नेवाः संकिपाय् नेपाःया इतिहास व जामनः गुभाजु
विजयरत्न असंबरे
नेवाः संकिपाख्यलय् तसकं हे बय्बय् जूगु संकिपा धइगु “जामनः गुभाजु” खः । संकिपाख्यलय् छम्ह बांलाःम्ह क्यामेरामाय्नया रुपय् नांजाःम्ह रवि साय्मिया निर्देशनय् तयार जूगु थ्व “जामनः गुभाजु” संकिपा धइगु प्यसःदँति न्ह्यः येँया जुजु प्रताप मल्ललिसे स्वापू दुगु ऐतिहासिक तथ्यं जाःगु बाखं खः । न्हापा मल्ल काल, लिच्छवि कालय् नेपालमण्डलय् तान्त्रिक विधिं यक्व हे थाय् कयातःगु खनेदु ।
उगु कालय् जुजुपिन्सं तान्त्रिक गुरुजुपिनिगु सल्लाह व ग्वाहालियात थःगु शासनया मू आधारकथं काइगु खः । चाहे नेपालमण्डलय् अनाबृष्टि जुयाः हाहाकार जुयाच्वंगु इलय् कामारुकामाक्ष वनाः सहकालया द्यः बुंगद्यः काःवनेत ख्वपया जुजु नरेन्द्रदेवं बन्धुदत्त नांयाम्ह तान्त्रिक गुरुजुया ग्वाहालि काःगु छाय् मजुइमा वा ख्वपया जुजु राघवदेवंयात येँया खुसिया फि लुँ जुइगु खँ कनीम्ह तान्त्रिक गुरुजु सिद्धिवन्तया सल्लाह ब्यूगु खँ थमजुइमा, जुजुपिन्त तान्त्रिक विद्या सःपिं गुरुजुपिन्सं ब्यूगु सल्लाहया दसूकथं काय्ज्यू । “जामनः गुभाजु” संकिपाय् नं जुजु प्रताप मल्लया पालय् जुजुयात सल्लाह बीम्ह तान्त्रिक गुरुजु जामनः गुभाजुया बाखं ज्वनातःगु दु ।
जामनः गुभाजु धइम्ह येँया ज्यापुतुं (जपतुं)लिसे स्वापू दुम्ह तान्त्रिक खःसा उगु कालय् नेपालमण्डलय् परयु जुइगु हरेककथंया आपतविपत ज्यंकाबीम्ह तान्त्रिक खः । अनाबृष्टि जुयाः अनिकाल हे जूगु इलय् स्वयम्भूया शान्तिपुली दुने च्वंगु नागया हिं च्वयातःगु तुतः पित हयाः निभालय् क्यंबलय् वा वःगु धइगु किम्बदन्ति दु । जामनः गुभाजु, सिद्धिवन्त वा बन्धुदत्तया बाखं धइगु उगु कालया जुजुपिंलिसे तप्यंक हे स्वापू दयाच्वंगु ल्याखं थ्व छगू इतिहासया खँ खःसां थुकी छ्यलातःगु वा झीसं न्यना वयाच्वनागु गुलिखे खँ किम्बदन्तिया रुपय् जक न्यना वयाच्वनागु खः।
ऐतिहासिक तथ्यत उलि छ्यलातःगु खनेमदुसां थ्व इतिहासय् जूगु हे घटना जूूगुलिं ऐतिहासिककथं कयातःगु दु । “जामनः गुभाजु” छगू ऐतिहासिक संकिपा जूवंगु दुसा जामनः गुभाजुयात पात्रकथं छ्यलाः थ्व स्वयां न्हापा “तापलय्” नं पिदनेधुंकूगु दु । थ्व ल्याखं “तापलाय्” दुने नं ऐतिहासिक तथ्य दुगु संकिपा खः । अथे हे तुं थौंकन्हय् बेलायतय् च्वना वयाच्वंम्ह संयुक्त श्रेष्ठं दय्कूगु “शंखधरया बाखं” नांयागु एनिमेटेड संकिपा नं इतिहासया छब्व न्ह्यब्वयातःगु नेवाः संकिपा खः । थुकी नेपाल सम्वत्या प्रवर्तक शंखधर साख्वाःया बाखं न्ह्यब्वयातःगु दु ।
