नेवाः न्ह्यलुवात ताःमलाःगु संकेत
डिआर खड्गी
ल्याटिन अमेरिका, अफ्रिका व एशियाया आपालं देय्या आदिवासी तय्गु पहिचान जक नष्ट जुया वना च्वंगु मखु, इमिगु भूमि नं गैर आदिवासीतय्सं कब्जा यायां वनाच्वंगु दु । आदिवासीतय्गु भूमि व पहिचान ल्यंकातय् माःगु दु धकाः सः थ्वय्का च्वंगुलिं यानाः संयुक्त राष्ट्र संघं तक नं च्यूताः तय्गु ज्या यात ।
उकिं सन् १९९३ स संयुक्त राष्ट्र संघया सक्रियताय् छगू सन्धि यात । उगु सन्धिया अनुच्छेद २५य् थथे धयातःगु दु । आदिबासीतय्सं उपभोग याना वयाच्वंगु भूमि, जंगल, ल व मेमेगु श्रोत साधनया रक्षा याय्गु आवश्यकता महसूस यासे सदस्य राष्ट्रतय्सं थ्व सम्झौता याकूगु खः ।
व इलं निसें आदिवासीतय्सं उपभोग याना वयाच्वंगु सम्पत्ति लाथेपाथे तरीकां हरण याय्गु ज्या म्हो जूगु खनेदु । विशेष यानाः यूएनया पहलय् जूगु बचाव आन्दोलन ल्याटिन अमेरिका देशय् प्रभावकारी जूगु खनेदु । ल्याटिन अमेरिका, एशिया व अफ्रिकाया आदिवासीत राजनैतिक कथं सचेत व जागरुक जुयाच्वंगु नं खनेदु ।
ल्याटिन अमेरिकाया यक्व देशय् आदिवासीत राजनीतिक कथं सचेत जुयाः अधिकार प्रातिया नितिं संघर्ष यानाः ताः नं लानाच्वंगु दु । ल्याटिन अमेरिकाया अप्वः देशय् यूरोपियनत नं शुरु शुरुइ ब्यापारया नितिं वःगु खः । लिपा राजनीतिं यानाः देशया उच्च पदय् च्वनेत ताःलात । वयां लिपा उमिसं देश विकास याय्गु स्वयां आदिवासीतय्त शोषण व दमन यानाः सम्पत्ति लुटे याय्गु ज्या अप्वः जुल ।
पिनें वइपिं मनूत अति चलाक जुइगु जक मखु, धुर्त नं जुइगु स्वभाविक खः । छाय्धाःसा इमिसं थःगु स्वार्थया नितिं न्ह्याग्गु नं कूकर्म यानाच्वनी । स्थानीय जनतां थःगु धर्म व संस्कृृतियात कयाः कट्टर जुयाच्वनी । थ्व हे हुनिं राजनीतिक चेतना म्हो अलय् धर्मकर्मय् अप्वः ई फुकाच्वनीपिं जाति जुइगुलिं झीत पिनें वःपिंपाखें झंगः लाका च्वनेत बाध्य जुयाच्वनी । संसारया न्ह्याग्गु देशय् नं स्थानीय जनता स्वयां पिनें वइपिं स्वार्थी व धूर्त जुइगुलिं सिधासाधा जनतायात झंगः लाय्त लाःलाइगु खः ।
अथे हे स्वनिगःया आदिवासी नेताःतय्त नं पिनें वःपिं गैर नेवाःतय्त याउँक झंगः लानाच्वंगु दु । नेवाःतय्सं संस्कृति ख्यलय् जक अप्वः ध्यान बियाच्वंगु दु, तर राजनैतिक चेतनास्तर कम जुयाच्वंगु दु । यदि राजनीतिककथं सचेत जुइफूगु खःसा स्वनिगःया नेवाःत याउँक छप्पँ जुइफइ । स्वनिगःया अप्वः नेवाःतय्सं थ्व नं ताय्काच्वंगु दु ।
कम्यूनिष्ट वा कांग्रेस पार्टीया दुजः जुयाः ज्या यात कि इपिं राजनीतिक ब्यक्ति धकाः थुइकेगु यानाच्वनी । थ्व भ्रम जक मखm नेवाःतय्त ला खस बर्मूतय्सं उपयोग जक याना वयाच्वंगु दु । अर्थात राजनीतिक कार्यकर्ता दय्काः खालि च्यःजक यानाच्वंगु दु । राजनीतिकया अर्थ थ्व नं खः कि थःगु जातिया उत्थान व रक्षाया नितिं न्हूगु भिजन ज्वनाः न्ह्याःवनेगु यात हे राजनीति धाइ ।
