालिपाखें शंखया लखं चोखो यानाः सुकुन्दा, तःसिलिसेंया सियात पुजा यानाः अर्घ बी ।
पुजा याइबलय् सम्यक सम्बुद्धया रुपय् वःम्ह पुष्पकेतु राजायात नमस्कार यानाः स्वां, धुं, सिन्हः, जाकि, बजि, कस्ति, सि व दक्षिणा तयाः मन्त्रलिसें पुजा याइ । थुगु दिनस राष्ट्रिय विभूति शंखधर साख्वाः नं देय्या जनतायात त्यासां मुक्त यानाः न्ह्याकूगु नेपाल सम्बत् हिली । विधिपूर्वक म्हपुजा याःसा संकट मदयावनी, फुक्क सत्व जगतय् शान्ति जुइगु विश्वास दु ।
द्वापर युग स्वयां न्ह्यः गोकुलवासीपिन्सं देवराज ईन्द्रया पुजा याय्गु चलन दुगु खः । द्वापरयुगय् भगवान श्रीकृष्णं गोकुलवासीपिन्त ईन्द्रया पुजा बन्द यानाः गोबद्र्धनया पुजा याकूगु खः ।
थुकिं यानाः स्वर्गया जुजु ईन्द्र तंचायाः तसकं वा वय्का बिल । तर कृष्णं धाःसा गोबद्र्धन पर्वतयात हे ल्ह्वनाः गोकुलवासीपिन्त थुगु वापाखें बचय् यानाः ईन्द्रया घमण्ड चुर याःगु खः । व लिपा ईन्द्र थः हे वयाः भगवान श्रीकृष्णया दर्शन याःगु व वहे इलंनिसें गोबद्र्धनया पुजा याय्गु चलन दुगु पौराणिक धापू दु ।
तर नेवाःतसें थुगु दिनस म्हपुजा धकाः थःगु हे शरीरया पुजा यानाः हनी । यमपञ्चकया न्यान्हुया दिं अर्थात लिपांगु दिं किजापुजा याइ । यमराजं तकं थःगु न्हियांन्हिथंया ज्यायात स्थगित यानाः न्यान्हुतक थः केहेँ यमुनाया पाहाँ जुयाः वनीगु पौराणिक धापू दु । थुगु चान्हय् मस्त व ल्यासे ल्याय्म्हपिीं पुचः मुनाः परम्परागत भाकाय् म्ये हालाः छेँय् छेँय् भैलो व द्यौसि म्हितेगु चलन दु ।