“जामन गुभाजु” संकिपाया चर्चा याय्बलय् झीसं आपालं न्यना वयागु हिन्दुस्तानया छम्ह चटकें नेपाःगालय् वयाः मनूतय्त भ्रमित याय्कथं चटक क्यनिबलय् जामनः गुभाजुं उम्ह चटकेयात पाठ स्यनीगु अले उम्ह चटके जामन गुभाजुया छेँय् वनीबलय् अन छेँय् जामनः गुभाजुया जहानं थःगु तुति भुतुली दुछ्वया मि दुयाच्वनिगु, शान्तिपुली जुजुयात छ्वयाः तुतः पित हइगु थेंजाःगु किम्बदन्तियात हे जक संकिपाय् क्यनातःगु दुसा निर्देशकपाखें मेगु छुं नं कथंया ऐतिहासिक व दसि न्ह्यब्वय्गु कुतः जूगु खनेमदु ।
अले थथे याय्गु धइगु नं अःपूगु ज्या मखु । न्ह्याग्गु हे जूसां छगू इतिहासया बाखंयात संकिपाया पर्दाय् हय्त “जामनः गुभाजु” संकिपा याउँक हे ताःलाःगु दु । “जामनः गुभाजु” संकिपाय् क्यनातःगु लू न्हापा “तापलय्” संकिपाय् नं क्यनेधुंकूगु दु । अथे हे तुं “शंखधरया बाखं” संकिपाय् नं जुजु राघवदेवया शासनकालया खँ न्ह्यब्वय्त ताःलाःगु व ख्वपनिसें ज्यामित छ्वया हयाः लुँ काःवःगु खनाः शंखधरयात शंका वंगु घटना बाहेक मेगु छुंकथंया प्रमाण मालेगु धाःसा कुतः जुयाच्वंगु मदु ।
“शंखधरया बाखं” दय्कूम्ह संयुक्त श्रेष्ठया कुतलं थौं नेपालमण्डलं आजुकथं कयातःम्ह लाखेया बाखं ज्वनाः “मजिपाः लाखे” नांयागु एनिमेटेड संकिपा याकनं हे पिहाँ वइगु खँ दुसा मजिपाःया थ्व लाखेया बाखंया लिधंसाय् निर्देशक आर्यम नकःमिं “लाखेभाजु” नांयागु नेवाः संकिपा दय्काच्वंगु दु । नेपाःया हे लोकंह्वाःम्ह हिरोइन आशिष्मा नकःमिया होमप्रोडक्शनया रुपय् दय्काच्वंगु थ्व संकिपाया नां “लाखेभाजु” धकाः छुनातःगु खँयात कयाः मजिपाः लाखेलिसे स्वापू दुपिंन्सं कुंखिनाच्वंगु दुसा इमिगु माग धइगु इमिसं परम्परांनिसें थः आराध्य द्यःकथं पुज्याना वयाच्वंम्ह आजुयात लाखेभाजु धकाः सम्बोधन मयासे लाखेआजु धकाः हे संकिपाया नां छुइमाः धइगु खः । थुकी निर्देशक आर्यम नकःमिया धापूकथं थ्व संकिपा स्वय्धुंकाः संकिपाया नांयात कयाः ब्वलंगु शंका चिलावनि धइगु खनेदु ।
थुकथं ऐतिहासिक घटना वा पात्रयात कयाः संकिपा दय्कीबलय् थजाःगु सः थ्वइगु स्वाभाविक हे खः । नेपालय् दय्कूगु “वीर गणेशमान” थेंजाःगु बायोपिक संकिपायात कयाः जुइमा चाहे “बसन्ती” थेंजाःगु जङ्गबहादुरया उदययात कया च्वयातःगु उपन्यासया लिधंसाय् दय्कूगु संकिपा हे छाय् मजुइमा, उकियात कयाः नं कुंख्युँपिं मदुगु मखु । बलिउडय् कंगना रनौटया मू भूमिका दुगु “मणिकर्णिका” अले रणवीर सिंह, दीपिका पादुकोणे व शाहिद कपुरया भूमिका दुगु “पद्मावत” थुकिया न्हूगु दसू खः ।
नेवाः संकिपायात कयाः चर्चा याय्बलय् न्हापांगु नेवाः संकिपा “सिलु” अले अनंलिपा “राजमति” थेंजाःगु संकिपाया परिवेश नं ऐतिहासिक हे खः । जब कि थ्व निगुलिं संकिपाय् छुंकथंया शासनकाल धाःसा न्ह्यथनातःगु मदु । अथेसां संकिपाय् क्यनातःगु लकसं थ्व आःया बाखं मखु धइगु याउँक हे क्यं । अथे हे तुं झिन्यादँ नीदँति न्ह्यः पिहाँवःगु “गुरुमापा” नांयागु संकिपा नं इतिहासलिसे हे स्वापू दुगु संकिपा खः । येँया इतुम्बहाःलिसे स्वापू दुगु थ्व संकिपाया निर्देशक शान्तराज शाक्य खः । शान्तराज शाक्यया हे निर्देशनय् पिहाँवःगु “यलय् बाथ” ला यलया इतिहासलिसे तप्यंक हे स्वापू दुगु कात्तिप्याखनय् दुथ्यानाच्वंगु बाखं खः ।
