नेवाःत आर्थिककथं सक्षम जुइमाःगु आःया आवश्यकता
डि.आर. खड्गी
राजनीति शास्त्रय् थथे नं धयातःगु दु । राजनीति धइगु छगू बर्ग मेगु वर्गयात दमन याइगु खः । अझ वर्गया नामं जक मखु, धर्म व जातिया नामं नं मेगु धर्म व जातियात दमन याय्गु स्वयाच्वनी । छगू वर्गं मेगु वर्गयात दमन याय्गु राजनीतिक ल्वाभः जूगुलिं व देशय् स्थायी शान्ति मदइगु खः । छाय्धाःसा धर्म, जाति वा वर्गया नामं सदाया नितिं दमन याय्गु सम्भव जुइमखु । पीडित वर्ग व जाति न्ह्याबलें नं सुम्क च्वनी मखु ।
अथे धइगु संगठित जुयाः दमनया विरुद्धय संघर्षय् कुहां वइगु नं स्वभाविक खः । थौंकन्हय् दमनया राजनीति विशेष यानाः एशिया, अफ्रिका व ल्याटिन अमेरिकाया देशय् खने दयाच्वंगु दु । दसूया नितिं इजरायल व प्यालेस्टाइन सलंसः दँ दय्धुंकल संघर्ष जुयाच्वंगु, अझ नं अन्त्य जुइगु लक्षण खनेमदु ।
अफ्रिका देशय् नं जातिया नामं संघर्ष जुयाच्वंगु यक्व देय् दु । अथे हे एशियाय् नं धर्म व जातिया नामं संघर्ष जुयाच्वंगु देय् खः, म्यान्मार । एशियाया प्रजातान्त्रिक देश भारतय् ला धर्म व जातिया नामं बरोबर दङ्गा जुयाच्वनी । गनं देशय् अप्व दमनया राजनीति जुयाच्वनी, उगु देशय् विकास जक मजुइगु मखु, अशान्ति, अराजकया स्थिति खने दयाच्वनी ।
गन दमनया राजनीति याय्गु त्वःताः विकासया राजनीति शुरु जुइ, अर्थात सिर्जनशील व चेतनाया राजनीतियात प्राथमिकता बियाच्वनी, उगु देशय् याउँक विकास जुयाच्वनी । विशेष यानाः यूरोप, अमेरिका व चीनय् विकास जुयाच्वंगु कारण नं क्षमता व चेतनायात प्राथमिकता बीगु राजनीति जुयाच्वंगुलिं खः ।
झीगु देशय् नं जाति व धर्मया नामं राजनीति जुयाच्वंगु दु । सत्ताधारी खसतसें प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्षकथं थःगु विपरित जातियात दमन याय्गु राजनीति जुयाच्वंगुलिं देशया अवस्था स्यनाच्वंगु खः । देश स्यनाच्वंगु जक मखु, छगू जातिं मेगु जातियात हेला, अपमान यानाच्वंगुलिं जाति दथुइ समझदारी मदया वनाच्वंगुलिं जातीय कलह जुइगु सम्भावना खनेदयाच्वंगु दु ।
अझ धर्मया नामं नं कलह जुइगु सम्भावना खनेदयाच्वंगु दु । छाय्धाःसा पार्टीया खस बर्मू नेतातसें हिन्दू धर्मया पक्षपाती जुयाच्वंगुलिं राज्ययात हे हाकनं हिन्दुकरण याय्गु कुतः न्ह्याकाच्वंगु दु, हिन्दुकरणया नितिं कासा म्हिताच्वंगु दु । थजाःगु अवस्थाय् मेमेगु धर्मय् आस्था दुपिं जनता सुम्क च्वनी मखु । अथे जुयाः धर्मया नामं नं कलह जुइगु सम्भावना खनेदयाच्वंगु खः ।
झिंस्वसःदँ न्ह्यः लिच्छवि शासकतय्सं देशयात स्वर्णयुगया अवस्थाय् थ्यंकेफूगु कारण देशय् शान्तिया नापनपां जनताया दथुइ समझदारीया वातावरण हय्फूगुलिं खः ।
जब मल्लतय्गु ल्हातय् सत्ता वल, व इलंनिसें दमनया राजनीति न्ह्यात । दसूया नितिं मल्ल राजा जयस्थितिं काशीया पुरोहित हयाः हिन्दू धर्मया नामं जातजातिया व्यवस्था हयाः फुटया राजनीति यात, व दिनंनिसें देशया अवस्था स्यना वन । मल्ल शासन धुंकाः शाह नं व हे नीति ज्वनाः दमनया राजनीति यानाच्वंगु खः ।
अझ राणातय्गु ल्हातय् सत्ता वन, व इलय् ला अझ अप्वः दमनया राजनीति यानाचवंगु कारणं देश व जनतायात कंगाल यानाः राणात जक सम्पन्न जुयाच्वंगु खः । झीगु स्वनिगः सत्ताधारीतय्गु राजनीति याय्गु केन्द्र जक जुयाच्वंगु दु ।