खस बर्मू व मधेसतय्सं झीगु स्वनिगलय् वयाः राजनीति यानाच्वंगु दु । इपिं ताः नं लानाच्वंगु दु, छाय्धाःसा इमिसं राज्यया महत्वपूर्ण पद कब्जा यानाच्वंगु दु । नेवाःतय्सं मस्यूगु मखु । खस बर्मू व मधेसतय्सं राजनीतिया नामय् पदय् वनाः छखे स्वनिगःया प्राकृतिक श्रोतसाधन लुटय् यानाच्वंगु दुसा मेखे नेवाःतय्गु सम्पत्ति कब्जाय् काय्गु कासाय् अनेक राजनीति यानाच्वंगु दु । स्वनिगःया नेवाःत कमजोर जुया वनाच्वंगु हुनिं थ्व छता नं खः ।
सामन्ति शासक मल्ल व राणातय्सं क्वबिकातःगु जातिवादी नीति ज्वनाच्वंगुलिं नं नेवाःत छप्पँ जुइमफयाच्वंगु खः । उमिसं नेवाःतय् दथुइ अविश्वास व घृणा ब्वलंकाः नेवाःत कमजोर यानाः शासन यानाच्वंगु खः । अझ स्वनिगः लागां पिने च्वंपिं तामाङतय्त नं अति हे शोषण यानाच्वंगु खः । तामाङतय्त ला जंगल फडानी, ल्वहं तछ्याय्गु बाहेक मेगु ज्या बीमुख। जुजु वीरेन्द्रया पाल् तिनि सरकारी नोकरी बीगु याःगु खः ।
राज्यया शक्ति आर्थिककथं अति हे शोषण यानातःगुलिं अप्वः तामाङत मखुगु लँय् वनेत बाध्य जुइमाःगु खः । नेवाःत स्वयां नं तामाङत अप्वः पीडित जाति खःसा थौं वयाः तामाङत छप्पँ जुयाः राजनीतिककथं न्ह्याःवनेफूगु हुनिं नेवाःत स्वयां तामाङत राज्यया उच्च पदय् यक्व थ्यनेधुंकल । नेवाःत राजनीतिकरुपं छप्पँ जुइमफूगु कारणं यानाः नेवाःतय्गु अवस्था झन्झन् स्यना वनाच्वंगु दु । झीसं आः नं खनाच्वना, छम्ह नेवाःया मचा व खस बर्मूया मचा न्यायपालिका अथवा प्रशासनय् न्याय् फ्वं वन धाःसा नेवाःया मचायात पक्षपात याइ, छाय्धाःसा प्रशासन व न्यायपालिका खस बर्मूतय्गु पकडय् लानाच्वंगुलिं खः ।
पिनें वइपिं अप्वः धइथें मनूत चलाक व धूर्त जुइगु जूगुलिं उपिं राजनीतिककथं चेतनशील जूगु स्वयां नं इमिके जातिवाद व धर्मवाद दुगुलिं हे हुनिं सिधासाधा जनतायात झंग लाय्गु बाहेक मेगु छुं मदु । उपिं देशभक्त नेतात नं जुइफयाच्वंगु मदु । यदि सच्चा देशभक्त विवेकशील नेतात खःसा जाति, धर्म, क्षेत्रयात ध्यान बीगु त्वःताः देशया प्रगति व उत्रति यानाः जनतायात खुसि बीगु यानाच्वनी ।
तर इपिं इमान्दार नेता मखुुगु हुनिं खालि देशया सम्पत्ति लुटय् यानाः मस्त जुयाच्वंपिं जक खः । अझ ला स्वनिगः देशया केन्द्र जुयाच्वंगुलिं उपिंपाखें स्वनिगःया आदिवासी नेवाःत अप्वः पीडित जुयाच्वंगु दु । अझ नं नेवाःतय्त बर्वाद याय्गु कासाय् न्ह्यज्यानाच्वंगु दु । थ्व हे हुनिं नेवाःतय्गु आर्थिक अवस्था डावाँडोल जुयाच्वंगु दुसा मेखे भूमि अतिक्रमण यायां विस्थापित यानाछ्वय्गु उमिगु दुनेया मनसाय खः ।
राजनीतिक नियमकथं सु नं देश वा जाति बर्बाद जुइगु निगू कारण दइ । अर्थात न्यय्गू प्रतिशत बाह्य कारण जुयाच्वनीसा न्यय्गू प्रतिशत थःगु कारण नं दयाच्वनी । झीगु स्वनिगःया अवस्था नं अथे जुयाच्वंगु दु ।
न्यय्गू प्रतिशत सत्ताधारी जातिं बर्वाद यानाच्वंगु सत्य खः । झीसं थ्व नं सीकेमाः, सत्ताधारी जातिया धर्म हे विपरित जाति, धर्म व नश्लया मनूतय्त कमजोर याय्गु ज्या खः । तर इमिगु धर्म अथे खः धकाः स्यूसां नं नेवाः न्ह्यलुवात सचेत जुयाः फुक्क नेवाःतय्त छधीछप्पँ यानाः प्रतिकार याय् मफुत । थ्व हे झीगु नितिं विडम्बना खः । थ्व या अर्थ नेवाः न्ह्यलुवातय्गु राजनीति ताःमलाःगुया संकेत खः ।