निर्देशक आर्यम नकःमिया साःप हे बय्बय् जूगु “भिन्तुना” संकिपाय् नेपाःया छुं ऐतिहासिक कालयात ब्याख्या यानातःगु मदुसां थुकिया परिवेश समकालीन ई मखुसे ऐतिहासिक ई यानातःगु दु । नेपाल अन्तर्राष्ट्रिय आदिवासी चलचित्र महोत्सवय् दकलय् बांलाःगु संकिपाया रुपय् क्रिटिक्स अवार्डतकं त्याकूगु थ्व संकिपायात ऐतिहासिक संकिपा धकाः मधाःसां इतिहासया लकस दुगु संकिपा ला पक्कां हे खःसा लिपा आर्यम नकःमिं मय्जु सुनिता राजभण्डारीलिसे जानाः दय्कूगु “माया” संकिपाया लकस नं समकालीन ई मखुसे पुलांगु ई यानि कि ऐतिहासिक परिवेशयात कःघानातःगु दु । आः वयाः सञ्चारकःमि एवं संकिपा निर्देशक दर्शनवीर शाक्यं दय्कूगु “द मिथ जिरो” नांयागु चीहाः संकिपाय् थौंया समकालीन ई व म्हिगःया ऐतिहासिक ईयात ल्वाकछ्यानातःगु दु ।
थुकथं नेवाः संकिपाय् खनेदया वयाच्वंगु इतिहासया खँय् आः वया “च्वापुफय्” छगू न्हूगु दसू जुयाः पिदनिगु सम्भावना ब्वलना वयाच्वंगु दु । छपु पुलांगु नेवाः काव्य “जि वया ला लच्छि मदुनि”या लिधंसा कयाः दय्काच्वंगु थ्व संकिपाया दक्व धइथें ज्या क्वचाय्धुंकूगु दुसा आः थुकिया लिपांगु चरणया ज्या जुयाच्वंगु दु । थ्व संकिपाय् न्हापान्हापा ल्हासाय् वनाः बनेज्या याः वनीपिं ल्हासाबञ्जाःया मतिनाया बाखं खनेदइगु जूगु दुसा उकिया हे लिधंसाय् उगु ईया जीवनशैली व राजनैतिक परिवेश नं खनेदइगु खँ दु ।
थौं स्वयां गुसःत्यादँ न्ह्यः सन् १८३७पाखेया परिवेशयात थ्व संकिपाय् स्वय्दइगु खँ दु । थ्व संकिपायात कयाः पिदंगु खँकथं संकिपाय् उगु इलय् छम्ह बञ्जाःलिसे इहिपाः यानाः भौमचा जुयाः छेँय् दुहाँवःम्ह मिसां ल्हासाय् वनेत्यंम्ह थः मिजंयात व मिजंयागु छेंँय् ‘जि वया ला लच्छि मदुनि, छि थथे तापलय् झाय्गु ला’ धइगु न्ह्यसः थंगु खँ न्ह्यब्वयातःगु दुसा थ्व हे मू बाखंया जःखः च्वनाः उगु ईया नेवाःतय्गु सामाजिक परिवेश कःघानातःगु धइगु चर्चा दु ।
थ्व “च्वापुफय्” संकिपाय् उगु इलय् नेपाःया शासन सत्ताय् जङ्गबहादुरया उदय मजूनिगु व तत्कालित प्रधानमन्त्री भीमसेन थापाया पतनयात क्यनीगु दुसा भीमसेन थापाया पतन लिपा जङ्गबहादुर कुँवरया आर्थिक स्थिति बांमलाना वनीबलय् उगु ईया नांजाःम्ह बञ्जाः धमांसाहुं वयात दां त्यासा बियाः ग्वाहालि याःगु खँया नापनापं नेवाःतय्गु उगु ईया स्थितियात नं स्वय्दइगु चर्चा दु । अथे हे तुं साम्राज्यवादी ब्रिटिश सरकारं थःगु शासनयात तब्याः यानाः यंकूगु झ्वलय् बेलायतया दूत ब्रायन हडसनयात नेपाः वःगु खं नं “च्वापुफय्” संकिपाय् स्वय्दइगु जूगु दुसा थुकिं यानाः थ्व संकिपायात नेपाःया इतिहासयात कुलातःगु संकिपाकथं न्ह्यःने वइगु आपासिनं चर्चा यानाच्वंगु दु ।
