नेवाःतय् म्हपुजाया सन्देश
– प्रा. सुवर्ण शाक्य, ओमबहाः, येँ
मेपिनि सुयां मदुगु विधि छगू नेवाःतय् दु । व विधि खः, सांस्कृतिक म्हपुजा विधि । मनूया जीवनय् प्रकृति बाय् मेगु न्ह्याग्गु हुनिं आपत्विपद् वःसां थःगु मनयात त्याकाः शरीर अर्थात म्ह बल्लाकाः थःथःम्हं न्ह्यचिले फय्केगु शक्ति अप्वय्काः सुख, सौभाग्य व आरोग्यपूर्ण जुइमा धकाः म्हपुजा याइगु खः ।
म्हपुजा कछलाथ्व पारु कुन्हु हनीगु खः । नेपालय् न्हापां विशालनगरय् लाय्कू दय्काः च्वंम्ह लिच्छवी जुजु महीदेवया पालंनिसें म्हपुजा यानावःगु खः धाइ । म्हपुजा नेवाःतय् पूर्खाया संस्कृति । म्हपुजा धइगु ‘आत्मापुजा’ मखु, ‘आत्मपुजा’ खः । आत्म धइगु ‘थः’ खः । ‘थः’ धाय्बलय् ‘म्ह’ खः ।
म्हपुजाया विषयस पौराणिक आधार न्ह्यागुकथं काःसां थ्व म्हपुजा नेवाःया मौलिक सांस्कृतिक विधि खः । म्हपुजा याइबलय् छ्यलीगु हरेक वस्तु प्रतीकात्मककथं भौतिक व आध्यात्मिक नितांया खँय् कःघाय् माःकथंया सार्थक जू । म्हपुजाबलय् छ्लीगु सिसाबुसा जक नं छगूथें छगूकथं अजर अमर जुइगुया प्रतीक जू । गथे छता निता दसिकथं न्ह्यथनेबलय् थथे दु, ख्वसिंं – फ्वसा मह्वइगु, स्वास्थ्य बांलाइगु । तःसि – ध्वमगीगु, मन पवित्र जुइगु, सिसाबुसाया जुजु । स्यांगुलि – फुस्लु मजुइगु ।
म्हपुजा स्वन्ति नखःया दथुइ लाःगु दिं खः । स्वन्ति नखः धकाः न्हापांगु दिं कुन्हु लक्ष्मीद्यःया पुजा याइगु । स्वन्हु कुन्हु किजापिन्त हनाः ततापिन्सं किजापुजा याइगु । दथुइ लाःगु दिनय् थ्व ‘म्हपुजा’ याइगु खः । नेवाःतय् स्वन्हुतकया ल्याखं नखः हनीगु जूगुलिं थुकियात ‘स्वन्ति’ धाइगु खः । स्वन्ति धइगु स्वन्हु तिथिया अपभ्रंश बाय् चीहाकःगु उच्चारणकथं याइगु खँग्वः खः । उकिं नेवाः नखः मेमेपिनिगु संस्कृति व पात्रोलिसे ज्वःमलाः ।
तिथि, मिति, दिं गन्तिया पात्रोकथं तिथि तूत जुइगु व अप्वइगु खँ न्ह्यथनातइ । अजाःगु थपघटी जुइगु तिथिया खँपाखे नेवाःतय्सं नखः हनीबलय् च्यूताः तय्गु मयाः । नेवाःतय् नखःया दिं हनीबलय् घडी, पलाःकथं उगु साइत, थुगु साइत धइगु मदु । न्हिच्छि लाछिइ पुजाविधि व व्यवहार अनुकूलकथं न्हिच्छिया छन्हुकथं साइत जुइ । अथे हे ग्वन्हु हनेमाःगु खः, वःन्हुया नखःविधि झ्वःलाक्क याय्गु जुइ ।
स्वन्हुया दुने गुगुं तिथि तूत जुइवं निन्हुजक याइमखु, अले तिथि अप्वय्वं प्यन्हु नं याइमखु । स्वन्ति धकाः स्वन्हुतक शुरुंनिसें झ्वःलिक्क हना यंकी । तिथि तूत जुल धकाः लक्ष्मीपुजा व म्हपुजा छन्हुं याइमखु । म्हपुजा व किजापुजा नं छन्हुं याइमखु । नेवाःया विशेषता मथूपिं व कर्किया हाहालय् वनीपिं नेवाःतय्सं कर्किया पात्रोया जक आधार कयाः नखः हनेगु दिंया खँय् जिद्दि याः जुइ ।
हाकनं सरकारं धाःगु खँ न्यनेमाः, सरकारं पिथनातःगु, मान्यता बियातःगु धकाः थःगु पनयात हे हाथ्याः बियाः तर्क यानाः थःगु तालं नखः हं जुइ । संस्कृति धइगु सरकारं धाय्वं बाय् सुनानं धाय्वं फरक जुइमखु । थःथःपिनि थःथः तालया संस्कृति दइ । सरकारं धाय्वं बाय् सुयां मयय्वं स्वयागुं संस्कृतिया दुगः त्वःथुले दइमखु ।