अथेधयागु खसतय्सं झीतः राज याय्गुपाखे न्ह्यानाच्वंगु दु । खसतय्गु मू रणनीति नेवाःतय्गु दथुइ फुट हय्गु खः । थ्व हे कारणं यानाः नं खः, नेवाःत एका जुइ धकाः अनेक षडयन्त्र याना वयाच्वंगु खः । जब नेवाःत एकता जुइफइ मखु, स्वभाविककथं शोषण दमन याय्त अःपुइगु खः ।
खसतय्सं नेवाःतय्त तहसनहस यानाछ्वय्गु नितिं हे प्रशासनिक व न्याय क्षेत्रय् छगूकथं कब्जा हे यानाच्वंगु दु धाःसां पाइमखु । अझ ला नेवाःतय्गु मौलिक धर्म, संस्कृति व भाषायात नं विस्थापित यानाच्वंगु दु । वास्तवय् नेवाःत विस्थापित याय्गु कासाय् स्वदेशी नकारात्मक शक्ति जक मं मखु, विदेशी शक्तित नं उलि हे सक्रिय जुयाच्वंगु खनेदु ।
स्वनिगलय् च्वनाः शासन यानाच्वंपिं राणा खलक, शाह खलकं नं नेवाःतय्त दमन व शोषण यानाच्वंगु खः । शोषण व दमनया विरुद्धय् नेवाःत संगठित जुयाः संघर्ष यानाच्वंपिं नं खः । राजतन्त्रया पतन लिपा नं नेवाःत जनताया नामं खस बर्मू नेतातय्सं व हे नीति नालाः नेवाःतय्त विस्थापित याय्गु ज्या जुल । खस बर्मूपाखें झन् अप्वः नेवाःतलिसें जनजातित पीडित जुइमाल ।
इपिंपाखें छखे नेवाःतय्गु लजगाःपाखें बञ्चित याय्गु अझ धाय्गु खःसा प्रशासनिक क्षेत्रय् राज याय्गु लिसें कर थकाय्गु ज्यां थनया आदिवासीपिनिगु अवस्थाया झन्झन् थाकुइकाबीगु ज्या याःगु दुसा मेखे सतक विस्तारया नामं नेवाःतय्त विस्थापित याना छ्वय्गु रणनीति ज्वनाः न्ह्यज्यानाच्वंगु खनेदु । तर विडम्बना, नेवाःत संगठित जुइ मफयाच्वन । सही नेतृत्वया विकास मजूगु हुनिं नेवाःतय्गु अवस्था झन्झन् स्यनावन ।राजनीति धइगु ईकथं हिला वनाच्वनीगु खः ।
नीगूगु शताब्दीया इलय् सिद्धान्तया राजनीतिइ अडान कयाच्वनी । अर्थात समाजवादी व पुँजीवादी बिचाःया राजनीति दथुइ देश देशतकं विवाद जुयाच्वनीगु खः । नीछगूगु शताब्दीइ वनाः आर्थिक राजनीतिइ हिलावन । व्यापार व उद्योगया राजनीति धेंधेंबल्ला जुयाः सिद्धान्तया राजनीति गौण जुजुं वनाच्वंगु दु । चीन व अमेरिका थौंकन्हय् थ्व हे लँपुइ न्ह्यज्यानाच्वंगु दु । थौंकन्हय् हाकनं उदारवाया राजनीति नवउदारवाद राजनीतिइ हिला वनाच्वंगु दु ।
ई कथं राजनीति हिलावनाच्वंथें स्वनिगःया नेवाः न्ह्यलुवातसें नं ईयात ध्यानय् तयाः राजनीतिया नीति व लक्ष प्राप्तिया नितिं हिला वनेमाःगु खः । न्हापा स्वनिगलय् गैर नेवाःत म्हो जूगु इलय् व थौंकन्हय् नेवाःत अल्पसंख्यकय् लानाच्वंगु अवस्था यक्व हे पाय्धुंकल । आःया इलय् संस्कृति व भाषाया जक राजनीति यानाच्वनेगु अवस्था मखय्धुंकल । थ्वया अर्थ भाषा व संस्कृतिया राजनीतिया नापनापं नेवाःतय्गु उत्रति व प्रगतिया नितिं राजनीतिइ नं ध्यान बीमाःगु खनेदु । छगू ल्याखं ला भाषा व संस्कृतिइ जक अप्वः ध्यान बियाच्वंगु हुनिं नेवाःतय्गु चेतनास्तर हे म्हो जुयाच्वंगु अनुभव नं यानाच्वंगु दु ।
यदि आर्थिक अवस्था कमजोर जुल धाःसा भाषा व संस्कृति धकाः हालाच्वनेगुया अर्थ नं दइमखु । थ्व हे हुनिं नेवाः शक्तियात क्वातुका यंकेगु खःसा आर्थिक राजनीतिइ नं बः बीमाल । अथे हे नेवाःत छधीछप्पँ याना वनेफूसा जक नेवाःतय्सं नं सत्ता कब्जा याय्गु राजनीति वनेफइ । अलय् नेवाःत थःगु थासय् थःम्हं राज याय्गु शक्ति, हिम्मत व आँट वइ । थ्व ज्या ताःलाकेगु नितिं राजनीतिकथं जागरुक जुइमाः, अलय् जक लक्ष प्राप्त याय्फइ ।
खालि भाषा व संस्कृतिइ जक ध्यान केन्द्रीत यानाः राजनीतिइ ध्यान बीगु खःसा नेवाःतय्गु लक्षा गबलें प्राप्त याय्फइ मखु । थ्व हे हुनिं भाषा व संस्कृतिया नापनापं राजनीतिक जागरण हयाः आर्थिककथं नं नेवाःत सक्षम जुइमाःगु अति आवश्यक दु ।