संस्कृति धइगु सुनानं दबाब बियाः क्वत्यवने ज्यूगु नं मखु, क्वत्यय्काः च्वनीगु नं मखु । थ्व हे वंशगत, जातिगत, वर्गीय स्वतन्त्रता व स्वायत्तता खः । नेवाःत मध्ये थौं थजाःगु खँपाखें तापाना वनाच्वंपिन्सं थःपिनि दथुइ भ्रम ब्वलंकेगु व ‘अबु मल्यू ब्वाःजु लीगु’ धइथें जुयाः नेवाः छवाः जुइत थाकुया वनाच्वंगु दु ।
म्हपुजां नेवाःत्व क्यनाच्वनी । उकिं थःगुपन मतंकेत नेवाःतय्सं न्ह्याथाय् वनाः च्वंवंसां म्हपुजा याइगु खः । नेवाःत कर्किया देसय् वनाः च्वंवंसां म्हपुजा याय्गु धइगु थःगु जातिया गौरव तय्गु खः, थःगु देस लुमंकेगु खः । म्हपुजा गौरवमय दिं जूगुलिं थ्वकुन्हुया हे दिं लाकाः नेपाल सम्बत् छ्यःबलय् तकं थ्व हे दिं ल्यःगु खः । थ्व म्हपुजा याय्गुलिं थःपिनि सन्तानयात पूर्खाया संस्कृतिपाखें प्रेरित याकेगु खः ।
विदेशय् वनाः च्वनाच्वंपिं नेवाःतय्सं छगू हे देसया थीथी राज्य व थासंथासय् च्वंपिं जुयाः म्हपुजाया इलय् छथासं मुनाः म्हपुजा याय्गु याना वयाच्वंगु दु । थ्व नेवाः अस्मीता ल्यंकातय्त याःगु खः, अले नेवाःया पहिचान (म्हसीका) ब्वय्त याःगु खः धाय्फु । थ्व नेवाःया थःत्वया बांलाःगु भावना खः । नेवाःतय्सं थःपिन्सं म्हपुजा यानागुया भाव मथुइकाः नेवाः मखुपिं देशीविदेशीतय्त नं म्हपुजा यानाः गर्व ताय्कीपिं नं दु ।
नेवाःतय्सं म्हपुजा याइगु थःगु शक्ति सञ्चय यानाः थुलं तयगु खः । कर्पिन्त म्हपुजा याकाः शक्ति सम्पन्न याः जुइगु नेवाःतय्गु ज्या मखु । उकिं म्हपुजा याय्गु खः, याकेगु मखु । झीसं म्हपुजा याकाः धकाः मेपिं झीगु संस्कृतिइ दुहांवइगु नं मखु । कर्कियात म्हपुजा याकेगु व थःपिन्सं लँय् लँय् फलय् फलय् म्हपुजा याः जुइगु प्रचारबाजी जक जुइ । परिणाममूलक व उपलब्धिमूलक जुइमखु । नेवाःतय्सं म्हपुजा याइगुलिं नेवाःतुं जुयाच्वनीगु खः, उकिं न्ह्याम्हसिगु न्ह्याग्गुं संस्कृति कःघाय् मज्यू नेवाःतय्सं । कर्पिनिगु नगः हनीथाय् वनेगु धइगु मेगु हे, थःम्हं कर्किया नखः हं जुइगु धइगु मेगु हे ।
अजाःगु महत्वपूर्ण ‘म्हपुजा’ नखः हनीपिन्सं म्हुपुजाया लसताय् धकाः नेवाःपनं पिहांवंगु, थुगु नखःया भावनानाप सम्बन्ध मखुगु ज्याझ्वः यानाः थजाःगु गौरवमय नखःया हे अवमूल्यन जुइकथं जुया वयाच्वंगु नं खनेदयाच्वंगु दु । छगू विडम्बना, न्ह्याथेंयागु ज्याझ्वःयात नं सकारय् यानाः लिफःन्ह्यफः हे मस्वसे ल्यूल्यू वनीपिं नेवाःत दयावयाच्वंगु दु । थजाःगु व्यवहारं नेवाःतय् म्हपुजाया सन्देश क्वातुइ मफया वनाच्वंगु दु ।
नेवाःतय् म्हपुजाया सन्देश धइगु नेवाः राज्यया इतिहासया लुमन्ति खः । थ्व स्थापित विधिविधानया नखः खः । नेवाः छधीया छुमां अले माध्यम खः । म्हपुजाया दिं नेवाः विशेषताया सन्देशबाहक खः ।
